Ислам Қосжан: Жеті октава (поэма)

    

 

Поэманы  соғыс  ардагерлері, сол  Аталардың   үміт  отын  жаққан  кіндік ұрпақтары – Жеңіс сiздерге арнаймын. 

 Бұл  шығарманың  жазылуына  себепкер  болған  Тайшыбай   Біләлге.

 

 

 

Аталар  батасы

 

Биссимилла  рахмани  рахим.

Аса  қамқор,

Ерекше  мейрімді,

Алланың  атынан  бастайын.

 

Құдайым, құлым  деген,

(Алһамның  берекетін  берсін.)

Пайғамбарлар  үмбетім  деген,

Шадиярлар  досым  деген.

 

...Ақтан  аят,

Пайғамбардан  шапағат,

Сақтағайсың  саламат,

Құлдарың  сізден  аманат.

 

Бәле  кеткей,

Дұға  жеткей...

Тілектерімізді,

Алла  қабыл  еткей.

 

Я, Құдайым  берсін,

Айтқаным  келсін.

Айдан  аман  ет,

Жылдан  есен  ет...

 

Құдайым  өзі  оңдасын,

Тілегімізді қолдасын.

Қауіп,  қатерден  сақтасын,

Соғыс  өрті  болмасын...

Аумин!

 

 

 

Аяқталмаған  үлкен  октава

 

                                                                                              

                                                                        

                                                                                                 

                                                                                       ДО  мажор

                                                                             Сен  құрметте  оны,

                                                                             Түсіндің бе, қарағым?!

                                                                             Ол  ақшаға  сатқан  жоқ,

                                                                             Тізеден  кесіп  аяғын.

                                                                             Еріккеннен де  ұстап  жүрген  жоқ,

                                                                             Қолтықтағы  ұзын  таяғын...

                                                                                                            Әбу  Сарсенбаев

 

 

Аспанда  қара  бұлт  түнерді,

Жауыздар  сол  түстен  аумаған.

...Біз  онда  жас  едік  жігерлі,

Жалыны  бойында  лаулаған.

 

Пенденің  cол  шығар  тілегі,

Жұмақтай  аз  уақыт  еншіңде.

Қимайтын  көп  күннің  бірі  еді,

Санаулы  сағаттар  еркіңде.

 

Шаңытты  шаң  басқан  аспанды,

Жарылған  бомбалар  әр  жерден.

Күндердің  әлегі  басталды,

Адамдар,

Жан  алып,  жан  берген.

 

Ауа  да  дем  жетпей  тарылған,

Денеңе  оқ-дәрі, тер  сіңген.

Ысқырып,  гүрс  етіп  жарылған,

Бомбадан  Жер  беті  күрсінген.

 

Қоярға  жер  таппай  жаныңды,

Шыққандай  боласың  тозақтан.

Кенеттен  снаряд  жарылды,

Окопқа  дәл  түсіп  мен  жатқан.

 

Шырылдап  қақсайды  шыбын  жан,

Қорғайтын  күш  қайдан  табылар?!

Тізеден  аяқтың  жұлынған,

Қозғалып  қояды,

Жаны  бар.

 

Жер  ана  алғанда  денені,

Жақсы ғой  барғаны  бөлінбей.

Түндерде  ұйықтатпай  келеді,

Қалған  бір  аяғым  көмілмей.

 

 

I-ші  Октава. Кіріспе

 

                                                                                                  ДО  минор

                                                                          Күркіреп  күндей  өтті  ғой  соғыс...

                                                                                                            Қ. Аманжолов

 

 

Жүрегін,

Жаралаған  қалың  мұң  бар...

Жанының  садақасы,

Арымсыңдар.

Бiлемiн,

Ұрпақтарың  борышты  мың,

Мәңгіге  алау  жаққан  жалынсыңдар!

 

Қабірін  окоп  қылып  қазып  көрген,

Жазмыштан  озмыш  жоқта  озып  келген.

