Ко Ын: Санамдағы соғыс әлі аяқталған жоқ

4-6 қыркүйек аралығында Нұр-Сұлтан қаласында өткен Азия елдері қаламгерлерінің І форумында Оңтүстік Кореядан келген ақын Ко Ынмен жүздестім. 86 жасқа шыққан қаламгер ширақ көрінді. Өзінің өмірбаяны басылған «Қазақ әдебиеті» газетін қолына ұстатып едім, шығармасы басылымға жаңадан шыққан жас ақындай қуанып, алғыс айтты. Форум барысында бірге жүрдік. Бір байқағаным, арда ақын әлі де жаңалыққа тым құштар екен. Президент қонағасында қазақтың халық әндері мен күйлері орындалғанда ыждағаттықпен ден қойып, разы болып отырды. Ақынмен болған осы сұхбатта оның өмірге көзқарасы, шығармашылығы, өз ұстанымы туралы айтылады.

БОЙЫМДА СКИФТЕРДІҢ ҚАНЫ БАР

– Қазақ еліне алғаш рет келіп отыр екенсіз, қандай көңіл-күйдесіз?

– Расымен, сіздердің елдеріңізге алғаш қадам басып отырмын. Мұндағы таза қала, саф ауа, адамдардың жүзіндегі жылы леп маған өзгеше әсер сыйлады. Сол үшін осы сапар менің есімде қалады деп ойлаймын. Алыс сапарға шыққан сайын «бұл менің соңғы сапарым болмаса екен», – деп тілеймін. Себебі, менің тағдырым – қиын-қыстау кезеңдерден құралған, сонау арғы ғасырларға тәуелді ұлы тағдыр. Тым ертеде «Когурия» атты мемлекет өмір сүрген (Қазіргі Корея осы мемлекеттің сарқыншағы). Сол дәуірде біз өмір сүрген кең Азияның төсінде ат мініп, атан қомдаған скифтер мекен еткен деседі тарихи жазбалар. Жер жүзіндегі халықтардың ішінде жылқыны қолға үйретіп, мінгендер – осы скифтер еді. Олардың өз мемлекеті, өз жері болған. Қазіргі азиялықтардың, оның ішінде көшпенділердің ата-бабасы солар. Менің бойымда сол еркін ғұмыр өткізген Скифтердің қаны бар. Қазақ даласына тұңғыш рет келгеніммен, ата-тегім әлдеқашан осы жақтыкі болғанын айтқым келеді.

- Өз тағдырыңыз туралы да айта отырсаңыз, көп қиындық көрдім деп едіңіз...

​

- Екі бірдей диктатордан қорлық көріп, жиырма жылдан астам уақытқа сотталдым. Халықаралық ұйымдардың араласуымен 2 жарым жылдан кейін түрмеден босап шықтым. Сол қиын күндердің зардабы әлі күнге дейін көз алдымда. Құлағым естімей қалды. Қанша азаптау көрсем де, қайта-қайта тергеуге алынсам да елімді тастап қашқан жоқпын. Себебі, мен елімді шексіз сүйетін ақынмын.

- Егінші отбасында дүниеге келіпсіз, ал мектепте білім алған кезіңіз Корей тілі мен мәдениетіне пысқырмайтын Жапон билігі тұсына тура келіпті. Сіздің балалық шағыңыз бақытсыз болды ма?

- Әрине, бұл қасіретке тек мен ғана тап болған жоқпын, менің ауылым, далам, елім, менің замандастарым өзің айтып отырған қиын тағдырды бастан өткерді. Бұған себеп – колониялық дәуір еді.

- Неше жасыңыздан бастап өлең жаздыңыз? Тырнақалды туындыңыз не туралы еді?

- Корея соғысы басталғанда мен мектеп оқушысы едім. Мектепте оқып жүрсем де, Корея соғысы туралы сөздерден бейжай қала алмадым. Ешнәрсе қолыман келмесе де, үн-түнсіз күйде шынайы жүрегіммен жылаумен болдым. Себебі, 3 жылға ұласқан сұм соғыс 5 миллионға жуық адамның, турасын айтқанда, менің туыстарымның жанын жалмады. Барлық қалалар мен ауылдар, құрлыс нысандары мен үйлер қас-қағым сәтте жермен жексен болды. Таулар сілкінді, жер мұңға батты. Бұл соғыс өрті адамдардың жүрегіне мәңгі айықпастай жара салып кетті. Әсіресе, менің жаныма. Соғыс қай жерде, қай елде тұтанбасын, ол – ең алдымен идеологияның құралы ғана болып қалады. идеология соғысты бір-бірімен салыстырады. Осы идеологияның кесірінен адамдар бір-бірінің қанын төгіп, көз жас арқалаумен келеді. Менің құрдастарымның жартысынан көбі аталған соғыста жер жастанды, солардың рухын жоқтау үшін мен тірі қалдым. Осы қасіреттің бәрін көзбен көрген соң, жастық шағымның өзінде менің жүрегімнің жұлма-жұлмасы шыққан еді. Тіпті, бірінен соң бірі бақилық болған туыстарым мен таныстарымды көргенде, менің де солармен бірге өлгім келгенін жасыра алмаймын. «Жылай-жылай көзіне қан ақты» деген тіркесті қолдану керек болса, соны менің сол дәуірдегі ауыр хәліме қарата қолдану керек шығар. Тек қана өлім көз алдымда тұрған сәтте, мен еріксіз қолыма қалам алдым. Әне сол кезде мені тубркулез ауруы қатты қинады. Тіпті, осы дерттен өліп қала жаздадым. Сондықтан менің алғашқы өлеңім тубркулез туралы болды. Енді ойлап көрсем, ақын болып туған соң, басыңнан небір күндер өтеді екен. Содан бері қаламымды тастамай келемін.

