«Әдебиет порталында» Батырбек Үрістембековтың «Қазақ және ағылшын тілдер арасындағы мың ұқсастық» деген мақаласы маған түрткі болып, мұрағатымда көптен жатқан жазбамды аталмыш портал арқылы оқырмандарға ұсындым.

2009 жылы қызмет барысында қызметкерлерге ағылшын тілін оқыңдар деп талап қойылды. Алғашқы кезде қиын болса да, қарға адымдап жүріп ағылшын тілін еңсере бастадық. В. Скультенің оқулығымен дайыдалдым. Дайындық барысында ағылшын тілі қазақ тілінің үндестігіне жақын оралымды тіл екенін байқадым.

Әсіресе ағылшын тіліндегі есектің дөңки «donkey», маймылдың маңки “monkey” делінуі мені қатты таңғалдырды. Өйткені қазақтың ауызекі сөзінде «маңқима, дөңкиме» қолданыла береді. Ендеше біз бір - бірімізге «есек, маймыл» деп айтқан екенбіз деп күлгенім бар.

Балалық шағымда анаммен түнгі далаға шығып жұлдыздарды «ста» деп шолжаң тіліммен өтінетінім барда. Сонда анам төбеге ожаумен шығып ожауды әрі-бері сермеп жұлдыздар стататпайды деп мені тыныштандыратын. Қазір ойласам бәлен ғасыр бұрын «тұманды Альбионға» барған сарматтың баласы да анасына жұлдыздарды «sta» деп қиғылық салды ма екен? Жанында жүрген кельтер сармат баланың «star» сөзін жұлдыз деп қабылдап “star” деп кеткен болар. Сол сармат баласының «star» деп шырылдаған дауысы бәлен мыңдаған жылдардан кейін Қазақ даласында көрініс тапты.

Елде шалдар қалпақты «қат+ырма» деп айтатын оны түріне қарап айтты ма екен. Сөйтсем Ағылшындар да қалпақты «hat» дейді екен. Енді түсініп көр. Ағылшындар aдам  Adam деп адам атын айтса, қазақтар Алла тағаланың айтуы бойынша жалпы кісілер атын адам деп атауы ойлануға тұрарлық.

Сондай-ақ, ақсақалдар жамандық шақырмайық деп қасқырды «ұлу, ұлып», мылтықты «қан+дыауыз» деп атаушы еді, ағылшынша үйрену барысында ағылшындар қасқырды «Wulf», мылтықты “han” деп атайтынын білдім.

Бала кезімде бір есімде қалғаны ауыл кісілері «боза» дайындайтын, ал ішімдікті ағылшындар «Booze» дейді. Сондай-ақ қариялар бойшаң адамдарды бойы талдай «Tall», Москваны Мәскеу “Moscow”, ауызды мауыз «Mouth», кішкенені биттей «Bit» деп айтқандарына бала кезімде күлуші едім. Сол күлкі есейе келе өзімнің бас ауруына айналатынын білмеппін. Содан ағылшын тіліне деген құмарлығым артып ағылшын сөздіктерінен қазақ сөзіне ұқсас тіптен қазақ сөзінің дәл мағынасына сәйкес сөздерді іздестіріп жинастырдым. Бұл бір жағынан ағылшын сөзін - қазақ, орыс сөздерімен салыстыра отырып үйренуге жақсы болды. Бірақ қазақ тіліне тән сөздер атасы басқа ағылшын тілінде қалай адасып жүр деген ойға да қалдым. Әлде...

Википедия беттерін қопарыстыра отырып Ағылшын мемлекетінде аңыз болған король Артұр сармат екенін, ал Википедия дерегі бойынша саpмат тaйпалар (type) oдағы Батыс Қазaқстан өңірінде өміp сүрген. Ендеше Сарматтар «tu’mandy Albion” еліне қашан барған? Тіпті Артұр есімінің қазақша мағынасы «сертіне берік» дегенді білдіретінін білемін. Қазір экономикасы қарыштаған ағылшындар бүгінгі күннің биігінен даламызды менсінбес, бірақ сарматтар (түріктер) 4 ғасырда орхон-Енисей жазығында теңдесі жоқ түріктің руна жазуы бар ұстын (Stone) қалдырғаны аян. Мүмкін ағылшын ұлты қан(дас) (kin) туыс шығар. Сол кезде біздің бабаларымыз бриттер аралында мысықты алғаш рет көріп әкет (a cat) деп кетті ме екен.

Неге біздің тарихшылар рим империясына қызмет етіп британия аралына өздерінің атты әскерімен баса көктеп кірген сарматтар туралы зерттемейді.

Сол сияқты қазақтың төл сөзі тістер (Teeth), белдік (belt) ағылшын тілінің арасында неге адасып жүр, ол тіптен ішкі қолданыстағы сөз емес пе?

Жалпы тіл атаулы өзге тілдерден енген кірме сөздермен толығып-молығып, байып отырады. Тіл жаратылысының заңдылығы солай. Ағылшын тілінің 29 % көне латыннан, тағы да осындай 29% француз тілінен, 26% герман тілдес топтан, 6% грек тілінен және 10% өзге де тілдерден енген сөздер құрайды екен.

Ертеде Европа континетінде ғұндар империя құрды. Түркі қағанаты, Алтын орда, Әмір Темір хандығы осман түріктері жалпы түркі әлемі дүниежүзі тілдерінің қалыптасуына үлес қосқаны анық.

Тіптен Ағылшын тіліне қазақшадан бертін қосылған елбасы (Еlbasy) сөзі де дәлел.

Түйіндей айтсам, әлемдегі кез-келген тіл өзге тілдердегі сөздер көмегімен байып, аясы кеңейіп отырады. Оның ішінде ғаламдық тілге айналып отырған ағылшын тілі де дәл солай. Қазақ елінің мемлекеттік тілі болып отырған қазақ тілін дамытамыз десек, өз бойында жоқ сөзді өзге тілден «еш қымсынбай» сіңіріп отырған еш әбес емес. Мысалы: орыстың «душ» сөзіне балама ретінде ағылшынның «Shower» сөзі өзі сұранып тұр, яғни душты «жауар, не шайар» десек. Бір сөзбен қазақ тілін шетелдік сөздермен өрісін кеңейтіп, мерейін үстем етіп отырсақ, тіліміз өз тұғырына қонары анық.