Ulpan

Kadın  kalkmadan,

Eri uyanmaz.

 

 

...bunların hepsi gerçekti, ve hepsi de bir gün ve bir gece gibi geçti.

 

 

1

 

 

Eseney at sırtında, Karşıgalı yolunun yüksek tepesiden uzaklardan gelen uçsuz bucaksız at sürüsünün yavaş canlı akışına bakıyordu.  Kazınıp temizlenmiş yaz yaylaları yerine şimdi, sonbaharda, at toynakları altında karla kaplı el değememiş otluydu.  Kışlık için daha uygun yer aramaya gerek kalmadığı gerçektir... Atları buranın vahşi fırtınaları başlamadan önce sığındırmak için uygun oyukları da var. Yakınlarda tüylü uzun yeleler gibi uzanan yeşilliğini daha tam olarak kaybetmemiş ormanlar da hoş olmayan hava durumlarından korur. Atların güçlü dişlerindeki taze otların rahatlatıcı çıkırtıları  ona hatta bu tepeden bile duyuluyor gibi oldu.    Bu kışın at sürüsü kaderi için endişelenmeye gerek yok, galiba. “Bir zengini mahvetmek için tek bir cut (kırgın), bir kahramanı yıkmak için ise - bir kurşun yeterlidir”  sözü boşuna söylenmemiştir. O hem zengin, hem de kahramandır. Sanki bu kendi düşüncelerinin onayı için ve yeni övgüler beklemiş gibi eyerinde arkadaşlarına döndü.  

Tepede onunla beraber daha dört kişi vardı.

Onlardan birisinin adı yakın atalarından birisinin onuruna Türkmen-Musrep idi, o Eseney’in en yakın arkadaşı idi. İkincisinin ismi de Musrep, onun ismine alışkanlıkla – avcı sıfatı eklenirdi,  o alday soylu idi.  Eyerde suskun Bekentay-batır haraketsiz bir şekilde oturuyordu.  Onların dördüncüsü Kencetay – Türkmen Musrep’in küçük kardeşi, Eseney’ın  daimi elebaşı.

İki Musrep birbirlerinden çok farklıydı. Türkmen Musrep hassas işidime sahipti ve o dudaklarına sıbızgıyi getirdiğinde – bozkır kurayından yapılmış borucuk –canlanırdı. O kendisi de birçok köyden dinleyicileri hayran eden birkaç küü¹ yapmıştır.  O her zaman seçkin atlara binerdi. Türkmen-Musrep şık elbiseleri severdi ve onun bakımlı bıyık ve sakallarından şimdilik birkaç beyaz kıllar farkedilmiş olmasına rağmen, aile endişesi olmayan rahat bir yiğitlik hayat geçirirdi.

Onun adaşının ilgilerini ona verilen avcı sıfatı tamamen yansıtırdı. Sağ elinde kalpaklı siyah kartal, Fırtına adlı tilkisi peşinde, sırtında uzun namlulu çatal ayak tüfek. Avcılıkta tek olup susmaktan bıkan bu Musrep bahsetmeyi severdi, ancak güzel konuşma yeteneğine de sahip değildi.

Buraları Eseney’e işte o göstermişti, şimdi de onun bakışlarını yakalayarak kendi değerini hatırlatmaya çalışmakta:

- О, sultan ağa! Ben ne demiştim? Şimdi kendin görüyorsun... Bu kışlığı Allah senin atların için yaratmıştır! Şimdilik Karşıgalı kimseye ait değildir. Bir kışı burada geçirirsin bu düzlükleri de sultan ağa kışlığı adını verirler ve senin çocuk ve torunlarına miras kalır!

 

 

¹küü – ezgi metinsiz müzüksel kompozisyon. (burada ve ileri metinde – tercüman notu).

Eseney sessizce ona bakıyordu. Avcı Musrep sadece güzel konuşma yeteneği ile değil istihbarat ve duyarlılık özelliğine de sahip değildi... Çok söz söylemiş olmasa da Eseney’e iki defa acı verici şeyler söyledi. Şimdilik Ağa Sultan üst ünvanı, üst derecesi  onun çaba harcamakta olduğu bir hayalidir, onun bu ünvanı kazanıp kazanmayacağı da belli değildir. «Senin çocuk ve torunlarına...» Oğullarının ikisi de bir günde vefat eden, karısı ise daha yirmi yıldır doğum yapmayan birisi bunu nasıl kabul etmelidir... Başka herhangi birisinin ağzında bu alay, saygısızlık gibi algılanırdı! Fakat avcı Musrep böyle başarısız bir dalkavukluk yapar her uygun durumda müsaitlik yapmak ister.

Geçen kışta o avcılıkta rastlarken Eseney’e iki kızıl tilki ve  üç dağ gelincikleri hediye etmişti, o andan itibaren çok rahatça davranır.   Son yazdan beri Eseney’den ayrılmaz oldu, onun arap atlarını yetiştirmekte. Çünkü Eseney bazı zamanlarda da diğerlere sağlamayan izinler verir, şimdi de rahatsız eden sineği kovalamış gibi başını salladı.

Herzaman ve herşeyi anlayan Türkmen-Musrep Eseney’i korumayı düşündü

-      Buralarda ot bol, yayla hem yazın hem de sonbaharda dokunulmadan korunmuş olduğu ilk bakıştan bellidir... ancak kimsesiz örgüyü şimdi nerden bulursun? Bunların hepsi birilerine aittir – dedi.

Avcı Musrep hoşnutsuzlukla onun sözünü kesti:

-      Sen çok bilirsin! Bu kimsesiz yerlerin en kimsezidir! Bu bölgede benim ayaklarım basmayan tek bir köşe var mıdır? Ben yüzüne, yününe bakarak hangi tilki veya hangi kurt hangi bozkırdan olduğunu... sayısını... tespit edebilirim... Allah şahidim olsun şu an Karşıgalı’da üç bin kurt, beş bin tilki, on iki bin dağ gelinciği, yedi bin tavşan vardır!

Turkmen-Musrep  alay ederek:

-  Zavallı kurtlar, zavallı tilkiler eğer tavşanlar bu kadar az ise onlar aç kalırlar ki... Belki Museke¹, siz burada kaç tane beyaz ve kaç tane siyah tavuk olduğunu de söylersiniz?

-     Haklısın,- diye destekledi Eseney.- Eğer burada bu kadar aç kurtlar varsa o zaman onlar kışın benim at sürümü tamamıyla yerler ve yayan ve aç kalırım...

Akşam vakti yaklaşıyordu, ilkin ağır kara bulutlarla kaplı gökyüzü küçük kar tanecikleri eliyordu,  sonradan da ağır pamuklar yağmaya başladı.

Kencetay kardeşini kolundan çekerek orman tarafa başını salladı. Turkmen-Musrep de Eseney’e bakarak sordu

-     Bana göre burada yalnız biz değiliz... İşte orada biniciler! Kenardan ateş dumanı geliyor…

Onlara orman taraftan üç kişi geliyordu. Birisi önde geliyor – onun adı yavaş yürümekteydi. Neredeyse çok yakın gelen yiğit atını durdurarak çekinmden yüksek sesle:

-     Assalamualeykum ağalar! Bizi kurleut-perese-lens soylarının üç köyünün arzusunu iletmek için gönderdiler... Karşıgalı’daki yaylaya biz yaz ve sonbahar boyunca kışın burada barınmak umuduyla  dokunmamıştık. Bizim köyler Karşıgalı’yı güçle koruyamazlar... Bizi mağburların arzusu güçlü ama dürüstler tarafından dinlenip de olumlu sonuçlandıracağı umuduyla gönderdiler.