БІЗ – КЕҢІСТІКТЕГІ ТОЗАҢ ҒАНАМЫЗ

- Корея соғысын өз көзіңізбен көріпсіз, сол қиын кезеңді бір ауыз сөзбен суреттеп бере аласыз ба?

- Оны бір ауыз сөзге сыйғызып айту тым қиын. Өйткені, менің жанымдағы, менің жүрегімдегі Корея соғысы әлі аяқталған жоқ. Ол жалғасып жатыр. Кейде үйде отырғанымда үйім зым-зия ғайып болып, орнында қираған қала пайда бола кетеді...

- 1970 жылы сіз бірнеше рет өзіңізге қол жұмсамақ болыпсыз, бұның себебі неде? Қоғамға қарсылық па?

- Бұның қоғамға қарсы келумен ешқандай қатысы жоқ. Бұл өз тарапымнан болған әрекеттердің бірі ғана. Сол кездерде жазған өлеңдерімнің көбі өмірге үмітсіздене қарау, өлім туралы ойлану сияқты мазмұндарда болды. Мүмкін соның себебі болар, өзімді бірнеше рет өлімге итермеледім. Бір күні өзін өртеген бір кісіні өз көзіммен көрдім, денесі тұтас жанып кетті. Тұла бойымнан әл кетіп, құдды өз денем күйіп жатқандай күйде болдым. Әне содан бастап менде өмірге деген құштарлық сезім оянды. Сол шақтарда тек мен ғана емес, бірталай зиялы қауым күйзеліске түсті, қайғы-қасірет шекті, артынан өмірлеріне өзгеріс әкелді.

- Саяси белсенді бола жүріп өлең жазудың қиындығы бар ма екен?

- Саяси себептермен ел-жұрттың алдына шығып, өз пікіріңді білдіріп, белсенді болу барысында сезгенім бұның өз тиянағы жоқтығын сезіндім. Поэзиямен айналысу үшін өзіңе тиісті әлемің, бостандығың болуы керек екен. Сонымен қоса, дара ойлау, терең толғану, үмітті болу ауадай қажет. Көше белсендісі болған адам бұның бәрімен қоштасады. Бірақ саяси белсенді бола жүріп, шабытым келгенде қаға берісте тұра қалып, өлең жазатынмын. «Бірдеңе жазсам» деп уақыттың ішінен уақыт іздеп жүретін кездерім де көп болды. Бір өкініштісі, бұндай жағдайда Дантенің «Құдіретті комедиясы», Гётенің «Фаусты» секілді ұлы һәм ірі шығармалар жаза алмайсың. Сол үшін мен, тек, қысқа өлеңдер ғана жаздым. Бірақ 50 жастан соң көлемді эпикалық шығармалар жаза бастадым.

ЕЛІМ БІР ТУДЫҢ АСТЫНА ЖИНАЛСА...

- Сіз тағдырлы ақынсыз ба?

- Өмірімде бірталай ауыр жағдайларға душар болған шығармын. Бірақ ол үшін өз тағдырыма налымаймын. Бірнеше рет түрмеге түстім. Әлі күнге дейін көшеге шықсам, моншаға барсам, барға кірсем де, соңымнан біреу ілесіп, аңдып жүреді. Ал сұрағыңа келсек, тағдырлы ақынмын ба, жоқ па, оған өмір, уақыт бағасын берер. Мен тағдырды «жақсы» иә «жаман» деп бөлген жоқпын. Оны бөлуге мұршам да болмады. Жаратушы қандай тағдыр берді, соны лайық деп қабылдадым. Өйткені біз – кеңістіктегі тозаң ғанамыз.

- «Оңтүстік пен Солтүстік» атты кітабыңызда оқырманға не айтпақшы болдыңыз? Бұл кітап екі Кореяның халқын, жүрегін бір араға тоғыстырсам деген ұлы ойдың қағаздағы нұсқасы ма?

