Ахметтің қараусыз қалған жәдігерлері – сүйекке таңба

Әдетте, болашақтан үміт еткен ұлт ұстазға құрметпен қараған. Ата-бабамыз «молда бол!» деп бата бергенде, жаназа шығаратын адамды емес, балалардың көкірек көзін ашып, жүрегіне білім нұрын құятын адамды үлгі еткені анық. Соны ұққан ұрпақ үшін ұстаздан биік тұлға болмаған.

Және бұл тек біздің халыққа тән ұғым емес. Барша жұрт ұстазды құрметтеген, ұстазды пір тұтқан, ұстаздың өмір жолын насихаттап, ұрпаққа өнеге еткен.

Көрші елдің мысалына жүгінейік. Орыс халқы сауаттылықтың, білімге, ғылымға деген құштарлықтың ұрпаққа даңғыл жол, жаңа көкжиектер ашатынын көрсеткен М.В.Ломоносовты солай дәріптейді. Ұстаз-ғалымның туған жерінде, сол заманның байшыкештері «аюдан басқа ешкім тұрмайды» деп менсінбей айтатын Архангельск облысының Холмогор ауданында Петр Челищев ХҮІІІ-ғасырдың соңында-ақ Ломоносовқа ескерткіш қойған.

Кейін, 1832 жылы, ғалымға Архангельскінің Собор алаңында қоладан құйылған ескерткіш орнату үшін бүкілресейлік сауын айтылып, 46 мың рубль жиналған екен.

1947 жылы КСРО министрлер кеңесі ұлы ғалымның туған жерінде ескерткіш орнату туралы шешім қабылдауы – ұстазды ұлықтаудың тағы бір үлгісі. Былай қарасаң, ел соғыстан енді ес жиып жатқан кезде одан да маңыздырақ шаруалар бар сияқты көрінер. Алайда, бұл қадамда жарқын болашақ – білімді елдің еншісінде екенін ұғып, білім нұрын сепкен тұлғаны дәріптеу арқылы ұрпаққа тәрбие беру мақсаты жатыр.

Мұның бәрін не үшін айтып отырмын?

Таяуда Ахмет Байтұрсынұлының туған жерінде болған әріптестерім: «Барсам деп жүр едің ғой» деп, ол туған үйді, жерленген жерін, қойылған ескерткіш тақтаны, А.Байтұрсынұлына қатысы бар басқа да бірнеше нысанды суретке түсіріп, маған салып жіберіпті. Барып көргендеріңіз бар шығар... Онда суреттерді көргенде менің қандай күй кешкенімді түсінерсіздер...

Ахмет Байтұрсынұлын «мемлекет қайраткері, ғалым, ағартушы, ақын, публицист, ұлттық жазба тілінің реформаторы, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы, ғасыр саңлағы, алаш көсемі, ұлт ұстазы» деп мақтан етеміз.

Және А.Байтұрсынұлын есте сақтау, мұраларын елге таныту, атқарған ісін дәріптеу бойынша елде қыруар іс істелгені де рас. Мұның бәрі жиылып барып, осындай тұлға туған топыраққа барып тіреледі емес пе? Оның туған жерінде осы істерді, ұлы ұстазды қастерлеуімізді көрсететін не бар?

Суреттерден көргенім: иен далада тұрған сылағы түскен үй... Сыры кеткен қоршау... Жазуы өшкен тақтайша... Анадай тот басқан темірмен жиектелген ұсқынсыз белгілердің тұруының өзі ұят. Әкелеріміз мұндайда «Сүйекке таңба» дейтін.

«Мына суреттен ұстаздың әкесі Байтұрсын ата жерленген қорымның қазіргі күйін көруге болады, - деп жазыпты суреттерді жіберген әріптесім. - Қорым Ахмет атамыз туған үйден 300 метрдей жерде орналасқан. Қоршаудың бір жақ беті түбегейлі, ал екі жақ бетінің бұрыштарындағы бекіткіш темірге (угольниктерге) дәнекерлеп жапсырылған арматуралары жұлынып алыныпты. Сірә, ұрланып кеткен болар. Ұлты үшін туған ұлдың әкесін құрметтеу белгісі көзге түспеді. Қысқасы, қорымның жай-күйі ешкімнің бақылауында жоқ сияқты».

Осы жазбаларды оқығаннан кейін, бәлкім, бұдан 2 ғасырға жуық уақыт бұрын ұлы ұстаздарына ескерткіш орнату үшін сауын айтқан ресейліктерден үлгі алу керек пе деген ой келді. Ел болып қаражат жинап, оны ұлт ұстазы жарық дүниеге келген үйдің іші-сыртын жөндеп, айналасын абаттандырып, гүл егіп, ағаш отырғызып, келген жұртқа ұялмай көрсететіндей кешен жасауды қолға алу керек болар? Елден шыққан арлы, намысты азаматтар осы мәселеге мән беріп, үндеу тастаса, кеудесіндегі жүрегі «мен – қазақпын!» деп соққан әр адам қолдар еді деген ойдамын.

Камал Әлпейісова, жазушы