Kendisini neredeyse bu bozkırın sahibi hisseden Avcı Musrep genç yiğidi kaba sesiyle durdurdu:  

-     Saçma sapan konuşma, köpek! Bak ... Sen kendi kurleutlarına de ki Ağa Sultan Enesey’in atlarının ayakları değen topraklar üzerinde tartışma yapılmaz.

Ancak genç adam karşılık vermediği gibi ve suskun da kalmadı.

-     Belki siz kendi Eseney’i olmayanları insan saymazsınız... Ama biz gene de ta sürülerinizi geri çekmenizi rica ederiz... Onlar bizim yurdumuzdan ateş gibi geçerler!

Avcı Musrep hiddetlendi:

-     Sen kiminle konuşuyorsun, serseri? Eğer seni büyüklere saygı göstermeye öretememişlerse..; Ben sana şimdi... Çıplak kıçına şaplak atmamı ister misin?!

O hatta kendi atına dokundu, fakat Eseney onu güçlü haraketiyle durdurdu. Genç adam bekliyordu.

Çocuk Eseney’in hoşuna gitti... Herhalde yirminci baharını da yaşamamış yiğidin gözleri cesaret ve kararlıkla yanıyordu. Çiçek hastalığı ikisini de bir gün mahveden onun oğulları da bunun gibi olabilirlerdi. Kendi soyundanki – on auldan oluşan sibanlar soyundaki – genç yiğitlere gizli ama dikkatli gözetim yapar ve gerektiğinde onlara destek vermeye çalışırdı... Eseney hafifce Türkmen-Musrep’e avcı kabalığını azaltmasını belirten işaret yaptı.   

Türkmen-Musrep kendisi de, kendi soyunu göçmen kurleutlar olarak adadığını duydu. Kendi ana topraklarından ayrılan insanlar... Onu gönderen aullar hayatını zor idare edenler olmalı. Belki de etkili bir bu tartışmada kendi kabilesinin haklarını koruyabilecek ihtiyar-biyi bile yoktur.

-     Oğlum dinle beni, sizin bu arzunuz göz ardı edilemez – dedi o yumuşak sesle. – Keni aulundakilere de böyle de... Ancak ben  sana... terbiyesiz diyemem. Kim dış güzelliğine sahip ise onun ruhu da güzeldir. Belki de biraz heyecanlısın, ama bu da ızdırap çekmekten olduğu da bellidir...

Eseney Türkmen-Musrep’i onaylayarak dinliyordu, genç adam ise avcı Musrep’in tehditlerinden korkmadığı gibi ondan yeni duyduğu nezaketli sözlerden de mahcup olmadı.

-Değerli ağalar... Beni buraya gönderen insanlar beni heyacanlı ve gururlu ol demediler. Eğer size böyle gelmişse suçlu olan tek benim. Acılar hedefe isabettir dedikleri doğrudur. Bunu söyleyeni göğüse vuruyorlar değil mi? Benim ayıbım da şudur!¹-

O attan hızla indi ve Kencetay’a dizgini ihmal ile  attı.

- Eğer sen atları alacaksan bunu da al...

Her şey çok hızla ortaya çıkolup bitti ki, onlar toparlanmaya da yetişemediler. Genç, refaket edenlerden birinin çok acele ile atına binerek özür dilemeye eğildi:

-     Beni affedin eğer yanlış bir şey dediysem...

Onun arkadaşları bir ata bindiler, ve geri orman tarafa yöneldiler.

Eseney onların ardından olduğu gibi suskun bakıyordu, onu sessizliğinde de anlayan Türkmen-Musrep’e Eseney, biraz olursa genç yiğitlerin peşinden gitmeye de hazırmış gibi geldi.  

-     Siz niçin bana müsade etmediniz?- dargınca seslendi avcı Musrep,- Arsızın çıplak kıçınına dayak atmak gerekti!- O yine şiddetlendi ve genci cezalandırırken kamçısının nasıl oynadığını da hayal etmiş olmalı.  

Türkmen-Musrep bir tebessümle ona, Eseney’e baktı.

-          Acaba, bu kimin kızı olabilir?- diye kendi kendince düşünüyor gibisinden, sordu.

-          Kızı?..- bu süre içinde sadece ikinci defa seslendi Eseney.

-          Elbette! Bizim Musrep avcı buradaki bütün tilkileri bilir ama onlardan en mükemmelini fark etmedi. Ya sen? O: işte benim ayıbım” dediğinde onun bakışları sadece karar ve cesaret dolu değildi... Eseney’e tam bir bayan merakıyla baktı.

-          Ya Türkmen, işte Türkmen...- Eseney gülümsedi.- Ya genç değil ki! Hiç bir kız senin gözetiminden gizlenemez. Belki sana avcı Musrep lakabı veririz ya – avcı Musrep?

Gerçek avcı ise hayran kaldı:

-Kız?.. eğer bu dediğin doğruysa Rabbim beni sopa ile kafama vurmuş demektir! Ben rezil oldum... O zaman bu Artıkbay’ın kızıdır, bu Ulpan işte! Ben onların evinde konakladığıma bir ay bile geçmemiştir.  Nasıl da onların kara rahvanını tanıyamadım? Ulpan avda benimle bir gün boyunca olmuştu ben ona iki semiz kaz hediye etmiştim... Ya, canım benim. Şimdi ben senin gözlerine nasıl bakacağım?

-      Kamçılarken tabi mümkün değildir, - Turkmen-Musrep onu daha alayladı.

Avcının verebileceği başka cevabı yoktu, o sadece başını eğdi, Eseney de şüphesini tamamen gidermek için sordu

-           Sen emin misin? O gerçekten Artıkbay-Batır’ın kızı mıdır?

-           Ya be, Sultan Ağa! Burada başka bir kıza rastlamazsın... Bu o, Ulpan idi işte. At da onun... İşte Kencetay’ın elindeki onun kara rahvanıdır. Sen de bak – bayan atlarının arka ayaklarında aynı beyaz halkalar ve alnında da yıldızı var. Bu tür atlar rahvan koşarken onun sırtına konulan kaseden bir damla su bile yere damlamaz.

Şu an herkes nasıl da genç yiğidin bir kız olduğunu fark edemediği ile hayran idiler... Ancak, havalar da kapalıydı, vakit de akşama doğru geliyordu, öncekisi gibi iri beyaz pamuklar iniyordu gökten... Kim bir bayanı bu tür önemli işleri çözmeye gönderir ki! Farketmek de mümkün değildi, ama avcı Musrep gene de iç çekiyordu, Eseney gözlerini kıstı, Kencetay ise ağasına saygı ile bakıyordu.  Bir tek Bekentay-batır, çoğu güçlü insanlar gibi soğukkanlı ve sessizce ileride ne olacağını beklemekteydi.  

 

Ulpan atına hız verdi.

Onun akrabaları – kurleutlar yaz otluk bozkırlarından Eseney’in at sürüsünün geldiğini görmüşlerdi. Heyecan içindeydiler. Özellikle gözetimciler at üstündükülerinden Eseney’i de tanımışlar.

Onu büyük kara atın üstünde oturan Ulpan da tanımıştır. Onun başı kalın siyah bir bez baş giysiyle örtülü olmasına rağmen onu tanıdı. Tanıdı ve Eseney’i ilk gördüğünde nasıl da ondan korktuğunu hatırldı. O zamanlar o kaç yaşındaydı?  Beş yaşlarından, ondan büyük değildi.

