Венгр жазушысы Нора Майорошпен сұхбат
– Нора Майорош ханым, сіз қай тілде жазасыз? Венгрше ғана ма, әлде ағылшынша да қалам тербейсіз бе?
– Венгр тілі – менің ана тілім болғандықтан, ойымды, ішкі сезімімді венгрше өте жақсы жеткіземін. Сондай-ақ, «KompasGid Publishing House» баспасынан екі кітабым орысша басылып шықты. Бір шығарманы екі бөлек тілде, яғни венгрше және орысша оқыған оқырмандардың екі бөлек пікір білдіруі мен үшін қызықты тәжірибе болды.
– Ал ағылшыншаны қалай үйрендіңіз? Бұл тілді қай деңгейде меңгергенсіз?
– Балабақшада үйрене бастаған ағылшыншамды мектепте, университетте де жетілдіре бердім. Оқушы кезімде білікті ұстаздардан дәріс алу бұйырды. Ағылшын тілі маған көптеген мүмкіндіктерге жол ашты. Мәселен, АҚШ, Ресей, Мысыр және Еуропаның көптеген мемлекетінде сәулет студиясында аудармашы болып жұмыс істеп, шетелдік жобаларды ұйымдастырдым. Сірә, содан болса керек, ағылшын тілінде әдеби әңгіме айтқаннан гөрі құрылыс саласында әлдеқайда еркін сөйлесемін.
– «Отбасы 3*1» («Family 3*1») деген кітабыңыз бар екенін білемін. Мұндағы бас кейіпкер 9 жастағы Брунидің әкесі екі рет үйленіп, екеуінде де ажырасып, үшінші рет басқа әйелмен тағы отау құрады. Бұл туындыңыздың басты идеясы не? Неге бұл тақырыпқа бардыңыз?
– Менің елімде және жалпы бүкіл Еуропада қазір «отбасы» деген ұғымның мәні мүлде өзгеріп кеткендей. Өйткені ажырасқандар мен басқа адамнан балалары бола тұра қосылған ерлі-зайыптылар өте көп. Сол себепті халыққа отбасындағы өзара түсінісудің маңызын қайтадан ұғынып алған дұрыс секілді. Балалар қандай жанұяда тәрбиеленсе де, қамқорлықты сезініп өсу керек. Мұндай жағдай менің де басымнан өтті. Әкем бірнеше рет айрылысып, бірнеше рет үйленгендіктен, менің әке жағынан жартылай туысқандарым көп. Жоғарыда аталған шығармамда балаға қамқорлық пен жылылық қажет екенін 9 жастағы кішкентай қыздың тілімен айтқым келді.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ: Алпамыс Файзолла. Алаштан Агата шығатын күн алыс емес
– «Ғаламшар аулаған аңшылар» («Hunters for planets») атты туындыңызда өзге ғаламшарды қолға түсірмек болған 4 баланың ғарышқа шытырман оқиғаға толы саяхатын бейнелейсіз. Бұл туынды арқылы кішкентай оқырмандарға қандай ой салғыңыз келді?
– «Ғаламшар аулаған аңшылар» – өзіңіз айтқандай, шытырман оқиғаға толы хикаят. Балалардың ойнап жүріп, түрлі таңғажайып оқиғаларды ойдан шығаратын әдеті мені шабыттандырды. Балалық шағыма қайта оралып, қайтадан бүлдіршін болып ойнағым келді. Шығармамның бас кейіпкерлері – төрт бала өмір сүруге қолайлы өзге ғаламшар іздеп қана қоймайды. Сонымен бірге, олар өзара қарым-қатынасты бағалауды және ғарыштағы өзге мақұлықтармен тіл табысуды үйренеді.
– Басқа қандай кітаптарыңыз бар? Олардың басты идеясы қандай?
– Бұған дейін венгр тілінде 5 кітабым шыққан. Сонымен қатар, көптеген әңгімелерім әдеби журналдар мен жинақтарда жарияланған. Мені адамдардың қарым-қатынасы, қорқыныш сезімі, әртүрлі көзқарастар бір жерге тоғысқанда пайда болатын келіспеушіліктер тақырыбы қызықтырады. Қазіргі балалар өте талапшыл, ізденімпаз әрі ақылды. Оларға хикаяларым мен ертегілерім арқылы салмақты дүниелер айтқанды жақсы көремін. Сондай-ақ, оқырмандарыммен сұхбаттасқан ұнайды.
– Неге балаларға арналған туындылар ғана жазасыз? Ересектерге арнап кітап жазу жоспарыңызда бар ма?
– Өмірімде әлдебір маңызды жәйт болғанда, санам оны лезде шытырман оқиғаға айналдыра бастайды. Менің қиялым өте ұшқыр. Ондай хикаяттарды балалар жақсы көретіндіктен, біз бір-бірімізді жақсы түсінеміз. Басқаша айтқанда, өзімді балалар әлемінде жайлы сезінемін. Анда-санда ересектерге арналған әңгіме, тіпті одан да сирек өлең жазамын. Бірақ ешкімге көрсетпеймін.
– Өткенге қайта оралайықшы. Неге жазушы болдыңыз?
– Негізінде, жазушы болып тудым дер едім. Себебі, оқу-жазуды үйренбестен бұрын да қиялымда түрлі хикаялар құрастырып жүретінмін. Мұның мен үшін қалыпты нәрсеге айналып кеткендігі соншалық – ешкім, тіпті өзім де дарынымды ұзақ уақыт байқамай келдім. Сурет салатынмын, ән айтатынмын. Бірақ бұл өнерлердің ешқайсысы арқылы ішкі жай-күйімді дәл жеткізе алмайтынмын. Жасым отызға тақағанда ғана тек жазу арқылы ішкі тебіренісімді дәл бейнелейтінімді, яғни жазушы екенімді ұғындым.
