Ықылас Ожайұлының топтама өлеңдері

                

                              МЕН

                                                      Бидайықтың көл шайқаған жалғызы...

                                                                                     (Сүйінішұлы Қазтуған)

Мен, мен едім, мен едім,

Мен дегенім кім еді...

Жаным бір жарық нұр еді,

Жаратқан әмір еткесін

Жарқ етіп олда бір күні

Жатырға келіп түнеді.

Мен ақын деген АҚИҚАТ

Аспаннан түскен қаламмын.

Қағазға тұнған сырымын

Он сегіз мың ғаламның.

Самалымын Құдайдың,

Сиясымын Құранның,

Тамшыдан тәнім дүреген

Топырағымын Тұранның.

Кеудемнің іші КҮН еді

Күмістен еді шүмегі....

Анау бір алас жылдары

Аруана жұрттан алыстап

Көгіме қайғы түнеді.

Ай, аруана жұрт

мен сенің

Қайырылған құстай құтыңның,

Қаңқылдап жеткен үнімін,

Қобыздан қою тілімін...

Күркіреп ағар қаныңның

Күп- күрең түйіршігімін.

Алтайым асқақ ақылым,

Сабырым еді Сарыарқа,

Абайға ғана інімін.

Ханзада қанның тұнығы,

«...Көл шайқаған жалғыздың»...

Көзге бір басар сынығы,

Қазақтың ҚАРАКӨГІМІН.

Мен қазақтың сойы Ықылас

Заманда заман өткенде

Қаныңда туар КҮН едім.

Қара жердің астына

Қайырылмас сапар шекенмен

Қаламның серті біткенмен

Халықпен болар тілегім...

                                      Өлім

                                                              Дүниеге келмей бақ,

                                                               Келсең бірақ өлмей бақ.

                                                                                                            (Қорқыт)

                                                              Менімен менікінің айырылғанын,

                                                              Өлді деп ат қойыпты өңшең білмес.

                                                                                                                    (Абай)

Жан менен тән өзгергенмен әр күйге,

Өмір-өлім тұтас ұғым, әрине.

ТІРІ БОЛУ ТІРЛІК КЕШУ ЕМЕС ОЛ,

«ӨЛГЕНДЕР КӨП» ӨМІР СҮРГЕН ПӘНИДЕ.

Келуің мен кетуіңнің тынысы

ІШІҢДЕ екен, сезсең соны дұрысы.

ӨМІР ДЕГЕН – ӨЗ АҚЫЛЫҢ, ӨЗ ОЙЫҢ,

ӨЛІМ СОНЫҢ АЗАБЫ МЕН ЖЕМІСІ.

Қабірменен қорқытады көр молла,

КӨРДІҢ ҚАШАН КӨЗ БІТЕДІ ОРНЫНА.

БАХИ МЕКЕН

ЖАН ЖАРАЛҒАН ЖЕРҰЙЫҚ,

Жерұйығын аңсамайтын ЕР бар ма.

Ғақыл түсіп ғарыштағы бір ХАҺТАН

Өз бетіңмен өмір сүр деп тіл қатқан...

СОЛ ЖҰМБАҚТЫҢ КІЛТІН САЛДЫ КЕУДЕГЕ,

ҚҰДАЙ БІЗДІ ҚУҒАН КҮНІ ЖҰМАҚТАН.

Кеудеңдегі хикметпен ойлан шын

КІСІЛІКТІҢ КІЛТІН ТЫҒЫП

ҚОЙҒАН КІМ?

АДАМДАҒЫ АҚИҚАТТЫҢ ЖАУАБЫН...

Көрден іздеп

көрге айналған қайран «дін».

Жалқы өмірге жалғыз рет келгесін,

Жанның нұры

Жарқырасын сөнбесін....

Ажал мені алдап соқпақ

Тәйір-ай.....

Тапқан екен «өлтіретін» пендесін.

Ғазауаттың күресінде, ардағым,

Ойнайды ажал ішке бүгіп бармағын.

СОЛ ӨЛІМДІ ЖЕҢГЕНІМДЕ ЖАЗҒАН-АЙ

ДҮНИЯДА ЕШ...

БОЛМАС ЕДІ АРМАНЫМ.....

Ән

(Еркін Шүкімәнға)

Cал Біржан, алдыңызда Ақан, міне!

АЛАПАТ...

ҚОБЫЗ-КӨМЕЙ, АСПАН-КЕУДЕ.

Бір дауыл көмекейден КӨТЕРІЛДІ,

«КЕТПЕСІН ҮЙДІ ЖЫҒЫП, БАҚАН ТІРЕ».