Onun babası kızının beklenmedik yabancılarla konuşmak için gitmesine karar vermişti, ve Ulpan giysilerini değiştirdi ve haraketlerinde onlardan hiç birisi anlaşmaya gelen genç bir yiğit olmadığını aldırtmamaya çalıştı...

Şimdi de Ulpan’a bunu başarabildiğini düşünüyor ve kendinden çok memnundu.

        Bu beklenmedik gidişten sonra arkadaşları hatta Eseney bile ne yapacağını bilmiyorlardı. Bir kızdan ayıp aldılar! Kencetay’ın yanında duran toynakları ile karı kazmakta olan kara at onların dikkatsizliğinin delili idi. Belki de, Eseney şu an “Hayatta kalmak için bir hayvanı kurban et, namus uğruna ise hayatın feda” halk deyişini hatırlamış olmalı. Türkmen-Musrep onun bakışını yakaladı: - Biz, Artıkbay-Batır’ın topraklarına ayak attığımız için utanmalıyız,- dedi o. – Ancak büyük rezilimiz de onun kızının bir hayali suçu için onun atını aldığımızdadır!

O, eski çiçek hastalığından kalan Eseney’in lekeli yüzüne bakmaya devam etti.

Eseney kendi uzun süreli hayatı boyunca bir defa bile ayıp ödememiştir. Biy atandığından beri – biy olalı çok süre geçmiştir –yazılmamış, her zaman adil olmayan ama bozkırlarda tam uygulanan hükümler çiğnendiğinde suçlulara katı ceza verilmesini talep eder... Şimdi de salak bir durumdan dolayı kendisinin suçlu olmasından o biraz tuhaf ve gülünç durumdaydı. Hem de Artıkbay onlar görüşmeyeli birçok zaman geçmesine rağmen Eseney’i rezilden de ölümden de kurtardığı anlar da tek değildi.  

Dolayısıyla nasıl yapacağına karar veremiyordu. Turkmen Musrep seslendi:

-     Bana göre en iyisi  kara yorgayı sahibine geri vermektir... Üzerine de bir at vermeliyiz.

Hayvanı izlemeyi bilen ama onun yüzünden başbaşa geldikleri nahoş durumdan nasıl kurtulmayı bilmeyen Avcı Musrep hepsinden çok sevindi.

-     Ya benim adaşım! Ah canım benim! – diye bağırıverdi O.  Sultan Ağa’nın sen iyi arkadaşı senden iyi danışmanı yoktur! Zavallı kurleutlara benim ak atımı verin...

Ancak ak atı yaşlıydı, Eseney başını salladı ve Kencetay’a bakarak “buz geçidi” anlamına gelen Muzbel lakabını taşıyan kendi adını gösterdi. Onun başından  sırtına kadar açık gri bir çizgisi vardı.  Kencetay evi tarafa fırlamaya çalışan kara yorgayı zorla tutarak haraket ettiğinde onun arkasından Eseney şöyle dedi:

-     Arteke’ye benim selamlarımı söyle... Yarın selamlaşmak için kendim geleceğimi söyle...

Kencetay at dizginleriyle kar örtüsünde kaybolduğunda Eseney kendi kararını söyledi:

- Bu tepeden geçerek... Bu topraklara Sadır’ın at sürüsü dışında bir da atın toynukları değemesin. Diğer iki sürüyü Kusmurun taraflara çekiniz. Dördüncüsünü de bizim Akkusake, Karaemen ve Eleman gölünün  yaylalarına alın. Musrepler siz ikiniz de benimle kalacaksınız, Bekentay sen Kusmurun sürüleriyle gideceksin...

Bekentay başını eğdi ve atıyla harake etti, böylece bu tepede onlarla olup bitenler hakkında o ne düşündüğünü açıklamadı.

Eseney yavaşça yalnız daha buzla örtülmemiş göle doğru gidiyordu. Sabah orada çadırlar dikmeyi emretti.

“Yaşlanmış olmalıyım”, - diye düşündü.  – Daha dün düşman elinden atılan yayı ilk ben duyar ve kaçınmaya yetişirdim... Artıkbay-Batır’ı nasıl da incitebilirdim? Eğer bu kurleutların aulu ise, o da orada olduğunu anlamamışım... Ve ya düşünme yeteneğim bozuldu? Önceleri sürüler için kışlıkları kendim seçerdim. Şimdi de onun boş sohdetlerinin değerini bilmiyorum gibi avcının sözlerine güvendim. Bizimle konuşanın kız olduğunu da ben değil Türkmen-Musrep farketi...

Bu ani görüşme Eseney’i eski onbeş yıl önceki zamanlara geri dönmeye zorladı. O zamanlar onlar neredeyse hiç ayrılmazlar idi, ve akınlar çeşitli deyişlerle bu kahramanın cesaretini överlerdi. Artıkbay kendi kuvvetini ve ruhi cesaretini kuzey kazak bozkırlarına devamlı baskı yapmaya çalışan Kenensarı-töre¹ ile  olan mücadelede göstermiştir.

Onlar bir birlerine yakın akrabalık bağlarında bulunan kerey ve  uak soylarına gelirlerdi.

İlkin tüm aksakal ve karasakalların²  Kenensarı’nın tüm kazaklara han seçilmesi için belirlenen yere toplanmasını talep eden haberciler gelirlerdi. Onlar gidip gitmeyeceğini, onu kaldıracakların beyaz keçenin köşelerinden tutup tutmayacağını düşünmeye üç gün ve üç gecelik bir süre verilirdi.

Kerey-uaklar neyi düşüneceklerdi ki. Onların Töbölsk, Baglansk, Stap, Kpitanlardaki beş mahallesi – son iki adı kazaklar Rusça’dan gelen Ştab (“merkez” anlamında) ve Kapitan (“kaptan” anlamında) kelimeleri bu şekilde benimsemişlerdir. Buralarda diğer kazak köyleri, mahalleleri ve semtleri da vardı...

Amankaragay ilçesinde pazarlar canlanmıştı. Çay ve şeker, sünger ekmek, havlu, sabun, pamuk, kadife, ipek, işlenmiş ince deri – bunların hepsi sosyal durumuna bağlı olarak çeşitli derecelerde olsa bile aul yurt hayatının bir parçası olmaya başlamıştır.

Bundan yirmi yıl önce (şimdi ise “otuz beş yıl önce - bu Eseney’e – hayatının yarısından çoğu gibi geldi) kuzey kazak bozkırlarında onların hanı düştü, ve iç çatışma, savaş ve mücadeler büyük ölçüde azalmıştır... İnsanlar geceleri huzurla uyumaya ve mutlaka nöbet koymaya gerek kalmadığına alışmaya başladılar.

 

Kenensarı bunların hepsine son vermek istemişti. Halk bellek sahibidir... Cengiz Hanın inatçı torunlarından birisini han ilan eder etmez herkes kendi yurdunda kurallara uymadan, kabile düzenlerini kolaylıkla çiğneyerek istediğini yapmaya başladılar.

Bundan dolayı gündüz ve gece, daha bir gün ve daha bir gece ve daha bir gecegündüz geçmesine rağmen Kenensarı’nın beklediği cevap gelmedi. İşte o zaman onun sarbazları işe müdahele ettiler. Sarbazlar, at sürülerini, kızları ve genç kadınları çalarlardı. Çalmaya ve yükleyip gitmeye mümkün olmayanları yakarlardı. Kenensarı’yı han tanımak istemeyen aulların durumları zordu... Fakat onları ne kırabilir ne de feshedebildi.