– Қазақ әдебиеті мен қазақ ақын-жазушылары туралы не білесіз?
Астанадағы әдеби форумда қазақ қаламгерлерінің ана тіліне деген құрметіне тәнті болдым. Сонымен бірге, қазақ поэзиясындағы терең сезім иірімдеріне, көркемдік тұрғыдан байлығына сүйсінетінімді айта кетейін. Жалпы, венгр тіліне қазақ әдебиетінің тым аз бөлігі аударылған.
– Қазақ әдебиетін венгршеге өзіңіз тәржімәлауға қалай қарайсыз?
Меніңше, аударма – ұзақ жылдар машықтану мен тәжірибе жинауды қажет ететін сала. Мысалы, ағылшын тілінен венгр тіліне аударатын Вики Рэт деген досым бар. Ол – тәржімә жасаудың хас шебері. Менің аударма саласына қызығушылығым бар, бәлкім ермек ретінде мен де тырысып көрермін. Бірақ кәсіби аударманы кәсіби мамандардың еншісіне қалдырайық.
– Венгр оқырмандары қандай әдеби жанрлар мен қандай тақырыпта жазылған шығармаларды сүйіп оқиды?
– Қазіргі жаһандану заманында кез-келген әдебиет қолжетімді. Оқырмандар қалаған кітабының электронды нұсқасын жүктеп ала алады. Әлемнің кез келген пұшпағынан баспадан жаңа шыққан еңбектерге тапсырыс берем десе де, өз еркі. Бағасы да аса қымбар емес. Бірақ Венгриядағы жергілікті жазушы ретінде біз жергілікті халықтың өмір салтын жақсы білеміз. Елдегі әлеуметтік жағдай, саясат, қарым-қатынас мәдениеті, өзекті мәселелер мен медияның жай-күйінен хабардармыз. Сол себепті, дәл қазіргі уақытта болып жатқан оқиғаларды әңгіме, ертегі, өлең немесе роман түрінде жазсаңыз да, жұртқа өтімді. Біздің қаламгерлер көші-қон (миграция), кедейлік, қатыгездіктің салдары, махаббат, өмірден түңілу, үзілген қарым-қатынастар, кибер әлемі және өзге де тақырыптарда жазып, ең бастысы боямасыз қазіргі өмірді суреттеуі керек.
– XIII ғасырда Көтен хан бастаған қырық мың қыпшақ қазақ даласынан қазіргі венгр жеріне қоныс аударғанына тарих куә. Яғни, екі халықтың арасында туысқандық байланыс бар. Мұны қазіргі венгрлер біле ме?
– Венгрияның жазық жерлеріне қоныстанған қыпшақтарды венгр тілінде «кундер» дейміз. Қыпшақша көптеген жер атаулары әлі күнге дейін сақталған. Мәселен, Кискунсаг, Нагыкунсаг деген аймақтар, Кишкунхалаш, Тургони, Гялпар секілді қалалар бар. Бұлардың атаулары бәлкім уақыт өте келе аздап дыбыстық өзгеріске ұшыраған шығар. Дегенмен, кун, яғни қыпшақ тілінен шыққаны дәлелденген. Еліміздің жазық аймақтарында тұратын халықтың бет-әлпеті де қыпшақтарға ұқсайды. Жалпы, тарихқа қарасақ, венгрлер, қыпшақтарды қоса айтқанда, көптеген ұлтпен ассимиляцияға түскен. Қанымыздағы мұндай ерекшелік ашық болуға, өзге елдермен тығыз байланыста болуға жақсы себеп деп ойлаймын.
– Өзін қыпшақ деп есептеп, Венгриядан Қазақстанға көшіп келіп, осында тұрған, қазақ қызға үйленген түркітанушы ғалым Иштван Қоңыр Мандоки туралы естіген шығарсыз. Ол тіпті 1992 жылы қайтыс болған соң, өзінің өсиеті бойынша Алматыда, яғни қазақ жерінде жерленген. Қазір Иштван Қоңыр Мандоки сияқты өзін қыпшақпын деп санайтын отандастарыңыз бар ма?
– Шынымды айтсам, Мандоки мырзаның өзі және зерттеу еңбектері жөнінде Астанадағы форумға дейін жөнді білмеуші едім. Бірақ Астанаға сапар маған ерекше әсер сыйлады. Өз елімнен 4774 шақырым қашық жерге келсем де, қалың қазақтың арасында бұрын талай рет түсімде көрген мекенде жүргендей күй кештім. Мен венгрмін, сіздер қазақсыздар. Сөйлесетін тіліміз – ағылшынша. Алайда бөтенсіреген жоқпын. Өзімді мұндағы үлкен отбасының бір мүшесіндей сезіндім. Еліме орала сала ғаламтордан ортақ тарихымызға байланысты молырақ мәлімет іздеймін. Екі мемлекеттің ортақ тарихы мен бүгінгі тығыз достығы, ынтымақтастығы ортақ әрі жарқын келешекке бастайды деп үміттенемін.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан Алпамыс ФАЙЗОЛЛА
Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және Adebiportal.kz порталына гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. adebiportal@gmail.com 8(7172) 57 60 14 (ішкі - 1060)
Мақала авторының көзқарасы редакцияның көзқарасын білдірмейді.
