Әлібек Шегебай. Қимайтын ештеңе де қалмағандай

ОРАЛУ

Азынап астыменен тұнық көктің,

Бұлттарын бесін ауа қуып жеттім.

Бұл менің ауылым ғой,

Ауылымнан,

Мен неге соңғы кезде суып кеттім?!

Сағыныш сырқатына төзім күйреп,

Жетуші ем көңілімді көзім сүйреп.

Бойынан үлкен жолдың бұрылғанда

Бойымды кететін бір сезім билеп!

Қайда сол

Сұлу сезім,

Сән сағыныш?!

(Жаңа там, жиылмаған жан-жағы қыш.)

Ол неге қарсы алмайды жылдағыдай,

Ой, әлгі...

Қалай еді...

Ән салғыш құс?!

Пейілі осынау кең паң даладай,

Атамның...

Келем тұсын аңғара алмай.

Томпайып анау жерде әкем жатыр...

Қимайтын ештеңе де қалмағандай!

Азды күн сағынышты серік қылдым,

Кеткендей көңілімнен еріп бір мұң.

Жүдеген, жүзі сынық бұл ауылға

Мен неге тағы айналып келіп тұрмын?

Қой бағып, күндер өтті ән салған да,

Қол создым сол сәттерде қанша арманға.

...Мен неге келгенімді ұққандаймын,

Алдымнан аяулы Анам қарсы алғанда!

«КЕЛІН» ХИКАЯСЫ

Желбіретер жел сөздің жалауын да,

Жандыратын қалжыңның қалауын да.

Көңілдер мен пейілдер өз алдына,

Айтып жүрер қызықтың бәрі ауылда.

Бой тасалар болған соң мұнарамыз,

Ағалардың айтқанын құп аламыз.

Қара күштің иесі,

Үйленбеген,

Алшын дейтін бар еді бір ағамыз.

Кедергі боп бір ісі бір ісіне,

Берекесіз табысы, кірісі де.

Әйелі жоқ адамың қайбір оңсын,

Олпы-солпы болатын жүрісі де.

Таранғанда көктемгі текті көрік,

Бипілдетіп көшеден өтті көлік.

«Алшын келін әкепті» дегенді естіп

Ағайындар әп-сәтте жетті келіп.

Жүрегінің жасырып тылсым үнін,

Отырғызып көңілге гүл шыбығын.

Алып қашып кеп тұрған беті екен бұл

Көрші ауылдың керемет бір сұлуын.

Есік алды айғай-шу, абыр-сабыр,

Кемпір біткен «келіннің» жанында жүр.

...Нұқып кетті шешесі Алшекеңді:

«Көнер емес мынауың, қағынбағыр»!

«Орамалды басына жабыңдар» деп,

Енді бірі шауып жүр «қалың мал» деп.

Қос бүйірін таянып Алшекең тұр:

«Әкеп бердім, көндіріп алыңдар» деп.

Алшекең тұр бітіріп бір «ұлы» істі,

Сыртқа бермей сыпайы сырын ішкі.

Он тиын жоқ ойында,

Елемейді

Үй ішінде боп жатқан қырылысты.

Болғанымен кіршіксіз қар секілді,

Кейде мына дүние тар секілді.

Жеңгелері жыртыңдап құттықтайды

«Құтты болсын құсың» деп Алшекеңді.

Өтсе-дағы дәл мұндай сансыз «бәйгі»,

Осы боп тұр әзірге жалғыз «қайғы»,

Қариялар айналып, толғанса да

Орамалды асау қыз салғызбайды.

Болғанымен ағамыз төрдей бойлы,

Күдіктілеу бір үміт кернейді ойды.

Осынша жұрт жата қап жалынғанмен

Дәті берік неме екен, көнбей қойды.

Қыз күңкілін тыңдаса құлағын сап,

Өлем депті, мойнына бұғалық сап.

Алшекеңе көнбеген «келіндерін»

Ағайын тұр амалсыз шығарып сап.

Санасында сауықшыл сайтандар көп

Күндес қана мұндайда қайқаңдар тек.

Таяғына сүйеніп көрші шал тұр:

«Сотқа беріп жүрмесін, байқаңдар» деп.

Қабырғаға қалдырып бар азапты,

Көрші-қолаң біртіндеп тарап жатты.

Көнбей кеткен қапа боп «ғашығына»

Алшекең де бетке алды қора жақты.

Намыс па еді, кім білсін, нала ма еді,

Сол бір сәтте Алшекең жаралы еді.

Күс қолымен көз жасын сүртіп тұрып:

«Енді үйленсем осыдан,

Қара...» – деді.

Қарсы алса да сан асу, белес мейлі,

Таразымен тағдырың теңеспейді.

Көз алдына кешегі көркем жылдар

Көнбей кеткен қыз болып елестейді.

Жалғыздыққа жүргенмен үйренген боп,

Күйінген де, күйген де, күйрелген жоқ.

Елуіңді еңсеріп қалса-дағы

Әлі күнге Алшекең үйленген жоқ!

