Ақұштап Бақтыгереева. Ерлікті көзбен көрген күн

(Ақын Жұбан Молдағалиев рухына)

Желтоқсан – 86, ызғарлы күн,

Мұз бен қар жылжығандай құздан бүгін.

Өттің де астан-кестен, ойда жоқта,

Артыңа ұмытылмас із қалдырдың.

Айтамыз ертегі етіп ол күндерді,

Батыр деп мадақтаймыз жөн білгенді.

Халыққа жаңажылдық сәлем жолдап,

Жазушылар үйіне Колбин келді.

Біреулер бастық көрсе, қуанатын,

Біреулер жалпылдайды сұрап атын,

Бір кезде жазушылар мінбесіне

Барады көтеріліп Жұбан ақын.

Қазақша акцент, толқыған қатал үнмен:

«Замандаспыз, – деді оған, – қатар жүрген.

Желтоқсанның көргенше он алтысын,

Бір күн бұрын батсамшы батар күнмен.

Қорғағанмын жаудан мен Совет елін,

Әлі күнге Отанды ән етемін.

«Мен қазақпын» деуші едім, біле тұра,

«Шовинизм» дегеннің бар екенін.

Ұрпағыма халім бар не дер енді?

Қорладыңдар бұл қазақ деген елді.

Қыздарымды сүйретіп бұрымынан,

Ит таласын деп пе едім немеремді?

Ақынша айтсам, «ұлы елдің» бұл мазағын,

Менің далам көтерді күллі азабын.

Тың жерімді игерген бауырларың

Тракторге таптатты қыр қазағын.

Оныңа да шыдады халқым менің,

Берді емес пе билігін, алтын кенін?!

Тұңғыш тұрсың алғашқы дәмін татып,

Түсінбейсің, замандас, салтын елдің.

Бір еместей өзіңмен жолым бүгін,

Мен айтпасам, паш етер сорымды кім?

70 жылдай, құрбым-ау, келесіңдер

Пайдаланып қазақтың момындығын.

Деп үйреттің «мәңгүртсің, бәрің надан»,

Тіл мен діннен айрылды елім, далам.

Кеше алаңда сабаған – сенің тегің,

Ал таяқты жегендер – менің балам.

Ақын жүрек тартуда содан қайғы,

Шыдамаспын айтпауға жарам жайлы.

Кешір мені, замандас, осы жолы

Жұбан саған пікірлес бола алмайды».

Намыс пен кек түнеріп қабағында,

Мұң аралас жас тұнып жанарында,

Ел алдында арқадан жүгі түсіп,

Ақын тұрды тазарып ар алдында.

Тынып қалды зал тегіс күбірлемей,

Бір адамның жанары күлімдемей,

Біз отырдық төбеден жай түскендей,

Арқамыздан құмырсқа жүгіргендей.

Кетті залды ақынның өртеп демі,

Әлі есімде, біреулер селт етпеді.

«Отыз жеті» қуғынын көрген сорлы

Қол соғудан сескеніп, жер тепкені.

Жұбан – бөрі, өзгелер қояндардай,

Колбин жүзі сәл қанға боялғандай.

Зал гуілдеп, бір кезде жер солқ етті,

Ұйқысынан бар қазақ оянғандай.

* * *

Жұбан аға, ғашық ең гүл-өмірге,

Сызат түсті-ау сол күні жүрегіңе.

Әлі айтады көргендер ерлігіңді,

Қадіріңді көрмеген біледі ме?

Санасыздар тыңдады, күлді, кетті,

Уақыт өтті жаралап бір жүректі.

Сен қасқайып тұрғанда сыр білдірмей,

Қолыңдағы ақ парақ дір-дір етті.

Сонда сенің сөзіңді ерлік дедік,

«Біз ерлікті көзбенен көрдік» дедік.

Одан кейін тағы да қалған қазақ

Руларға араны бөлдік келіп.

Елдік емес, ісіміз – бас пайдалық,

Ертеңгіні жатпаймыз әсте ойланып.

Қол соққанмен сөзіңе, өлгеннен соң

Қабіріңе тоғыз жыл тас қоймадық.