O sıralarda Eseney Kenensarı’yı ne kadar çok düşünürse o kadar da anlaması zor olurdu. Görünüşte akılsız birisi de değil:.. Ama onun beklentisi nedir? Kazak topraklarının hem doğu hem de batısında rus şehirleri sağlam  duruyorlar ki... he de Фге... Uralsk, Orenburg, Tobolsk, Tümen, Petropavlovsk, Omsk... onların arasında kazak köyleri yer uzanmıştır. Kenensarı nerede kendi hanlığını oluşturmak istiyor? Betpak-Dal’da mı? Çıplak ve aç çölde mi? Şevhete doyumsuz Kenensarı ona katılan kabilelere nasıl bir kader hazırlamakta? Aktaban-şubırındı – büyük felaket ve rahatsızlıklardan başka bir şey olamaz!: İki yıl önce onun peşinden gidenlerden bazıları da bunu anlayarak konuklarından kaçmaya başlamışlardır... Rus urendık¹ aulda istediklerini alır dedikleri doğrudur, ancak rus komşuların yaraları da çoktur. Hanın kazanına koyulandan sana çamurlu köpüğü bile nasip olmaz...

Eseney’e kendi yakın akrabaları - sibanların ruhi hali ve başkaların da ne düşündükleri belliydi ve Kenensarı’ya  karşı sıkı mücadele başlatmıştır. Kerey ve uakların beş cemaati onu umutsuzlukla destekliyorlardı.

 

2

 

 

Kazak iç çekişmelerinde yaralılar çok olur ama öldürülenler çok nadirdir. Okçular genellikle uzaktan vururlar bu nedenle de oklar öldürücü değildir.  Sopa, askeri sopa – şokpar ile donanımlı  Sarbazlar, mızrak vuruşlarına yanıt verme hatta bu vuruşlarıyla mızrak ile süngüyü kırma yeteneklerine de sahiptirler. Eğer bunlar onu başarabilirlersiniz düşmanları çaresiz kalırlar. Kılıçlı çatışmaları neredeyse kullanılmazdı. Böylece Eseney ile Kenensarı arasındaki üç yıllık çatışmada vefat edenlern sayısı üç yüz kişi de yapmaz. Ancak her iki ailenini birisinde sakatlı erkek olurdu, yakınlarını artık ondan koruma ve bakım sağlamayı umut edemezlerdi.

Eseney’e Kenensarı’nın İşim kenanlarına at askerlerini çekmeye başladığını ve onlara kerey-uaklara yönelmeyi düşündüğünü iletmişler. Eseney de tüm beş mahalleden silah taşıyabilecek erkekleri toplamış ve onları gölün kenarındaki yaylalara odaklandırmış¹. Ayrı müfrezelerin başına kendini kanıtlamış batırları ve sadık aksakalları koymuş, kendisi ise kırk atlı yiğitleri refaketinde Amankaragay ilçesinin başkanı Cengiz Valihanov ile görüşmek için yola çıkmıştır.  

 

Rus idareceileri tarafından Sultan Ağa atanan, buraların son hanının oğlu  - Cengiz Kenensarı’nın akrabalarından idi, o da bir töre’dir... O beklendiği gibi çatışmalara katılmadı, hem de onun soygunluğunu durdurmak için bir çare de görmedi. Aullar Kenensarı tarafına geçmişler mi?.. Tamam geçsinler... Kaçaklar geri dönmüşler? Olsun geri gelsinler... Böylece üç yıl devam etmiştir. Sultan Ağa kendi ordusunda oturmaya devam ediyordu eskiden alışmış oldukları gibi ona ücreti söylerlerdi,  baskınlarda varlıklarını mahveden bu bölgede yaşayanlar ona devamlı olarak kışlık sogım için  kırk semiz at, yazın ise kırk sağmal kısrak ve yüz koyun temin etmeleriyle endişelenirdi... Eseney’in amacı onun hem görüşünü hem de kendisinin onunla olan muamelesini açıklamaktı.

Sultan Ağa yazın çadıra geçmişti, Eseney onun örgüsüne kendi sadık arkadaşı Türkmen-Musrrep ve  İki batır Artıkbay ve Sadır ile beraber girdi.

Cengiz kendi kurulundaki en etkili biy ile selamlaşmak için kalktı. Sultan Ağa,  bir şeyi adaletsiz diye düşündüğünde şiddetlenen lekeli esmer yüze - Eseney’e her zaman biraz hayranlıkla, aynı anda da ihtiyatla bakardı.

- Kendi yerinize oturunuz. O her zaman sizin’dir diyerek yanındaki bir yeri gösterdi.

Eseney eve girince ev içinde bulunan herkes ayak üstüne kalktılar. Kenensarı tarafından gönderilen Tileumbet Biy de kalktı.  Onunla beraber gelen Canay Batır da kalktı

Eseney onların saygılı selamlarını doğal bir görüntü olarak kabul etti ve gösterilen saygıdeğer yere Tleumbet Biy’i aşarak Sultan Ağa’nın yanına gelip oturdu.  Otururken Eseney ona dizi ile dokundu, o da acıdan dolayı  irkilerek geri çekildi.

Herkes yerleştiğinde Cengiz sözüne devam etti.  :

-  Hoş geldiniz, Eseke... Sizdi görüdüğüme memunum, ama siz oturumun belirlendiği günden tam bir ay önce geldiniz. Sadece bu nedenle size – her şey yerinde mi? - diye sormak istiyorum.

Eseney öfkeyle homurdandı:-         Ya Rabbim!.. Her şey yerinde olursa ben yola çıkar mıydım? Senin sinirli akraban senin idaren altındaki hakla huzur sağlar mı ki? Gün varsa o da baskın! Bundan dolayı ben buraya geldim, böyle hayata devam etmek olmaz.

Eseney herkesin bildiği şeyi mahsus keskin söyledi ve onun her kelimesi hesaplanarak atılan bir kamçı vurgusu gibiydi.

Cengiz konuşmayı hafifleştirmeye çalıştı:

-            Biz – ordudakiler – sizin sayenizde rahat yaşıyoruz... Biz Eseney kendi soyunda bulunduğunda kimse kerey-uaklara baskı yapamaz diye umut ediyoruz...

-            İşte üç yıl boyunca, yakında üç yıl olacak kerey-uaklar eyerinde uyur oldular, - diye itiraz etti Eseney Sultan Ağa’nın gözlerine bakarak.

-            Ya bizim Eseke, öfkeli gelmiş, meğer... Eseke öfkelendiğinde ben ağız açamam bile. Cengiz gülümsedi ve bu gülümsemeyi herşeyi şakaya dönüştürme  hem de Eseney’e onun Sultan Ağa’nın hudutlarında bulunduğunu ve bunu bilmesi iyi olacağını hatırlatma girişimi olarak değerlendirmek mümkündü.

                   - Şu an da bir kavga ortaya çıkmaması için onu sabr etmeye çağırmaya da cesaret bulamıyorum.

Onların konuşması bağlantı kuramadığını fark eden Tleumbet Biy seslendi. Her zamankisi, gibi ima dolu tekdüze konuşmalarıyla şiir okuyor gibi:

 

- Kazaklar kazak olduğundan beri,

onların ülkesi de kendilerine aittir,

toprakları da onlar kazanmışlardır...

