24 жастағы қазақ жігіті қытай тілінде роман жазыпты. Аты – Айдос Амантай. Бейжіңде туып-өссе де, атажұртына келіп, ана тілін жетік меңгеруді борыш санаған жазушы жігітпен ҚазҰУ-дің қалашығында жолықтық. Өзі сонда студент. Даусы жұмсақ, ізетпен сұхбат құратын қандас арамыздағы әңгіме жаңа шыққан роман жайында өрбіді.
– Айдос, қытай тілінде жазған романың сол елде он мың таралыммен жарық көріпті. Романың не жайында?
– «Айдос-Шолпан» – қытай тілінде жарық көрген қазақ халқы жайлы алғаш роман. Роман жаңа дәуір стилінде жазылып, онда қазақ жастарының махаббатын сан қырынан көрсететін 50 оқиға баяндалады. Оқиғалардың уақыт ауқымы сонау Сақ-Сармат дәуірінен бүгінге дейін созылып жатыр. Сонымен қатар, романға әсем әуенді қазақ халық әндері жазылған CD табақшасы қоса берілген. Әрбір ән қытай тілінде орындалған. Бұл әндердің сөзін өзім аудардым. Бұндағы басты мақсат – қытай халқына және кейбір қытай тілді қазақ жастарына қазақ халық әндерін таныту.
Менің романымдағы барлық еркекке ортақ бір ғана есім бар, ол – Айдос. Ал барлық әйелдерге де «Шолпан » деген бір ғана есім берілген. Тарихтағы Айдос пен Шолпанның арманы анасындай сезілетін өзенді қорғау-тұғын. Бірақ онысы құр далбаса болды. Олар бір-бірін құлай сүйген еді. Соғыстың кесірінен армандарына жете алмады. Олардың өмірі қазақтың сан мың жылға жалғасқан тарихы іспеттес еді.
Бүгінгі жаңа заманның да өзіне тән Айдостары толып жүр. Олардың да жүректеріне ғашықтық нұрын құйған Шолпандары бар. Сол қалың Айдостар мен Шолпандардың кейінің басы қосылып, бақыттың балын татса, кейбіреуінің махаббаттан бағы жанбай жатты. Бұл екі түрлі нәтижені қолыңыздағы романнан да кезіктіре аласыз. Әрқилы Айдостар арасында нәзік бір қатынас пердедей тартылып тұр. Бірінші Айдостың тағдыры бәлкім, екінші Айдостың Шолпаннан беті қайтқаннан кейін туған әңгімелер болар. Немесе екі Айдос та бір адам шығар, екі басқа адам болуы да ғажап емес.
Кейде бірінші әңгімедегі жанама кейіпкерді екінші хикаядағы бас кейіпкер екен деп шатастырып алатындығымнан, ұқсас істі бастан-аяқ қайталайтыным бар. Мұның өзінен недәуір қызықты нәтиже шығады. Яғни бұл flash-тың жасалу барысына ұқсап қалады. Айталық, бірінші қабатында кішкентай ұл бала, екінші қабатында рәзіңке доп секіріп тұр. Осы екі қабатты бір-біріне жапсырып жібергенде, әлгі кішкентай ұл баланың рәзіңке допты төбесіне көтеріп тұрған көрінісі шыға келеді. Мен хикаяны дәл осындай, ұқсамаған қабаттарға бөліп түсіндіру арқылы, тұтас романымды оқырманын иландырарлықтай дұрыс жазып шыққым келді.
Романның көркемдігі – оқиғалары тармақтанып, салаланып бейнеленуінде. Бір хикаяның ақыры енді бір хикаяның басталуы, бір хикаядағы онша ауызға алуға татымайтын деталь енді бір хикаяның соңғы тоқ етер түйіні болуы да мүмкін.
– Өзіңнің есімің – Айдос. Романың – «Айдос-Шолпан». Шығармаңды неге бұлай атадың? Роман жазуға не түрткі болды?
– Айдос – менің өз атым. Мен туардан бұрын әке-шешем мені қыз болады деп ойлап, маған «Шолпан» деген есім дайындап жүрген екен. Меніңше, бұл өзі бір қызықты жағдай. Осылайша мен өз кейіпкерлеріме өз атым мен өзіме қойыла жаздаған атты бердім. Бұл романды жазуымның басты себебі, тарихи Отаныма оралғаннан кейін өз халқымды тіпті де тереңірек түсіне бастадым. Оларға деген сүйіспеншілігім де арта түсті. Бұл сезімді мен тек сөз өнерімен ғана жеткізе алармын деген оймен осы бір романды дүниеге әкелдім.