Тірісі  Берлиніңе  жаяу  барып,

Өлісі  жаудан  жастық  алып  өлген.

 

Шаһиттер...

Бір  шұңқырға  салып  көмген,

Болмаған  Туған  елге  табыт  берген.

Берісі  концлагерде  «тозақта»  өлген,

Көбісі  о дүниеге  барып,  келген.

 

Тірісі  өлгендердің  өшін  алған,

Жеңісте  Жеңіс  деген  есім  болған.

Талай  жан  дүниеге  есік  ашпай,

Ұрыстан  қанша  ұрпақ  жетім  қалған?

 

Көргендер  он  сегізде  шаштың  ағын,

Майданда  өткен  жылдар,  жастық  жалын.

Өлгендер  қабіріңе  топырығым –

Бір  уыс,

Өлең  болсын   тастағаным.

 

Жол  шеккен,

Шаршау  білмей  жылқы  мүсін,

(Көрсеткен,

Жүрек  талмай  бұлқынысын.)

Орамал  болар  деп  ем...

Осы  өлеңім,

Бір  сәттік  көздің  жасын  сүрту  үшін.

 

Бұл  соғыс  дүниені  отқа  ораған,

Болатын,

Пайда  болған  ақ,  қарадан.

Аталар  сіздерге  бір  ескерткішім,

Тұратын -

Жеті  Муза,

Октавадан!

 

 

 

II-ші  Октава. Шофердың  әңгімесі

 

 

                                                                                                        Ре  минор

                                                                         70  жыл  билік  бермей  орыс  қолдан,

                                                                         Ол  заман  коммунистер ұлыс  құрған.

                                                                         Он  бестің басын қосқан – Ұлы  Отан,

                                                                          41 мен 45- те  ұрыс  болған.

 

 

Жеңіс - деп,

45-те  қалды  есім,

Сүйреген  жалғыз  бала  шалдың  көшін,

Жеңіске 70  жыл  деп,

Ата  жайлы,

Бауырым  айтып  берді  әңгімесін.

Секілді  адам-моншақ  тастан  тізген,

Шаң  шығып,

Шаңытады  басқан  ізден.

Ол  заман  «москвич»  жоқ,

«Победа»  аз,

Ауданға  шұбырған  жұрт  автобуспен.

 

Бақ  десең,

Аспандағы  жерге  қонған,

Адамның  қызық  екен  көрмегі  алдан.

Ойнынан  лотерея  ұтып  алған,

Ауылда  жалғыз  Волга  менде  болған.

 

Ауылдың  ақсақалы  үлгілі  шын,

(Таң  қалам  түнделеткен  бұл  жүрісін.)

Қарт  еді  бір  аяғын  беріп  келген,

Ертеңгі  ұрпағының  күлкісі  үшін.

 

Келді  сәт  айтылатын  төрде  жыры,

(Дұрыс  деп  қоштағанмын  мен  де  мұны.)

Таяуда  келін  түсер  дегені  бар,

Жеңісім –

Жеңіс  тойы  келген  күні.

 

Деген  шал,

Партияға  көп  өкпелі,

Ауыл  ғой,

Көп  те  шығар  себептері.

«Жеңісім  милицияда»,

Сәл  кідіріп...

«Ауданға  тез  жетуім  керек»  деді.

 

...Кешегі  кірген  отқа  Отан  үшін,

Азайған  қарияның  қатары  тым.

Жеңістің  бір  қатесін  кешір,  Алла,

(Ішімнен.)

Жан  ашыйды  Атама  шын.

 

 

III-ші  Октава.  Жолда

 

                                                                                  Ми мажор

                                                            Болаттай  сынбайтын мәрт десем,

                                                            Еңкілдеп жылайды қарт Көкем.

                                                            «Түсімде досымды көп көрем...»

                                                            Бұл сырды неліктенайтты екен?

 

 

Ол  былай  болған  де,

Әлі  ыстық...

Қыс-жазы  окопты  қоныс  қып.