Кеудеден кер даланың кеңдігі есіп,

Дауылы бұйра-бұйра бұлт көшіріп,

ЖУСАНДАЙ ЖҰПАР ШАШҚАН МҰНДАЙ ӘНДІ

ЖАРАТҚАН ЕТЕР МЕ ЕКЕН ЕНДІ НӘСІП?

Пай, пай, пай, неткен дауыс дірілі мұң?!

Жанымды, жазғаным-ай, үзілдірдің.

Мынау кім жеті түнде желдей ұйтқып,

желпіген ақ боз үйдің түңілігін?

ӘН ОСЫ әр нақышын алтындатып,

Үніне үзілдірген тән балқытып.

СЫҢСЫҒАН ҚАЗ БЕН ҚУДЫҢ СҰҢҚЫЛЫНА

ЖАНЫҢДЫ БІР ШАЙҚАҒАН САЛҚЫНДАТЫП.

АБЫЗДЫҢ ДОМБЫРА ҒОЙ ДУАЛЫСЫ,

АЛАШТЫҢ АРУАҒЫ, БҰЛА КҮШІ.

Сезсеңіз, еңіреген екі ішектен

БҰРҚЫРАП БОЗ ЖУСАННЫҢ ТҰРАДЫ ИСІ.

БҰЛ ИІСТЕН аңдасаңыз мағынаны,

ЖАНЫҢЫЗ ЖҰПАР БҮРКІП АҒАРАДЫ.

Сол мезет алпыс екі тамырыңнан

қан емес,

ҚАН ОРНЫНА ӘН АҒАДЫ.

Ереке-ау, екі ішекті еміндіріп,

Шырқашы, шарадан бір төгілдіріп.

КҮМІСТЕЙ СЫҢҒЫРЛАҒАН ЕСТІ ҮНІҢЕ

ЕСІМДІ БІР АЛАЙЫН ШОМЫЛДЫРЫП.

Қоңыр

II

(Қ.Жантілеуовке)

Қоңыр-қоңыр таулардың

Қолтығынан қой өріп,

Қоңыр үйдің ішінде

Қоңыр салқын ой өріп,

Маңырауық маңдайым

Ой дүретіп неше мың

Жасыл маңдай қыраттан

Жасыл сөз боп есемін.

Жасыл ойым саз еді

Жазиралы жаны ізгі,

Қоңыр сазға гүл атқан

Қара тастың қауызы.

Қайтқан құстың қаңқылын

Өзегіне толтырып,

Тырна жілік, төрт ойық

Сұңқылдайды сыбызғым

Аспан аңқып ауызы.

Мен осылай аңқыдым

Қос ішекке қондырып,

Қоңыр қаздың қаңқылын.

Солқылдатып күй шалған

Әй, шалдар-ай, шалдар-ай

Сезім кешіп неше мың

Керегенің астынан

Күй тұнады күмбірлеп

Ернеуіне кесемнің.

Кім түсінер күй ұқпай,

Бұл пәнидің баянын,

Күймен бірге жөңкідім,

Жерге тимей аяғым.

Жан еріген сол сәтте

Маңдайымнан күн шығып,

Таңдайымда ай туып,

Күй кілкіген кесемді

Ұрттап-ұрттап қоямын.

Қайда кетті сол шағым

Қоңыраулы қоңыр үн?

Қоңырымды жоғалтып,

Тас көшені торыдым.

Жаңбырына жанардың

Омырауым боялып.

Қайнай-қайнай қаңсыды

Алпыс екі тамырым.

Тоғыз перне бетінен

Толқып соққан самалмын,

Толқын-толқын самал боп,

Сағасынан ағамын.

Қос ішектің үстіне

Құс дауысын жусатқан,

Сен аман бол, қоңыр үн

Сен аман бол, шанағым!

Шежіре

(Міржақып пен Хақназарға)

Қан-шежіре

тамыр тартқан мәңгіге,

Біздегі қан –

сол ақпарат, сол мүдде.

Жеті атаның алғысы мен қарғысы –

ПЕШЕНЕМІЗ –

Тағдыр деген сол міне.

Ұрпағың мен ұлысыңды сүюің –

Осы екен ғой

адамдықтың түйіні.

Өзіңді ойлау –

өшкендігің өмірден,

Өзгені ойлау –

КІСІЛІКТІҢ биігі.

Қан-топырақ

құнарында тұғырым,

Тұғырымның тазалығы ұлы ұғым.

Өткен қазақ өміріме

САЛАУАТ,

Келмек қазақ –

менің жаңа ғұмырым.

Қан-шежіре

Тамыр тілі тереңді,

Содан алдым

дерегімді, денемді.

Қан деген ол –

Ұрпағың мен ұлтың ғой,

Ұрпағыңды орға жығып көр енді.

Ұшық

     I

...Әрбір істе қазақ исі аңқығанын,

Тірлікте көзімізбен көреміз бе?..