​

- Сен айтып отырған «Оңтүстік пен Солтүстік» менің бір өлеңімнің тақырыбы. Екінші жаһан соғысынан кейін Корея түбегіндегі Корей мемлекеті бір сәттің ішінде-ақ екіге бөлініп кетті. Сол кездегі билік жүйесінің өзара қақтығысы айрандай ұйыған елді екі жікке бөлуге себеп болды. Қолында қаламы бар адам болған соң, Корей түбегіндегі осы жағдайды жырлау – менің басты міндетім болды. Менің түсінігімде, Корей елі күндердің күнінде қайта бірігіп, бір әлем қалыптастырады. Бұл – менің көз алдыма сызылған болашақтың суреті сияқты. Осы суретті тынбай, күн демей, түн демей сыза бергім, сыза бергім келеді... Ал қазіргі арманым – Оңтүстік пен Солтүстікке бөлінген менің елім бір тудың астына жиналып, қайтадан тату ел болса.

- Жас кезіңізде кімге еліктеп өлең жаздыңыз?

- Ешкімге еліктеген жоқпын. Бірақ Парсы ақындарын, Қытайдың Ли Байын көп оқығанмын.

- Сізге еліктеп өлең жазатын ақындар бар ма?

- Менің тағдырым да, өлең жазу формам да күрделі болған соң, маған оңай-оспақ адам еліктей алмайды.

- Сіздің шығармаларыңызға цензура жасалды ма?

- Жасалғанда қандай. 1970-1980 жылдары мен өз атыммен емес, басқа бір бүркеншік атпен шығарма жазып жүрдім. Бұған диктаторлық жүйе себеп болды.

- Осы форумда жасаған баяндамаңыз жұртқа жақсы әсер қалдырыпты. Неліктен «Азия әдебиетіндегі жалғыздық» деген тақырыпта толғандыңыз?

- Уақыт тығыздығына байланысты мен мінбеде баяндамамның тек кіріспесін ғана оқыдым. Ал мына тақырып туралы саған, тыңдарманға кем дегенде, 1-2 сағат лекция оқуға дайынмын. Бұл форум Азия қаламгерлерінің салтанатты жиыны болғандықтан, Азия әдебиеті мен қаламгерлері туралы айтуды жөн көрдім. Ал «Азия әдебиетіндегі жалғыздық» деген тақырыпты таңдап алудағы себебім, қазір күн санап поэзия өліп бара жатыр. Біз жасырмай, шындығын айтуымыз керек, бұрынғыға қарағанда қазіргі адамдар поэзиялық шығармаларды мүлде оқымайды. Сол үшін мен не жазсам да, қысқа да нұсқа жазуды әдетке айналдырдым. Уақыт сынына төтеп бере алатын шынайы поэзия жаңару үшін, бірнеше рет тоқырауға ұшырайды. Бұл – бізге дейін де болған шындық.

- Жұрттың бәрі дерлік сізді «Нобель әдебиет сыйлығының үміткері» деп атап жүр. Сізде Нобель әдебиет сыйлығына деген ішкі дайындық бар ма?

- Бұл туралы ешқашан ойлаған да, тіс жарған да емеспін.

- Егер күндердің күнінде осы сыйлықты алсаңыз қандай күйде болар едіңіз?

- Бұл – сол күннің еншісіндегі әңгіме. Біз білмейтін, біз қадам баспаған сәт туралы айту, жазу өте қиын. Мүмкін, сол сыйлықты алған күні «әлгі бір Қазақ жігіті осылай деп сұрақ қойып еді» деп ойланатын шығармын. (Күлді).

- «Екі бірдей диктатордан қорлық көрдім», – дейсіз, егер сол уақытта олар 5 минут уақыт тауып, сізбен кездессе, не айтар едіңіз?

- Не айтады дейсің, олардың алдында мен дәрменсізбін ғой. Қанша қиындық көрсем де, оларға жалынып, ренжіп көрген емеспін. Тек өз көзқарасымнан қайтпай, қарсылық таныта бердім.

- Қазақ жазушыларының шығармаларымен таныссыз ба?

- Мен сіздердің ерте заманғы тарихтарыңызбен таныспын. Ал бар білетін ақыным – Абай Құнанбайұлы ғана. Сіздердің қаламгерлеріңіз туралы аз білетінім үшін қынжылып отырмын. Енді көп білуге тырысамын. Қазақ ақын-жазушыларының еңбектерін білу, оқу жағынан мен әлі ештеңе үйрене қоймаған, бірақ білуге ынтық студент сияқтымын.

- Азия елдері қаламгерлерінің І форумына қатысып, әр елден келген жазушылармен кездестіңіз, осы форумнан қандай әсер алдыңыз?

- Әр баяндама маған алуан түрлі ой салды.

Ағылшын тілінде сұхбаттасқан

Дүйсенәлі Әлімақын