* * *

Аға, бүгін Ақ Жайығың сағынды,

Ақ толқындар іздейді ұлын арынды.

Бұл күндері айтушы да сиреді

Сауық кеште «Еділ-Жайық» әніңді.

Қазір елде тұлпар тозды бәйгілік,

Есеп білсе, жабы озады жәй жүріп.

Кітабың да, жырларың да жетімдеу,

От пен сусыз дірдектейді Сайқұдық.

Ертеңгі күн көз алдайды сағымдай,

Өмір болса, қысқа қамшы сабындай.

Қамыс та жоқ, ағыс та жоқ, тым-тырыс

Айдынынан аққу ұшқан Бағырлай.

* * *

Бұл күнде, аға, менің мұңым басым,

Өжеттік кездеспей жүр жырымда шын.

Қалыпты арғымақсыз сен туған құм,

Бір жазда бар жылқысы қырылғасын.

Ұшпай тұр қарағайдан таңда қыран,

Уланып өлді ауадан арда құлан.

Кем-кетік ұрпақ өсті ауылыңда

Қырық жыл полигонның зардабынан.

Құдайға қарап тағы отыр елің,

Тазартып сай-құдығын, шоқы-белін.

Көгілдір ту көтерген еркін елге

Білмеймін, сен қандай жыр оқыр едің?..

* * *

Шаттыққа, тірі болсаң, кенелерсің,

Сөйлейсің бізден ірі, бөлек ерсің.

Сен тағы «Қазақпын» деп жар салар ең,

Өйткені өр ақынсың, көрегенсің.

Саңқылдап еркіндікте ғажап үнің,

Халқыңның баяндай кеп азабын мың,

Жалқауын, күншілдерін, аярларын –

Бәрін де құшақтар ең қазағыңның.

Ғажап қой пейіл деген, төзім деген,

Сен шығар бар қазақты өзім деген.

Сипасаң маңдайымнан «Қызым бол» деп,

Менің де жетімдігім сезілмеген.

Ақын ең ұлтыменен мұңдас жаны,

Қазағың әлі ешкіммен сырласпады.

Жан аға, жазылмай тұр еркін елдің

«Мен қазақпын» сияқты бір дастаны.

* * *

Шалқақтап туыпты ай бүгін,

Көрсетпей даланың байлығын,

Ағын ән салмайды сылдырап,

Жайықтың мұз басты айдынын.

Қасірет қатар кеп теңдікпен,

Өзен де жыр күтті ел күткен.

Күдікпен кеттің-ау, жан аға,

Қайратың ақталды ерлікпен.

Жабылған жаладан бастапқы

Жанарға тамбайтын жас қатты.

Ақбикеш коммунист болудан

Сол түні біржола бас тартты.

Мұз басып Жайықтың айдынын,

Дөңгелеп толысты ай бүгін.

Еркіндік алдық біз бұл күнде

Орнына баяғы қайғының.

* * *

Қамсыз қазақ әлі отыр беткейде ана,

Кейде тіпті қонады-ау шеткей дара.

Алыстарға айқайлап жар салатын

Сенің даусың дәл бүгін жетпейді, аға.

Заман зулап, ал олар аяңдайды,

Ақын үшін жоқ асқан одан қайғы.

Етек-жеңін жимастан есінейді,

Кейбіреуі шыңғырсаң, оянбайды.

Берер оған әкеліп сыйлықты кім?

Ас беруге шулатып жидық бүгін.

Жемтігі боп жүргенін түсінбейді

Алаяқ пен жымысқы биліктінің.

Келімсекке иіліп, дымы қалмай,

Аңқылдайды ешкімнің сырын алмай,

Шулап қайтты Абайдың тойынан да

Ұлы ақынның жазғанын ұғына алмай.

* * *

Рас, аға, қазақтың ақын бәрі,

Ақын тойға әр аймақ шақырғаны.

Еркін елдің тірілді неше дүркін

Ұмыт қалған әулие, батырлары.

Жиналып ап шырқадық далаға ән,

Киіз үй де оюын жаңалаған.

Молаларды сәндедік о заманғы,

Жас жігітте пәтер жоқ паналаған.