Екеуге  бір  мылтық,

Жарты  нан,

Біз  солай  тағдырды  бөлістік.

 

Ол  оттай,

Лапылдап  жанатын,

Дәл  мендей  ол  да  жас  болатын.

Кей  кезде  ұста  деп  қоятын,

Жүрегін,

Дүрсілдеп  соғатын.

 

Сораптап  махорка  шылымнан,

Деп  еді  ұрыс  болар  бүгін  нән.

Гүрс  еткен  дыбыстан,

Жарылған,

Жан  айқай  естілді  құлыннан.

 

Досыма  жүгірдім  жығылған,

(Тәтті  ғой  кімге  де  шыбын  жан.)

Снаряд  жарылған  қасына,

Қолында  аяғы  жұлынған.

 

...Ел  күлер,

(Намыс  қой!)

Ақсақ  деп,

Ерлерше  өлейін  жақсы  ат  боп.

Болмайды  аяқсыз,

Ат  мені,

Мен  адам  болмаймын,

Тастап  кет!

 

«Беріге  бұрылмас  бет  біздің,

Ал  саған,

Ризамын  шексіз  шын.

Тастап  кет»  дегенін  тыңдамай,

Арқалап  санбатқа  жеткіздім...

 

...Көп  жылдың  болса  да  көлемі,

Іздеспей  келеді,

Себебі...

Ол  басқа.

«...Амансау  жолықсақ,

Құда  боп  қалармыз»  деп  еді.

 

 

 

IV-ші  Октава.  Жеңіске  әкесінің  айтқан  әңгімесі

 

                                                                                             Фа  минор

                                                                               Мәңгілік!

                                                                               Алау  боп  оттар -

                                                                               Алтынмен  жазылған  аттар.

                                                                               Ғасырдан  ғасырға  жеткен,

                                                                               Тарихи  экспонаттар.

 

 

Бұл  болған  оқиға,

Ертеде...

Бір  ісік  пайда  боп  желкеде.

Атам  бар,

Бес-алты  жастамын,

Келеміз  түйеде,

Ол – кеме.

 

Реті  солай  ма  оның  да,

Сусын  жоқ  түйенің  қомында.

Таң  атпай  айналған  сағымға,

Үш  қара,

Бет  түзеп  қорымға.

Шеті  жоқ  ен  дала  көргенім,

Жоқ  болып  кеткен  бе  ел  дедім.

Ұзақ  жол.

Үш  қара.

Кешқұрым.

Мазамды  алады  шөл  менің.

 

Жарбайға  Атам  да  тебінді,

Содан  соң  сөйледі  сенімді:

Ауылға  келдік  біз  дегенде,

Алдымнан  мазарлар  көрінді.

 

Қастерлеп  көненің  мұрасын,

Мұнда  да  ауыл  деп  ұғасың.

Ал  Атам  бір  тамға  енді  де,

Тым  ұзақ  оқыды  дұғасын.

 

Бір  үрей  билеген  бойымды,

Дұғаның  сазымен  жойылды.

Өзді-өзі,

Дастархан  жайылды,

Тағам  мен  сусындар  қойылды.

 

Ертегі  тілінде  айтатын,

Аңыз  деп,

Басымды  шайқадым.

Қалжырап  ұйықтаған...

Таң  ата,

Орны  жоқ  ісікті  байқадым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V-ші  Октава.  Жеңістің  оқиғасы

 

 

                                                                              Соль мажор

                                                                  Соңында жүріп елестің,

                                                                  Адасып кетсең сол қайғы.

                                                                  Жынды деп,

                                                                  Жынды емеспін,

                                                                  Сау деуге тағы болмайды.

Жігіттің  бағы  де,

Жолы  құтты,

Бір  сұлу  жүрегіне  шыра  жаққан.

Екі  жас  кездейсоқта  жолығыпты,

Көргеннен  көңіліне  ұялатқан.

 

Құдірет  бары  рас  бағып  тұрған,

Біледі  бір  жаратқан,

Болмыс  барын.