(Ғ. Қараш)

Шіркін-ай!

Ойлай беру ойға да ауыр,

Ойлантпай ойсыздарды қойды-ау өмір,

Кеше менің ішіме торай түнеп,

Сол торай доңыз болып шықты бүгін.

Содан менің танауым тарс бітеліп,

Шырқырап шыбын жаным шықты білем,

Ұжданыма доңыздың демі тиіп,

Ұятынан ұшынған ұлттың бірі ем.

Әй, қайран, Қазақия-ай арды білген,

Аппақ ар ащы суға жанды білем,

Күлінен күлімсі иіс ұрпақ өсіп,

Ғұрпыңды буындырған қолды көрем.

Ұшындым не себептен ұшық шығып,

Ұшығым ұлтсыздықтан болды білем.

Салайын сал десеңіз ащы (ашты) әніме,

Біздің де қариядан қашты әңгіме.

Құдай-ау, уәлі ауыз сақал қайда?

Қайғысы түннен қара, күннен ыстық

Бұл да өзі басты әңгіме,

Бұған жұрт «нұрсәулені» кінәлайды,

Ол өзі...

Өз алдына басқа әңгіме.

Маңайым қызыл танау тердің иісі,

Айналған асқазанға көздің іші.

Обал да оралады от боп анық,

Көз жастың дөңгеленіп ағары хақ,

Иә, әлгі... дүние кезек

Бәріне әмір етер жоғарғы Хақ.

Адамдық айуанатқа ғапылданса,

Қайырылып қара жұртты табары хақ.

Санам-ай Сақтан қалып сансыраған,

Ғұрпым-ай Ғұннан қалып қансыраған.

Құдайым, құлдық ұрдым бір өзіңе

Құтылар құдірет бер бұл «тажалдан».

Қанымды қаламсапқа сертке байлап,

Арыңды ақ қағазбен ұшықтайын.

Не істейін

бұдан өзге енді саған,

Қазақия...?

Қағаз – Қазақстан

II

Қаптаған қағаздар

Көз соқыр, көңіл мас.

Ақшалар жолында

Ар-ұят ақсарбас.

Көкжасыл парақтар

Сендерге өкпем жоқ,

Аразға айналып адамдық,

Қағазға қақталған біздің бас.

Ей, шіркін,

ергежей ақылым ,

Мың болғыр өтірік сайрай бер.

«Біздің ел бай халық, арман ел...»

Ауаға шөлдеген ақиқат.

Қағазға тұншыққан қайран ел.

Орталық ой жасап ОДАҚТЫҚ,

Тарихи тамырды тонаттық.

Қайтейін қауқарсыз қазақтық.

Қаңбаққа айналған қалың сөз,

Қағазға таңылған азаттық.

Қайран...

Қаракөк хан Кене,

Азат ой , Ахмет.

Құныңды білмесек ғафу ет.

Қан менен қарғысқа

Қол шайған суық қол,

Түбі бір тартпай ма қасірет.

Қайнаған қызыл сөз,

Ыстық дем көпірік.

Бұл бәлкім тойғандық,

Бұл бәлкім кекірік.

«Халқым-ау, жұртым-ау»,

Езілген емешек...

Недеген ғажайып ертегі,

Не деген ғаламат өтірік.

Жусан

    III

Қобыздың қылына қайғымды тұндырып,

Тағы да мұң шалдым.

Асандай азалы, Қорқыттай қазалы

Сарқыты ем бір шалдың.

Қазақы болмысым,

Қайдасың, ұжданым?

Құс тілін саз етіп,

су тілін сөз етіп,

Исімен сөйлеген жусанның.

Бұл дала -

Боздақтар денесі,

Топырақ иленген қанына.

Даламның әр тасы -

Анамның көз жасы

шері бар зарында.

Боз дала, боз дала -

денемнің бөлшегі,

Мен сенен жаралдым басында

Мен саған сіңемін соңында.

Бір уыс топырақ,

Омырауын оқ тескен

оғылан бір ұлың.

Сол үшін...

Тастың да тәу етем әр түйір сынығын.

Қайдасың тектілік,

қайдасың өр рух!

Боз жусан аңсаған

Бейбарыс ғұмырым.

Жусан жоқ...

киемнің ырысы,

Құрттаған ұрандар,

Ұртталған тілектер тоғысы,

Халықты ту еткен қарынның дыбысы,

Алапат асқазан соғысы...

Санамның сырқаты,

Құлдықты шындық деп сорлайды,

Көзі жоқ көп надан

Қоңызша боқ қуып, доңызша ойлайды.

«Біздің ел осындай»,

Айнала аппақ нұр, жер үсті гүлстан

Өзгеше,

өзгеше...

ойлауға болмайды.