АДЫРАСПАН

«Ассалаумағалейкүм, адыраспан,

Сені бізге жіберді Омар-Оспан».

Осылай деп бұл қазақ,

Сәлем беріп,

Өсімдіктің өзімен амандасқан.

Қозғай алмас ешқандай дауыл демі,

Қауашағы – секілді ару меңі.

Тарихымен қазақтың тағдыры бір

Адыраспан – даламның дәрумені.

Жататұғын тамыры тым тереңде,

«Улы шөп» боп көрінер білмегенге.

Айығады адамдар сан дертінен

Адыраспан сертімен емдегенде.

Даласы бар талдырар құс қанатын,

Болған емес бұл елде қысқа таным.

Қайыс мінез қазақтың табиғатын

Адыраспан шөбіне ұқсатамын.

Құпия көп адамзат әлі ашпаған,

Менің бабам ешкіммен таласпаған.

Жазатайым жабысқан жамандықты

Адыраспан түтетіп аластаған.

Бәрі-бәрі өзгерді, басқа бүгін,

Қамын ойлап қауым жүр бас қамының.

Айқай салып айтуға ақиқатты

Неге менің шықпайды асқақ үнім?!

Аярлықтың тұмшалап көк тұманы,

Адалдықтың бұл күнде кетті мәні.

Азғындығы асқынған дүниеге

Адыраспан түтеткім кеп тұрады!

БЕСІК

Терең оймен тербетіп қаламымды,
Жылуына бөлейтін жанарымды.
Сыны кетпей әлі де сақтаулы тұр
Менің жатқан бесігім бала күнгі.

Сақтаулы тұр әлі де ақ бесігім,
Бақытына бөлеген бақ бесігім.
Сол бесікте санама сіңіргенмін
«Ана» деген әлемнің тәтті есімін.

Осы бесік бөлеген махаббатқа,
Осы бесік бөлеген шапағатқа.
Дүниенің қаншама жылылығы
Жетпейді екен сендегі шарапатқа.

Көрінгенмен ыстық боп маған қатты,
Көнергені жаныма жаман батты.
Сәби кезде мен жатқан сол бесікке
Бауырларым,
Сонан соң балам жатты.

Тектілігі сол болар,
Басқалардан
Тәрбиесі тереңнен бастау алған.
Өткерсе де басынан қандай күнді,
Атам қазақ бесігін тастамаған.

Дегдарлығы қазақтың даласындай,
Доғалдығы тұлпардың тағасындай.
Байқағанға бұл өмір,
Бар болғаны –
Шүмек пенен түбектің арасындай!

ТАБА НАН

Дүние түгел балқитын,

Шұғыла шашып таңынан.

Сағыныш исі аңқитын

Анамның таба нанынан.

Шаттық та жиі қонатын –

Сөнбейді мәңгі санадан.

Керемет дәмді болатын

Анашым жапқан таба нан.

Тағдыры ұқсас осы елмен,

Түтіннен бұлттар тарайтын.

Тезектің шоғын көсеумен

Табаға сәндеп қалайтын.

Ол кезде мүлде бөлек ек,

Ол кезде мұң да – бүтін мұң.

Иісі қандай керемет

Тезектен шыққан түтіннің.

Көктемі көркем, жазы бақ,

Сағынам сол бір таң нұрын.

Тезектен қалған ажырап

Таба нан – менің тағдырым.

Көктемгі күндей жаңбырсыз

Мұңаям кейде азырақ.

Біз де бір бейбақ тағдырмыз

Ауылдан қалған ажырап!

ЖЕТІ ШЕЛПЕК

Таңсық емес ауылдағы қауымға,
Мейлі, қар ма, нөсерлеткен жауын ба?
Ойнап жүрген балаларды шақырып
Жеті шелпек тарататын ауылда.

Десек-тағы ерке тотай, еркінбіз,
Бұзған жоқпыз бабалардың сертін біз.
«Ниетіңіз қабыл болсын» дей салып,
Тәтті нанды таласа кеп жейтінбіз.

Бұл сенім де жатқанымен сыналып,
Айта алады ақ-қарасын кім анық?
Бейсенбінің берекелі таңында
Жататұғын үйден иіс шығарып.

Ағытылса аңыздардың тиегі –
«Қылған дұға құрбандарға тиеді».
Жеті атасын жаттап өскен жұрт үшін
Жеті саны – қасиетті, киелі.

Жар болсын деп жалғыз ғана Жаратқан,
Дұға қылып таңдарына әр атқан,
Дүниеден қайтқан жанға бағыштап
Құран оқып, жеті шелпек таратқан.

Бар болғаны біз қалалық «елшіміз»,
Бөлінген жоқ ауылдан да еншіміз.
...Ауладағы балаларды шақырып
Жеті шелпек таратып жүр көршіміз!

ТАСАТТЫҚ

Діңгегің де, тілің менен ділің де,

Барлығы да оралады түбінде.

Құндылықтың құнары бар өйткені

Қазағымның дәстүрі мен дінінде.

Кейде бізге секілденіп бәрі аңыз,

Қабылдауға қорқатындай санамыз.