Eğer şimdi hanlığı yitirirsek,

  Bu her şeyi kaybetmek demektir!

  Aullara bela gelir,

       Ve onlar ulusallığını kaybederler!

Bu bir büyü gibi duyuldu, ileride Tleumbet uyarmaya başladı:

-Kara saba¹,

tabakçının serbestçe yüzebileceği,

iki yaşındaki bir koyunun etini sıdırabilecek

Buharadan gelen büyük kazan, - her şey boş kalacak, her şey eğesiz kalır.

Büyük fırınlarda pişirilen ekmeği isteyenler,

Kendi hanını istismar etmeye katılanlar ise -

biy olsun kul olsun cezadan kurtulamaz!

 

Tleumbet öfkesinden artık tıkanmaya başladı ve sözünü de belli belirsiz tehditlerle tamamladı:

-            Böylelerin iflah ettiğini görmedim!

 

Eğer onu ilk kez ve farklı bir durumda dinlemiş olursa etkili olurdu. Fakat Eseney onu bilir, Tleumbete kendisi cevap vermeyi uygun görmedi, Musrep’e göz kıstı.

O da özenle söze başladı:

- Otagası²!.. Belki de genç olduğumdan, bilgisizliğimden veya düşüncesiszliğimden sayın Tleumbet Biy’i anlamadım. Hangi hanlık, hangi han, hangi zaman hakkında söz etti? Bizim aramızda bulunan Sultan Ağamızın babası Valihan yirmi yıl önce bu fani dünyamızı terk ettiği andan itibaren Sibirya genel valiliğinde bulunan altı ilçe kazakların öz hanının olduğunu bilmiyorum! Eğer bir avuç hain ve serserilerden oluşan değersiz  bir topluluk Kenesarı’ya han diyorlar ise – onlar han diyebilirler! Bizim onda ne işimiz var ki?  Hangi akıllı bir adam onu Han tanır? Ne amaçla? Kenesar’yı tanımayı redd edenleri soymak ve öldürmek için mi? Siz Tleuke, bize iki defa gelmiştiniz – ve ikisinde de aynı ezber sözlerinizi tekrarlayıp gitmiştiniz... Beş ilçe oluşturan kerey ve uaklardan o zaman hangi cevabı almıştınız? Aklınızdan çıktı mı yoksa?  

Tleumbet-Biy, gözlerini sıkıca kapatarak, başını aşağı eğdi. O Musrep’e bakmak değil, onun bir sözünü bile dinlemek istemiyordu. Eseney’in, bir ilçe biyinin, büyük fırınlarda pişirilen ekmeği seven Rus yardakçısının Kenesarı elçisine şahsen cevap vermek istemeden bu işi bir herzaman etrafında taşıyan türkmene vermesi önceden hiç duyulmamış bir hakarettir...

Ama Musrep sözünü daha bitirmemişti.

- Bize yapan ilk ziyaretinizi hatırlıyor musunuz?- diye devam etti,- Her şey oldukça rahat geçmişti... Ya ikinci kez?- O biraz bekleyip durdu da Eseney’in beğenmeyerek kaşlarını çatmasına önem vermeden: O gün siz evinize atsız dönmüştünüz! – diye sözünü bitirdi.

Hem de sıradan birisi değil, Biy’in eve atsız dönmesi – ne demek – kazaklarda bundan fazla rezil yoktur. Ve Sultan Ağa’nın evinde toplananların her birisine Musrep’in neyi kastettiği belliydi, bu bir çıplak gerçek olduğunu da bilirdi.  

O gün Kenesarı kerey-uakları kendisine itaat etmeye inandırmak için Tleumbet Biy’i ikinci defa göndermişti. Kenesarı kimi göndermeyi bilir... Ünlü biyin belagatını överken O’na çatal boğaz, bakır damak demeleri de boşuna değildir... O atasözleri ve deyimlerle dolu uygun yerinde söylenen ahenkli güzel konuşmasıyla toplananları büyülemişti... O beş kerey-uak ilçesinin temsilcilerini heyecana vurmuştu, ve onlar başıyla onaylıyor onun sözlerinin manasına değil “O degen-ay,  böyle demişti!” deyişinden etkilenerek bağırıp çağırıyorlardı... “O degen-ay,... Bir Edige   halk koruyucusu böyle diyebilir!” – diye biyi övmeye başladırlar.  

«Benim övgüye bir ihtiyacım yok, benim dediklerim kardeşlerime kadar ulaşması yeterli”, -  mütevazi bir görüntüde cevaplayarak  kendinden hoşnutluk duyan Tleumbet biy kuş tüyü yastığına yaslandı.^:

Her şey onların planına göre gidiyor gibi görünüyordu.

Ama kalabalıktan yaşlı, neredeyse tamamen beyaz saçlı bir adam gelip Eseney’in yanında durdu.

«Eseney,- diye hitap etti ona,- Belki de uygun zaman değildir... ama ben biy olduğundan dolayı sana bir şikayet getirdim...  bu aziz belagata, Tleumbet Biy’e sor ki:  onun bindiği bu sarı-benekli yorganın kime ait olduğunu söylesin.

«Herhalde kendisine aittir...- diye cevap berdi Eseney- Tleumbet Biy’i başka birisinin atıyla gelir diye mi düşünüyorsun?»

Tleumbet Biy’e kuş tüylü yastık keskin köşeli bir taş gibi sezilmiş olmalı ki, O sıçrayarak ayağa kalktı da bağırdı:

«Demek ki, burada benim için bir tuzak ayarlamışsın?!»

Eseney cevap vermedi, aniden gelen talip daha ne diyeceğini bekledi.

«Olacak mı olmayacak mı bilemem ama,- diye sözüne devam etti talip.-Ancak bütün yarışlarda ün kazanan sarı-benekli yorga – benimdir. İki hafta geçti... Kahrolası soyguncular – bu senin misafirin ise onların başındaydı, benim sarı-beneklilerimin sürüsünü çaldılar. Hiç değilse bu at türünü yetiştirmeye devam etmem için bir at bile bıraksaydı! Ben yaşadığım yerden çekilip dün Kpitan’ın eteklerine sürüldüm...»

Biraz önce Tleumbet’i saygıyla dinleyen halk onaysızca mırıldanıverdiler, ancak Eseney onları el haraketiyle durdurdu:

«Sen kimsin?»

«Bazıları kendi atlarıyla ün kazanırlar, bazıları ise köpekleriyle... atıgay-karaulllardan Sautbek sarı benekli köpekleriyle tanınmışsa, ben koylı-atıgayların bir işe yaramayan ihtiyarlarından biri benekli atımla belliydim, şimdi o atım da yoktur».

«O zaman sen - Camanbala’sın?»

«Olabilir...»

Eseney suskundu. Onun kararını her zaman çok beklemek gerekirdi. Şimdi o Tleumbet’e hitap etmeyi tercih etti:

«Sayın biy... Lütfen, kendiniz karar çıkartınız...»

«Kamçıyla kırk vuruş!»- O telaşla yanıtlayıverdi.

«Kime?»

«Tabi ki, Biy’e şikayet edene!»

Birazcık düşündükten sonra – Eseney Camanbala’ya hitap etti: «At senin mi...?»

Kenesarı’nın kerey-uaklara yaptığı ikinci ziyareti böyle geçmişti.

Tleumbet Biy gene de kıpırdamadan, çok eskiden bozkırlara dikilen bir taş kadın gibi bir söz etmeden, gözlerini de açmadan oturuyordu.