Екеуін  ойда-жоқта  жолықтырған,

Аллаға  айтып  жүрді  алғыстарын.

 

Ол  қыздың  сағынатын  күміс  үнін,

Жұпары  раушан  гүлдің  шашылатын.

Тағатсыз  өткізетін  жұмыс  күнін,

Ауданға  кешкіқұрым  асығатын.

 

Екеуі  оңашада  жолығады,

Дейді  қыз  ұят  болар  ағам  көрсе.

Бір-бірін  сәл  көрмесе  сағынады,

Жыл  бойы  көрмей  кеткен  адамдарша.

 

Өмір-ай,

Кейде  қылық  жасарың  көп,

Еркіндеу  жүруді  де  көп  көріпті.

Мереке  күні  алып  қашамын  деп,

Жігіті  сүйген  қызға  серт  беріпті.

 

Күндерді  құмсағыздай  созып  барып,

Бұл  өзі  мерекелі  тұста  болған.

Ағасы  қыздың  ойын  сезіп  қалып,

Жігітті  байқаусызда  ұстап  алған.

 

Не  келер  деді  ме  екен  қолдан  осы,

Жігітті  ұстап  алып  састырады.

Әкесі  арыз  жазып,

Ал  ағасы,

Әкеліп  милицияға  тапсырады.

 

 

 

VI-ші  Октава.

Қыз  әкесінің  ұлына  айтқан  әңгімесі

 

                     Ля  минор

Жеңгесін көрмей қыз күйеуге шықпайды.

 

 - Әке, Апам құманын жылытып, шайын қайнатып,

төсегін салып, сізді ылғи да  күтіп жүреді.  Мен ес

білгелі осы әдетінен жаңылған емес. Бұның сыры неде?

-Е-е  қарағым, ержеткен екенсің. Айтайын.

 

1

Жапанда,

Жалғыз  үй  болатын,

Кеншардың  малы  бар  бағатын.

 

Ата-ана  ертерек  кеткенде,

Жалғыз  ат,

Өзге  мал  жоқ  менде.

 

Мал  екеу  болмайды  көгенде,

Бас  екеу  болмаса  деген де.

 

Құда  боп  барғанмын,

Қызық, ә,

Өзімнің  алатын  қызыма.

 

...Адыраспан  түтінмен  жылатып,

Бір  малмен  садақа  таратып...

 

Бір  қоржын  дүние,

(Әй,  күлем.)

Апаңды  алып  мен  қайтып  ем.

 

Мінгесіп  келеміз  бір  атқа,

Басы  бұл  жауаптың  сұраққа.

 

2

Қыз  үнсіз  көп  жылады,

Ұзап  алып,

Жат  жұртқа  кеткендіг і білінген  де.

Бір – дедім,

Тыныштықты  бұзажарып,

Ат  оқыс  індікешке  сүрінгенде.

 

Қыз  ойда,

Келе  жатыр  сәл  бүгіліп,

(Тап  қылып  мені  жолда  үндемеске.)

Екі – деп,

Қайталадым  сәл  кідіріп,

Ат  тағы  сүрінгенде  індікешке.

 

Ән  салсам  қалай  болар  асқақтатып,

(Апырай  неге  деймін  күйгелекпін?)

Үш – дедім,

Аттан  түсе  ноқта  ұстатып,

Жаяулап  қоржынменен  үйге  кеттім.

 

Түбінде  үйге  жақын  ақ  қыраттың,

Қарамай  айналаға,

Бірақ  тіреп,

Маңдайдан  мылтықпенен  атты  аттым,

Бәрібір  үй  болғансын  тамақ  керек.

 

...Тірлігің  бірлік  болмай  сән  бола  ма?

Бәрі  де  ойлағандай  жөнге  келіп.

Жыл  өтпей  атты  болдық,

Мал  қорада,

Дүние  пайда  болды  дөңгеленіп.