Роман ханзу тілінде жазылғандықтан оқырмандарымның ішінде қытайлар да аз емес. Қазіргі күнде қытай тілді оқырмандар қазақты әлі көп біле бермейді. Мен бұл романды жазуымның басты себебінің бірі де сол қытай тілді оқырманға өзімізді тереңірек таныстыру. Романда өз ойым көбірек айтылғандай. Дегенмен, бастысы, мұнда менің өз ұлтыма деген терең махаббатым мен халқымыздың асыл рухының жарқын бейнелері жиі көрініс табады.
– Романыңның формасы ерекше екен. 2006 жылы Нобель сыйлығын алса да, Қазақстанда әлі жарық көрмеген Орхан Памуктың «Менің атым Қызылына» келіңкірейтін секілді. Әлем әдебиетінде осы форма үлгісінде жазылған шығармалар бар ма? Әдетте ірі қаламгерлер жас буын өкілдеріне ықпал етіп жатады. Достоевскийді жапон жазушылары тегіс жақсы көргені секілді, я Мо Яньның «Фолкнерден көп үйрендім» дегені сияқты сен де біреуден үйрендің ғой.
– Роман жазудың бір маңызды міндеті жаңа жазу формасын қарастыру. Әлем әдебиетінің тарихында мұндай ізденістер аз емес. Мысалы, сіз айтып отырған Орхан Памуктың «Менің атым Қызылы» осының жақсы мысалы. Дегенмен, менің мұндай форманы қолдануымның басты себебі, оқырмандар қазақ халқының бір ғана әңгімесін ғана емес, ұлттың өзін толыққанды таныса екен деген үміт. Тек осы форманы қолданғанда ғана уақыттың әр кезеңіндегі түрлі ұқсамаған уақиғаларды біріктіруге болады.
Мен Хорхе Луис Борхес мырзаға тәнтімін. Сөйтсе де, ұқсамаған екі түрлі пікірімді де айта кетейін. Әуелі тілдік қоршам бойынша айтқанда, қытай тіліндегі «уақыт» деген сөз ағылшыншадай (time) жағымды емес. Қытай тілі уақыттың (time) нағыз образын жете түсіне алмайды. Осынау ұлы ұғымды жүңгөліктер «тарих» деп атайды. Кешегінің керуеніне ілесіп, келмеске кеткен сансыз әрі сан алуан талғамдарымызды біз «тарих» сынды асқақ атауға жинақтадық. Қала берді, өз басым, тарихта ұқсамаған нәтижелер мүлде өмір сүрген емес деп ойлаймын. Тарих сан қилы адамдардың ұқсас талғаммен күрес жасап, ұқсас нәтижеге жетуімен асқақ. Тарихтың нағыз ұлылығы да осында. Әулеттен әулетке жалғасқан күрестерде, күресушілер соңғы нәтижесін қу іштері сезіп тұрса да, өз талғамдарынан әсте бас тартқан емес. Жағымды жағынан алып айтсақ, мұны мызғымас жігер деуге болады. Ал объективті жағынан айтсақ, мұның өзі бір кесек тылсым туынды.
Ғасырлар бойы талғамы да, татқаны да бір болған соң, бұлар бір ұлт болып қалыптасқан. Қоян жүрегі болсын, батыры болсын, барлығының тағдыры, салт-дәстүрі ұқсас. Сондықтан олар талғам алдында бір тілек, бір ниетте болатын, ұлттық болмысы мен бітімі де бір-бірінен айнымайтын қазақ деп аталатын ұлт.
Қытай тілінде қалам тербейтін жазушы болу салауатымен Борхестің әңгімелеріне алғысым бөлек. Бұл шығарманың өн бойынан қытай мәдениетіне болған өскелең құрмет менмұндалайды. Сондай-ақ, маған да теңдессіз шабыт сыйлағандығынан, жастығыма буланып, осындай ірі тұлғаның шығармасына баға айтудай батылдыққа барып отырмын.
– Романың туралы қытай қаламгерлері пікір білдірді ме? Не деп жатыр? Қабылдаулары қалай? Меніңше, романың біздің елде жарық көрсе, жұрт елең етер еді.