Таңбаланған таным менен сенімнен

Тым алыстап кеткен сынды арамыз.

Басымызға орнағанша Азаттық,

(Құдайсызға құлшылық та жасаптық).

Құрғақшылық тастағанда құрығын

Құрбан шалып, береді екен Тасаттық.

Жаңбыр тілеп қолын жайса дүйім жұрт,

Төгеді екен нөсерлетіп сыйын бұлт.

Жұмыр жердің болғанымен жұмбағы,

Жұдырықтай жүректе екен – қиындық.

Көнбейтұғын көңілге де, көлемге,

Сыймайтұғын сөз өнері – өлеңге.

Аңыздары ақиқатпен астасқан

Тасаттықтың тарихы да тереңде.

Көз тоймайтын көркемдікке тұнған бай,

Сұлулықты салтанатпен құрғандай.

Алла менен адамзаттың арасын

Құрбандық пен Құран жалғап тұрғандай!

КӨКПАР

Көңілің мен кеңейтіп керегеңді,

Көкпар шіркін қоздырар делебеңді.

Ұрпағына қалдырған ұлы өнерді

Бабаларым не деген көреген-ді!

Таңбалаумен тарихын тасқа қашап,

Таңқалдырар жаңалық ашқан ғажап.

Көкке қарап ұлыған түз тағысы –

Көкбөріні тақымға басқан қазақ.

«Біссімілә» жүреді сөз алдында,

Дәстүрімді дәріптеу өз алдына.

Дүбірлеткен даланы тұлпарларым

Дәуірлерді келтірер көз алдыңа.

Қаны қызған жігіттер, қарасын ба,

Тасталғанда көк серке таласымға.

Білек пенен жүректер тартысады

Қазандық пен қазандық арасында.

Берілмейді мұндайда жәй күдікке ер,

Еңбегіне жүлдені сай қылып бер.

Қос құлағын қайшылап қыза түсер

Ауыздықпен алысқан сәйгүліктер.

Толғандырып абызын, ақынын да,

Тартысқанда бірнеше шақырымға.

Шаңға көмген даланы шабандоздың

Серке кетіп барады тақымында.

Тәубесі мен тастамас тобасын да,

Қазыналы қарттардың бәрі осында.

Қазанат пен азамат сыналады

Ойын менен өмірдің додасында.

Серілері салтанат, сайран құрған

Көрген жұрттың көңілін қайран қылған.

Ойы бұзық жауларын,

Менің бабам,

Ойынының өзімен ойландырған!

ЛӘҢГІ

Күзгі талдай төгілген жапырағы,
Көңіл құсым ойларға батырады.
Қиялымды қытықтап анда-санда,
Балалығым қол бұлғап шақырады.

Сығаласа санаңнан сағым күндер,
Жүректегі жұпарлы бағың гүлдер.
Сағыныштың тартады сыбызғысын,
Ләңгі теуіп ойнаған лағыл - күндер.

Шығып алып ауылдың шетіне біз,
Ләңгі ойнауға топ бала бекінеміз.
Қой терісін қиып ап, келісті қып,
Қорғасынға құйылған, бекітеміз.

Қатқан ләңгі жасау боп ниетіміз,
Тері көрсек қырғидай тиетінбіз.
Қорғасыны аяққа батпас үшін,
Қонышы бар бәтіңке киетінбіз.

Ескерткенде үй барын, бататын күн,
Ойын қанбай, біртүрлі тартатын мұң.
Құшағына ұйқының талып құлап,
Түсімде де ләңгі ойнап жататынмын.

Оятқанда қалалық таңғы дүбір,
Ақтарылар ойларым сандығы нұр.
Бесігінде бақыттың тербелетін,
Баста мәңгі тұрмайды ләңгі – ғұмыр.

Қадамыңды басқанмен санап бекем,
Тіршіліктің қояры талап бөтен.
Телефонға телмірген бүгінгінің,
Балаларын біртүрлі аяп кетем..!

ҚАРА ШАҢЫРАҚ

Жасырып қайтем жарамды,

Асырып қайтем бағамды.

Ауылдан ұзап көрмеген

Көшіріп алдым анамды.

Ауылым қалды аңырап,

Айдыным қалды жамырап.

Қонысым болған қырық жыл

Шаңырақ қалды қаңырап.

Жанарым жасқа тұнғанда,

Мұң тұрды мұздай мұржамда.

Шырылдап кетті жүрегім

Қақпаны жауып тұрғанда.

Мойныма таққан тұмарым,

Кешегі қайда жыр, әнім?

Есіме түсіп көп жайлар

Егіліп тұрып жыладым.

Жолымды салса жомарт күн,

Мен енді саған қонақпын.

Сағымға орап сақтаған

Сағынышымды жоғалттым.

Қалтамнан түспей қаламым,

Жырлауға сені жарадым.

Ақын боп кеткен ұл едім

Ауылға кім боп барамын?

Өсіп ек сенде жамырап,

Кетіп ек сенен тамыр ап.

Әкемнің болған көзіндей

Қайран да қара шаңырақ,