Жігітпін  жары  жақсы  сапта  жүрсем,

Әр  күнде  жұбайыма  сенім  артам.

Бір  күні  ішік  киіп,  атқа  мінсем,

«Қай  жаққа,  қайда  шықтың?»- деді  Апаң.

 

Жүргендей  қанатымен  іліп  көкті,

Бақыты  озған  адам  жоқтай  менен.

Бір – дедім,

Апаң  үйге  кіріп  кетті,

«Екіні»  содан  бері  айтпай  келем.

 

 

VII-ші Октава.Қауышу

 

 

                                                                           Си  минор

                                                           Намыс  қой!

                                                           Айтылғаннан айтары  көп,

                                                           Өлмесе -

                                                           Өлгендерін iздесін тек.                                                   

                                                           Ойлаған: - Мүгедекті қайтеді  деп?

                                                           - Жоқтығын аяғымның білмесін деп.

                                                            Шалдар  сондай!..

 

 

 

Дертіне  дерт  қосқандай,

Қозғап  іштің,

Түр  дейтін  Атамыздан  түр  де  кетіп.

Білуге  ақ,  қарасын  болған  істің,

Біз  жеттік,

Милицияға  түнделетіп.

 

Білмейміз  тіріміз  бе,

Өліміз  бе?

Қазақтың  бұлай  болмас  салты  болса.

Жігітті  босатамыз  дейді  бізге,

Қыз  жағы  өтінішін  қайтып  алса.

 

Маңайда  көрген  жанды  сезікті  еттік,

(Ойлаймын,  ақ  Волгада  батыр  біз  деп.)

Ауданның  көшелерін  кезіп  кеттік,

Адамның  арыз  берген  атын  іздеп.

 

Електен  өткізгендей  өткен  ойды,

(Сөзге  де  жас ұлғайса  сараң  бұлар.)

«Есімі  көңілден  бір  кетпей  қойды»,

Деді  қарт,

«Соғыстағы  құдам  болар...»

 

Көрінді  айтылған  үй  көзге  міне,

Жазылған  қағаздағы  нұсқаға  тән.

«Қабарлас,  құда»  деген  сөздеріне,

«Құдам  жоқ!» 

Деді  тағы,

«Шықсам  атам!»

 

Ой  да  жоқ  шыныменен  оқтан  өзге,

Соғыстың  бір  мезетін  қайталатты.

«Атам»  деп,

Мылтық  алып  шыққан  кезде,

Екі  ақсақ, 

Кездесем  деп  ойламапты.

 

Айнала  жұрт  қарайды  көзін  алмай,

Екі  шал  бір  жылайды,

Бір  күледі.

Құшақтар  жатты  сосын  ажырамай,

Сақалда  тамшы  жас  тек,

Іркіледі!..

Іркіледі!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аяқталмаған  кіші  октава

 

 

               До мажор

Сол  тұста...

Айтылған  бір  серті ме  еді?!

Өлтірсе -

Ерді  намыс  өлтіреді.

Осылай  біздің  шалдар,

Жарықтық-ай,

Қырандай  тұғырында сілкінеді!

 

Болмыс па?

Қабыл  болған  бір  тілегі,

Бәрін де  бір  Жаратқан  келтіреді.

Осылай  біздің  шалдар,

Жарықтық-ай,

Аспанда  жауарбұлттай  күркіреді!

 

 

Сыртынан  екі  қартқа  күлгендей  кім?

(Жастардың  бір  қулығын  білгендеймін.)

Күйеу  мен  қайнағасы  келіскен  де,

Дегені:

«Жігіт,  қызға  үйленбеймін...»

 

Қазақтың  нағыз  қайсар  оғыланы,

(Әрине  қызын  ол  да  сағынады!)

«Болмайды  үйленбесең, уәде  солай» -

Деп  шалдар  жас  жігітке  жалынады.

Шалдар  сондай!..

 

Волганың  радиоқабылдағышынан «Соғыстан қайтқан солдаттар» әні  орындалып  жатты...