Eseney de öncekisi gibi hiç dikkat etmeden Cengiz’e baktı;

- Sultan Ağa sen bana öfkeli gelmiş dedin... Bunun bir bahanesi yok mudur? Biraz once de ne abartıları! Kara saba, onda tabakçı bizim Elaman gölündeymiş gibi kımızda yüzerdi... İki yaşlı koyun pişecek kazan... Bunların hepsi - boş bir laftır. Onlara güvenilmez! Ekmeği küfretmek, demek ki, büyük bir günah işlemektir. Kazaklar için ekmek bir et gibi olmuş artık. Kara saba ve buhar kazana sahip hanlar ne zaman karaları beslemişler ki?.. Ben sana önceden de söylemiştim... Kenesarı’yı beyaz keçide kaldırmışlar. O Han olmuş. Onun Hanlığı nerede? Betpak-Dalda mı? İki-üç yıl önce hepsinden çok bağırarak boğazını yırtan aksakallar, bugün kendi yakınlarını geri çekip ana yurtlarına dönüyorlar. Gizlice... Eğer onları Kenesarı’nın sarbazları tutuklarlarsa ilk o aksakallara kamçı vuruluyor... Ben dün düyaya gelmiş bir çocuk olmazsam bile  daha aklımı da kaçırmış değilim. Benim dediklerimi unutma – Kenesarı hiçbir zaman altı bölegeye han olamaz. Daha biraz zaman geçince kendisi de sarı arkın bozkırlarına kaçıp gider, çünkü evine, ana yurduna artık dönüş yolu yok.

Eseney şimdilik ifade etmek istediklerini söyledi de sustu.

Kurulda toplanan biyler, aksakal, batırlar da sessizce Sultan Ağa’nın sözünü bekliyorlardı. Ancak Cengiz de sessizdi.

O Eseney’in haklı olduğunu anlıyordu, ama bunu söylemedi. Kenesarı – kimdir ki... Batı ülkelerinin gururunu ezmiş rus silahkarına Avrupa’da bile kimse karşı çıkmaya cesaret bulamıyor. Kenesarı, halkı felakete doğru çekiyor, onun ayaklamaları hiç bir olumlu sonuç getirmez.

Bir taraftan da - eğer bölge başkanları ve tüm cüzlüğün¹ etkili biyleri Kenesarı’yı Hanlığa seçmesi - düşünülürse. Belki çarlık da onu tanır? O durumda bozkır idareciliği ona geçer? Böyle de olabilir. Ama bu şüphelidir. Hanlık idaresi şu anlarda pek uygun bir idare değildir. Halk durmadan devam eden kanlı baskınlarla yıpranmakta, hatta umutsuzluk içindeler... Halk Kenesarı’dan vazgeçmeye hazır, şimdilik ise birilerinin “En çok Kenesarı yüz yaşına kadar yaşar, sonra da İnşallah ölecek” dediği acı sözlerini tekrarlamakta.

Lekeli kara dev, bunları iyi anlamakta ve cengiz kökenli Sultan Ağa’yı: ya Sultan Ağa olarak halkı Kenesarı’ya karşı idare et ya da akraban tarafına açıkça geç diyerek yön belirlemesini talep etmekte olduğu sır değildir.  Aynen bu taleplerini ifade etmek için Eseney buraya belirlenen süreden önce gelmişti.

Sultan Ağa halen kararsızdı. Tabi ki, onun görevinde bulunan, bir de binbaşı rütbeli birisi Kenesarı ayaklanmalarına ilk olarak tepki göstermeliydi. Ama nasıl da onu yapacak?.. değerli konumda oturan Tleumbet biy  onun fısıltılı iması kulaklğına siniyor, ısrar ediyor:  “Sen töre’sin, sen Han kökenlisin, senin yerin Kenensarı’nın yanındadır...” Ama oraya nasıl ulaşılmalı?

Eseney şunları da eklemeyi gerekli düşündü: - Senin akraban Kenesarı binlerce sarbazlarını kerey-uakların topraklarına çekmiş. Yakın bir zamanda saldırı yapmayı düşünüyor. Bizim de boş boş oturduğumuz yok demekten korkmam, kim  kazanacak daha görürüz. Bu defa da taraflarda birisi merhamet arz edeceği açıktır. Ben buraya seni bilgilendirmek için geldim.

Sultan Ağa daha cevap vermedi, ve Tleumbet Biy susmak yeter, kendisi de bir şey demelidir diye karar verdi. O kendisinin en büyük rakibine seslendi:

-Bize  de bir haber ulaştı, biz de ne sevinip ne üzüleceğimizi bilemedik... Amankaragay bölgesi baş biyi ünlü Eseney rusların hurcuncusu olmuş... Bizim için bir farkı yoktur, yeter ki sen rahat ol!

Tleumbet’i sakince dinledikten sonra cevap verdi: - Peki olsun... Ben kendi eskimiş hurcunumdan razıyım. O hurcunum Kenesarı’nın iki yüz sarbazını sığdırabilmiş... Bana sizi dinlemek biraz tuhaf geldi... siz atıgay ile karaul soyunun değerli biyi idiniz, şimdi de Kenesarı’nın çevik bir poştabayı oldunuz¹, onun ilk işaretiyle onun gösterdiği tarafa telaşla koşuyorsunuz, Sizi de yeni fahri görevinizle kutluyorum.

Oturanlara onların sataşmalarını açıklamaya gerek yoktu. Eseney hurcuncu ünvanını – üç yıl içerisinde yaklaşık iki yüz kadar askeri tutuklayıp Stap’a teslim ettiği için almıştır. Tleumbet ise son seçimlerde biy ünvanından ayrıldığından beri Kenesarı’ya katılmış, onun emirlerini yerine getiriyordu.  

Hurcun – taşıma torbası, Tleumbet onu kasdetti. Bu ünvanı Eseney Kenessarı sarbazlarına karşı çıktığı için almıştır.

¹Poştabay – haberci, postacı

Cengiz kendince hem Eseney’e hem de Tleumbet’e lanet ediyordu... Ya  işte, bunlar da onun evinde yüzyüze gelmişler! Onun bu döneme kadar uzatabilmesi de iyi bir durumdur. Ama eğer kendisi şimdi bu inatçı deve “evet” demezse o gider Sibirya Genel Valisine şikayet eder, büyük bölgenin yarısı isyancılar saldırısına uğrar.  Omsk’ta da her şey açığa çıkacak; tüm altı kazak bölgesi görevlisi danışman Turlıbek Eseney’in anne tarafından kuzeni’dir. Şikayetinin de: “Ben Sultan Ağa’ya birkaç kez söylemiştim,  tehlikeyi uyarmıştım, ama o benim sözlerime önem vermedi...” tarzında başlayacağı da bellidir.

Cengiz bu dakikalarda her şeyden çok “ne yapsam da iki çatışan tarafa eskisi gibi ne “evet” ne “hayır” deyip açık kavgaya dönecek görüşmelerini kesme haraketini düşünüyordu.

Kazaklarca Bersen olarak bilinen “verilen” anlamına gelen ünvanlı – Bergsen Binbaşı kendisi farkında olmadan  yardıma geldi... Kendisi ya almanlı, ya isveçli kökenli olmalı...  

-    Sultan Ağa bey, at oyunlarına herşey hazır – yüksek sesle bildirdi - oklar da hazır, Başlayalım mı?