Дұрыстық пен қатені ұға алмадық,

Көне берді көнтері бұған халық.

Бір жылдайын шуылдап, уақыт кешіп,

Жамбылдайын бабаға жыр арнадық.

Екі тоймен қоштастық, екі күзбен,

Бір-біріне көнбеген бетімізбен.

Біріге алмай, жамырап әлі жүрміз

Жүз жасқа келетіндей шетімізден.

* * *

Бар адамның мақсаты баю шығар,

Бай болғанға рақат дайын шығар.

Қазақтардың байы көп естілмейді,

Керісінше, көбейді қайыршылар.

Көрген ұлт қой аштық пен қайғыны да,

Деп түсінген қозы мен қойды мұра.

Кім кінәлі, білмеймін, туған жердің

Ие бола алмасақ байлығына.

* * *

Аға, кезіп сен өткен жыр алаңын,

Қажет болса, мінбеге шыға аламын.

Бала көңіл, момақан қазақ деген

Елдің қызы болғанға қуанамын.

Қажет болса, буатын белін бекем,

Қажет болса, өлімі өмірге тең.

Желтоқсанның мұзына алау жаққан

Ұрпақ туған бұл қазақ тегін бе екен?!

* * *

Тым ауыр қазағыма нарық бүгін,

Келмейтін сездіргісі арықтығын.

Өздері жем болады саудагерге,

Біреуді алдап көрмеген жарықтығың.

Арада жүргендер аз жайраң қағып,

Қария бүгілуде ойдан налып,

Қазақтың әйелдері сатады арақ

Бір кезде сен жырлаған қайран қалып.

Иманшыл намаз оқып, күбірлейді,

Төбеде нарық-қожа дүрілдейді.

Даламның самал сүйген қыз бен гүлі

Қолында саудагердің дірілдейді.

* * *

Даланың жөндемедік жолын әлі,

Баяғы өзің көрген оры, жары.

Беткейден аз ұшады қарлығаштар,

Қарға мен сауысқандар жолығады.

Кім білсін, көкорайға құлын аунар,

Жүгінер төре-биге ұлы даулар.

Сан ғасыр талай ұрпақ сусындаған

Қайтадан көзін ашар шыңыраулар.

Қазақтың уақыт емдер дертін бүгін,

Оқитын кезең туар сертін, жырын.

Оңайға соқсын қайдан бірден алу

Кең дала, жас ұрпақтың еркіндігін.

* * *

Шаруам жоқ мансапқорда ел билеген,

Сайранға шыққаным жоқ сән күйменен.

Айтқаным – ана жыры, Жұбан аға,

Үш бала үш бесікте әлдилегем.

Арқалап туған жердің сағынышын.

Жүргем жоқ бір жақсылық табу үшін.

Басшы да, депутат та болғаным жоқ

Халқыма ақын қыз боп қалу үшін.

Ермедім саясатқа алып-қашқан,

Әділет жолы ауыр, анық жастан.

Жайықтың бір бағытқа ағатыны

Бойыма мінез болып қалыптасқан.

Кезім жоқ бұлғаңдаған, жылмаңдаған,

Жасырын жүрегімде сыр қалмаған.

Қолында билігі бар кей наданға

Емеспін мақала да, жыр да арнаған.

Айналмай шені бардың ермегіне,

Құмартып туған жердің көлдеріне,

Мен жүрмін өлең жазып, Жұбан аға,

Бұл күнде немеремнің жөргегіне.

* * *

Тастайтын талай дастан жазып бүгін,

Білмеймін өліміңе жазықты кім?

Өзіңді өжет қазақ деп жүргенде

Сезбеппіз жүрегіңнің нәзіктігін.

Дейміз-ау ерте үзілді бекер демің,

Бір жырлап мынау күнді кетер ме едің?

Соғыстың төрт жылына төтеп беріп,

Бір күнін Желтоқсанның көтермедің.

Ақынға жараспайды өлді деген,

Қалды ма лайланып мөлдір өлең?!

Жүрегің жазылар ма еді, көрсең егер

Көк туын еркіндіктің желбіреген!..