– Көптеген қытай оқырмандар да бұл кітапты кітап дүкенінен сатып алып, оқып көріп маған жақсы лебіздер айтып жүр. Мен қазақстандық қандастарыммен де өз шығармамды бөліскім келеді. Шындығында, аударма ісі әлдеқашан басталып кеткен, осында өз шығармаларым жарық көрсе екен деп қатты армандаймын. Ие Мей – Қытай аз ұлт жазушылар одағының төрайымы. Ол кісі менің бұл романыма алғы сөз жазып, өте жоғары бағалады. Қытайдың «Халық әдебиеті» журналының орынбасар редакторы Чию Хуадұң мырза менің поэзия жинағыма алғы сөз жазған. Қытайдың ең жоғарғы әдеби сыйлығы, ЛуШүн әдеби сыйлығының иегері Шэн Уэй мен жайлы пікірлер жазған. Бұның барлығы баспа беттерінде жарық көрді. Бұдан тыс, ЛуШүн әдеби институтының зерттеушісі, ғалым Го Ян менің шығармама талдаулар жасап, мақала жазған.
– «Айдос-Шолпанды» кім аударып жатыр?
– Балапан Рабатов деген ұстазым. Ол кісі Қытай қазақтарынан шыққан бүкіл Қытайға танымал ақын, қазақ әдебиетінің майталманы. Қытайдағы қазақ бауырларымыздың барлығы оны жақсы біледі. Ол бұрынырақ менің бір әңгімемді аударып, «Жұлдыз» журналына шығарған еді.
– Әдеби салада тағы қандай шараларға қатысып жүрсің?
– Өткен жылы Қытай аз ұлттарының үздік жас жазушыларының «Дөңгелек үстеліне» қатысқан едім. Қытай бойынша 10 жас жазушыны таңдап алған екен. Соның бірі болғаныма қатты қуанамын. Романым баспадан шыққаннан соң Гуаңжоу қалалық ең үлкен Фаңсуо кітап дүкені мені шақырып, маған арнайы оқырманмен кездесу отырысын ұйымдастырып берді. Жуырда Қытай халық порталының қазақ редакция бөлімі менен видео сұхбат алды.
– Әдебиет деген сен үшін не?
– ХХІ ғасырдың басында әдебиет сан салалы ойын-сауық индустриясының дамуы есебінен көп күйзелді, себебі, тыныш көңілмен кітап оқитын оқырман қатары күрт азайып кетті. Алайда, көпшіліктің білім деңгейі жоғары дәрежеге көтерілді. Тіпті көп адам жазу арқылы өз ойын жеткізе алатын деңгейге жетті десек те болар. Меніңше, осы тұрғыдан алып айтсақ, әдебиет қарапайым халыққа тіпті де жақындай түсті. Мен әдебиеттің болашағы жарқын болатынына сенімдімін.
Әдебиет болмаса, өмірдегі барлық нәрсе өз мәнін жоғалтады, тіпті ғайып болып кетеді десек те болар. Мен әдеби шығармалар арқылы өмірдегі бір қарағанда қарапайым, алайда, терең мән-мағынасы бар сәттерді естелікке алып отырамын. Қазіргі таңда әдебиет жұрт назарын өзіне бұра алмауы мүмкін, дегенмен, әдебиеттің осындай бір естелікке алу қызметі ешқашан кем болмауы керек.
– Ата-анаң, өскен ортаң, алдағы жоспарың туралы айтсаң?
– Менің әкем Бейжің ұлттар баспасында жұмыс істеген, баспа жұмыстарымен көп айналысқан. Әкемнің осы жұмысы маған әсер етсе керек. Шешем жоғары білікті инженер, ол кісі де ғылымның адамы. Әке-шешем менің жазушылықпен шұғылдануымды қолдайды. Кішкене күнімнен Бейжің қаласында өстім. Бұл қала – әлемдік қала, мәдени ортасы өте бай. Меніңше, бүгінгі менің жетістігім Бейжіңнің осындай бай мәдени ортасымен тығыз байланысты. Менің онда көптеген достарым да бар. Олар да қазақ ұлты жайлы көбірек білгісі келеді.
Жоспарым тым көп. Әрине, мұның алғы шарты – менің әлі талмай еңбек етуім және қазақ тілін толық, еркін меңгеру. Шығармашылықпен үзіліссіз айналыссам деймін. Сонымен қатар, кейінірек Абай, Мұқағали шығармаларын қытай тіліне аударсам деп қатты армандаймын. Қытай тілін еркін сөйлей білу менің артықшылығым, осы артықшылықты толық пайдалана отырып, өз ұлтыма көбірек үлес қоссам деймін.
– Әңгімеңізге рахмет.
Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ
writers.kz
Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және Adebiportal.kz порталына гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. adebiportal@gmail.com 8(7172) 57 60 14 (ішкі - 1060)
Мақала авторының көзқарасы редакцияның көзқарасын білдірмейді.