Cengiz ona öz kardeşini görmiş gibi sevindi:

-    Tabi, tabi ...- Hemen kendi kuruluna hitap etti: -Sayın Biy’ler... Söz çok dökülürse, gerçek orada batar. Bize her bir tarafın koyduğu ateşlerin dumanı nereye doğru çekildiği bellidir. Son söz daha söylenecek, şimdilik sizi bizim halkın asker sanatı ile keyfinizi çıkarmaya davet ediyorum...

Tleumbet’in güzel konuşmasından etkilenen Sultan Ağa dedi de yerinden kalktı.

Misafirlerde haraketlendiler ve onun peşinden dışarı çıktılar. Bersen – “verilen” ünvanını boşuna kazanmamıştır. Sibirya valisi Cengiz Ağa Sultan’a yirmi silahlı kazakları vermiştir.  Güvenlik hizmeti için.  Elbette ki, uyanık bir gözetim yapmaları için de.

Don Kazaklar oyunlara hile sürme göserisiyle başlayıp kendi ustalıklarını gösterdiler. Atlar tam dörtnala giderken eyere binerler, tam dört nala koşarken bir at karnı altından geçerek ikinci atın üzengisine geçerler. Atlarının hazırlıkları da ne güzeldi! Daha biraz önce dört nala koşarken emir olunca haraketsiz kalırlar, hepsi aynı anda kolayca yan tarafa çekiliyor  kıpırdamadan yatarlar.

Eseney bibiz kazak atlarımız bu tür durumlarda şaşırıp kalacağını, birbirlerinden korkarak binicisini dinlemeden etraflara koşturmaya başlayacağını imrenerek düşünüyordu...

Cengiz danışman misafirlerini oyunları seyretmeye boşuna dışarı çıkarmadı...

Hile sürücülük gösterisinden sonra tam asker donanımlı don kazakları ortaya çıktı. Üzüm koparma oyunu başladı, güneş,  soğuk kılıçta parlamaya zor yetişiyordu – kılıç büyük bir hızla oynatıldığından kılıcı tam gözetebilmek hiç de mümkün değildi.   At üzerinde heykele vuruş oyunu da vardı. Bir de asker gösterisi  yaptılar– don kazakları birbirlerine şiddetli saldırılar yapmasına rağmen  bir çizik bile yoktu onlarda.

Biraz ileride duran Musrep, Cengiz’in çeşitli düğüncelerle Tleumbet’e baktığını fark etti. Onun Kenesarı’ya iletmesi için canlı örnekler gösteriyor. Herhalde Sultan Ağa böyle bir gösteriden sonra Tleumbet’in kendi ısrarından vazgeçeceğini düşünüyor olmalı... Böyle eğitimli ve iyi silahlanmış askerler ile kim karşılaşmak ister ki?

Ancak öğrencisi böyle kolay algılayamazdı. İlkin o sadece başkaları gibi seyrediyormuş şeklinde davranıyordu,  sonra da dayanamayıp Musrep’e kadar ulaşan alaycı sesiyle:

-     Eğer biz onlara başka bir ortamda rastgelecek olursak onların atlarını nasıl yatırıp kaldırdıklarına mı ağzımızı açarak bakacağız?.;

Hayır, hiç bir şey olmaz... Tleumbet’i inandırmak mümkün değil, Kenesarı da inanmaz. Onlar – onların biyi ve aksakalları da karşılığa direnç gösteremezler, yanlış yolundan geri döndürmek mümkün olmaz.

Don Kazakları aniden donup kaldılar, Tleumbet Biy’in onuruna yapılan yarışmanın diğer katılımcılarına sıra vrmek için kılıç gösterisi yapanlar çekilip gittiler.

İki sütun arasındaki direk ipinde kuruşlar asılıydı: iri iki eski bakır kuruş güneşte parlıyordu, iki gümüş ruble; iki tane beşlik altın ruble. Bersen oyun şartlarını ilan etti: bakır kurşunu vurup düşüren tilki kürküsü, rubleyi düşüren kurt, altını düşüren ise samur derisi ile ödüllenecek.  

Yetenek, görü uyanıklığı, beceri yönünden Eseney tarafından bir yay ile Artıkbay Batır, Tleumbet taraftan ise Canay Batır çıkacağı zaten belliydi. Önceden belirlenen elli adım uzakta beraber durdular, ve gelenek olduğu gibi saygıyla selamlaştırlar.   

-         Kerey’lerin üstün atıcısı kimseye yol vermemeli, sen at,- diye teklif etti Canay.

-         Hayır,- diye itiraz etti Artıkbay.- Sizin atanız Argın, bizim atalarımızın birincilerindendi, sizin okunuz ilk olarak fırlasın.

-         Ben sıramı sana veriyorum...

-         Ben bunu kabul edemem...

-         Kereylerin en iyi atıcısı, sen!

-   Siz benden yaş olarak büyüksünüz, siz benim ağamsınız... Üç defa yapılan teklif kabul edilmedikten sonra Canay yaya ok koydu ve hedeflemeye başlarken kirpiklerine gelen sineği kovalamak için sağ gözünü ovaladı.

-        Siz bunu yapmamalıydınız,- dedi Artıkbay şefkatle.

Canay kuvvetle dizlerini çekerek ve keskin şekilde yayı bıraktı. Ok iplikleri koparmadan, kuruşlara dokunmadan uçup kayboldu. Canay’ın altını hedeflediği de belli oldu.

Artıkbay’ın hemen peşinden attığı ok ipliğin tam ortasından geçti ve altın kuruşlar biraz parlayıp yere düştü. Yaycıları gözetecek hakim Eseneyin batırına samar derisini götürüyordu...

Canay rakibine kartal gibi saldırdı.

-          Ben atarken sen neden yanımda konuşup durdun?

-          Ben sana dostça uyarı yapmak istemiştim... Eğer tam vuracakken gözünü ovalarsan ok hedefleleni değil beyaz ışığı vurur. Şimdi de öyle olmadı mı?

-          Benim gözlerinde senin işin ne? Senin babanı öldüren ben mi, onun için benden ayıp mı talep ediyorsun?  

Artıkbay da artık kendini idare edemez oldu:

-     Artıkbay Batır babası değil zayıf bir keçisi için de affetmezdi!

-     Serseri!

-     Yaşlı kısrak, ben senden daha serseri miyim?

Onlar birbirini çoktan tanırlar ve birbirleri hakkında da bildikleri çoktu... Kenesarı’nın kız kardeşi Bopay doyumsuz  bir kadın olarak ünlüydü. Cengizli kökenli o kadın sıradan bir kazak ile evlenemezdi, fakat onun hoşuna giden batır veya ünlü erkekleri  kaçırmak ona özel bir alışkanlık değildi. Auldan uzaklarda kalan onun atının izleri hemen hemen hiç yalnız olmazdı. Onunla beraber Canay da gittiği olmuştu...

Canay toparlanarak yayını kaldırdı, ama yay Artıkbay’ın ellerinde de vardı...

Cengiz bağırdı:  - Ya yeter artık!

Batırlar hiç bir zaman bir gölden su içmeyecek, bu dünyada bir anda yaşamayacak bakışlarıyla ayrıldılar, ve gözleriyle de burada - Sultan Ağa’nın konutunda değil bir savaş alanında, hem de yakınki zamanlarda görüşmeye söz veriyorlardı...

Cengiz yarışmaların barış ve huzur getirmeyeceğini anladığından onları keserek kendi evine döndü.  