Өзгеше ойлатпас осы дерт,

Жанымның жартысын кетті үгіп.

Аһ, қайран, дүние-ай!

Түбіме сен жеттің тексіздік...

Маздасын Махамбет мінезім,

Оянсын рухым от бүркіп,

Сен жаса, боз жусан болмысым,

Сен жаса, бекзада тектілік!

Түрме

    IV

Бұл өмір абақты ғой саналыға...

(Мағжан)

Біздің қоғам борсыған ой, қотыр сөз,

Сізде соған шырматылып отырсыз.

Мен осындай ойсыздықтан ұшынып

Өзімді-өзім өгей халге түсірдім,

тамыр біткен ісініп...

АЙҚАЙЛАРДЫҢ ЖЕР ҚУЫРЫП АПШЫСЫ,

ЖАЙҚАЛЫП ТҰР ЖАНУАРЛЫҚ ТҮСІНІК.

Иә біздер жануармыз кәдімгі

Не демексіз енді сіз.

Себебі біз...

санасы өлі елденбіз.

БІЗДІҢ ҚОҒАМ – ТӘТТІ ҰЙҚЫНЫҢ ТӨСЕГІ,

БІЗДІҢ ҒҰМЫР – ОЯУ ЖҮРІП КӨРГЕН ТҮС.

Анау Алаш заманда

Ахметтің аспан аңқып ұғымы,

Ағып түсті алмас сынды ғұмыры,

Мазақ етіп кісәпір мен азғынды.

ҚАРА ЖЕРДІ ҚЫЗЫЛ ҚАНМЕН СУАРҒАН,

БІЗДІҢ САНА – СТАЛИННІҢ ЕЛЕСІ,

БІЗДІҢ АҚЫЛ – АБАҚТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ.

Абайдың да арғытаным ішінен,

Масғұттың мас болуын түсінем...

Мұнымен де тыншымады-ау мұңды шу.

ҚҰЛ-ҚҰТАННЫҢ ҚИҚУЫНА КӨМІЛГЕН

ТЫР ЖАЛАҢАШ ЖЫНДЫХАНА МЕКЕНДЕ

АЛ ІШПЕЙ ГӨР ЖЫНДЫ СУ.

Өтірік пен өңеш жайлы ілімді

ӨРКЕНИЕТ, ҒЫЛЫМ дейді бүгінгі

Мүгедек ми қырсығым...

ҚАРАҢҒЫЛЫҚ ҚҰШАҒЫНДА ТЕРБЕЛІП

ТАЛЫҚСИДЫ СӘБИ САНА, СОҚЫР КӨЗ

МЕНІҢ ТҮРМЕ ТҮЙСІГІМ...

Таным

Бұрын шын бар бүгін шын,

Ертең шын бар үш бөлек.

Керегі жоқ бұлардың,

Бұзылмайтын шын керек.

(Шәкәрім)

«Мұртты құдай», «мұртсыз құдай», «күн құдай»,

Мынау елге не боп кеткен құрғыр-ай?

Пәни дүние – перғауындар мекені,

Қайдасың сен...

Рахымды шын ҚҰДАЙ?

Ақыл айтқыш ағалар-ай, ағалар,

Ауызына шомылдарған күн-айды.

Қызыл тілмен Алла есімін айғыздап,

Алдамаңыз Құдайды.

Топас таным жарығы жоқ түн десе...

Тұрғынымыз сол түрменің ендеше.

Төрт аяқты жануар ғой адамзат,

ТӨРТ КӨЗ түгел көрмесе.

Төбе көздің бездер өсіп түбінен,

Сүрдім солай су қараңғы ғұмыр мен.

Адамзатқа оралады ШЫН ҚҰДАЙ

АР дейтұғын

ҚАУЫШҚАН КҮН ҰҒЫММЕН.

Таласбек

Ер өтті, ет жүрегін шоқтай қарып,

Қаңтардық, қаракөкті қақпайладық.

Дауылы қос ішекті керней-керней,

Таласбек домбыраға кетті айналып.

Тым қиғаш...

Кемеңгерге, киеліге

Бұл тағдыр...

Таңба болды-ау сүйегіме.

Шайқалған шөл далада сен бір мұхит,

Мынау жұрт жете алмады-ау жиегіңе.

Ажалдың оғы тиді АРДАҒЫМА,

Тағдырға жасай алар бар ма шара.

Қайғыңды қайран аға көтере алмай,

Қабырғам майысады салмағына.

Санасын ГҮЛДЕТКЕНДЕ мына халық,

АҚЫЛДА ай туады, жұлдыз жанып.

Сол күні...

МҰНАР БАСЫН БҰЛТҚА ШАНШЫП,

ТАЛАСБЕК ТАУҒА АЙНАЛЫП ТҰРАРЫ АНЫҚ...