İki tarafın da batır, okçu ve mızrakçıları birbirinden ayrılarak kendi yurtların dönmekten başka çareleri yoktu.

Dolu ikramlardan sonra Cengiz Eseney ile yalnız kaldıklarında ona ikna etmeye başladı:

-      Eseke iyi ki siz bize geldiniz... Daha birkaç gün kalsaydınız. Bir defada hiç bir şey görüşülmez, karar vermek de bir günde olmaz. Belki?

Ama Eseney kabul etmedi:

-      Bir gün bile kalamam... Ben orada söylediklerimi güzel konuşma için söylemedim. Kenesarı tam benim yüreğime hedef atıyor… Ben senin kararını bekliyorum Sultan Ağa. Sonra da ben hemen gideceğim.  Ben yolda Stap ve Kpitane de uğramalıyım.

Cengiz oraya niçin gideceğini orada ne diyeceğini biliyor, bir ihtiyacın olmadığını bilse de anlatmaya çalıştı:

-      Benim yerime kendinizi koyabilirsiniz... – diye söze başladı – Ben iki ateş ortasındayım, her ikisi beni yakabilir. Ateşi yakacak ben miyim? Halk istediği gibi kendisi karar versin – bulunmuş burada  bir Cengiz – Eğer ben Sultan Ağa isem, sen de yedi biylerden birisin... Biz hepimiz çarlığa hizmet ediyoruz. Kenesarı sadece seninle benim düşmanımız mıdır? Çarlık askerleri onunla mücadele etmemize izin vermedi. Bana göre Çar bize de pek güvenmiyor... Eğer farkındaysan, ben en gizli sırlarımı seninle paylaşıyorum... Ben ve sen sadece bir ilçeyi idare ediyoruz. Kenesarı tarafındakiler Kenesarı’yı han seçme konusunda tüm üç cüzlükleri ile anlaşma yaptıklarını duyduğum var. Ben karışmam. Kaderde ne yazılı olsa o olsun. Çar konusunda ise..,- evde ikisi yalnız olmalarına rağmen Cengiz sesini fısıltı kadar azalttı. –  Bana göre bizim birbirimizi mahvetmeye son vermemize o karşı değil... Eseney batır kazak tarzında fısıltısız konuştu:

-      Ben anladım... bölge başkanı tarafından biz destek bekleyemeyiz? Öyle değil mi?

-         Sizin kuvvetiniz rakibinizdikinden daha güçlü olduğunu ben biliyorum. Bölge başkanı – bizim Eseke! – Cengi onu teselli etmeye çalıştı – Eğer ben bu işe karışırsam, nasıl algılanacak? Bu bir alay örneğidir!..- o kendi reddini iltifat ve şaka ile yumuşatmaya çaba harcadı.

-         Akşama doğru Eseney kendi binicileri tarafa yön aldı.

Türkmen – Musrep’e Sultan Ağa ile olan detaylı olarak konuşmasını açıklamak istemedi, kerey ve uaklar kendilerince korunacağını  kısaca anlatı.  Güvenecek kimseleri yok.

Eseney ve onunla gelenler gittiler, Tleumbet Biy ise daha birkaç gün Cengiz’e baskı yapmaya devam etti ama bir sonuç çıkmadı. Ancak onun Eseney tarafına geçmeyeceği de belli oldu.

Sultan Ağa kendine sadık kaldı.

 

 

3

 

Amankaragay’dan Eseney kendi yakınlarıyla beraber gece boyunca yol sürdü şafak vaktinde yazı, Ubagan nehrinin ağzı dedikleri Küçük Tengiz’de geçirmekte olan Cazı Biy’in auluna geldi.  

Bu argın kökenli Cazı Biy, bir zamanlar Orenburg ve Sibirya valiliğinin toprak sınırlamalarına katılmıştır¹, onun sözü kabul edilirdi, onun sözleri de her zaman Kenensarı’ya karşı idi. Şimdilik kendi yiğitlerini kaldırıp da savaşa çağırarak: “Attan” dememiştir, fakat tüm işlerde Eseney’in destekçisi, taraftarı, dostu idi.  

Cazı’nın rus okulunda biraz eğitim görme imkanı olmuş, kendisi de uyanıktı ve Amankaragay ilçesinde – Eseney’den sonraki –  en etkili biy sayılırdı.

Kendi misafirini o hürmetle kabul etti, ancak karmaşık bir durumdan dolayı, iç içe konuşmak mümkün olmadı. Eseney attan iner inmez ve büyük beyaz eve yönelir yönelmez uzakta aula doğru telaşla koşturan  iki biniciyi gördü.

-Bunlar benim,- dedi o, biniciler yaklaştığında. Onlar hakikaten onu her tarafta arayan Eseney’in izcilerinden gelen habercilerdi. Beklenen şey de olmuş artık – Kenesarı dün İşim nehrinin bu tarafına geçmiş.

Eseney sakince onları dinledi. O bu haberi öğrenmeye hazırdı, ancak saldırı başlamadan geri dönmeye yetişeceğinden umutluydu.

-      Cazı...- o arkadaşına döndü.- Bana kırk tane at ver. Eğer sağ kalırlarsa geri veririm, eğer zarar olursa maliyetini öderim...

At yürüyüş sesi çıktığında misafirler eve girip kımızla susuzluğunu gidermeye ancak yetişmişlerdi. Bu Cazı’nın emriyle at sürüsünden getirilen kırk kısrağın yürüyüş sesi idi.

-      Bizim aramızda hesap olabilir mi – dedi vedalaşırken Cazı – Bunu düçünme bile, tazmin etmene gerek yok Eseke...

Atlarını değiştirerek onlar durmadan yollarına devam ettiler...

Yolda rastlayanlardan kısaca sordular... Ama hiç bir soruşturmasız da belliydi ki: Bu Kenensarı alışkın çıkışlarından biri değildi. Bu kesin darbe ile kerey-uakların karşılığını mahvetmek gayretiydi. Bazı aullar uyanıksızlığından bir tehlike olmadığını düşünerek yaylalarını bırakmak istemeyip kendi yazlık konutlarında kalmışlardı.

Oradan atlarını çalmışlar. Kızları ve genç kadınları kaçırmışlar. Yurttaki keçi ve kilimleri, çiniye kadar tüm ev eşyalarını götürmüşler.  

Ertesi gün güneş doğuncaya kadar Eseney kendi akrabalarına ulaşabildi. Kenesarı sarbazları kerey ve uakların yiğitleriyle çatışmaya geçmiş.  Kendi binicilerini kaybeden atlar horlayarak koşuşuyorlar... Savaşın ön kenarı bir güneye, bir kuzeye kayıyor, bunların da öbürlerinin de hem takipçileri, hem de izlenenleri vardı. Bazen takipçiler arkaya dönüyorlar, ve kendilerini izleyenlerin arkasından geri koşuyorlardı...

Eseney durumu hemen anladı. Kenesarı atlıları aşağı yukarı beş kata az olmalı, ama onlar, savaş bir alışkanlık olan sarbazlardı. Kendi yiğitleri daha dün huzurlu yaşam sürüyorlardı, sayı olarak üstünlük ediyorlarsa bile, boşu boşuna toplanırlar,  ayrı ayrı sıralarla saldırı yapmak gerektiğini anlamıyorlardı, bunlara rağmen bölge korumunu sağlamaktadırlar. Genel olarak bir düzensizlik yaşanıyorsa da şiddetli çatışmalar en cesur, kuvveti ve çevikliğiyle ünlü batır ve mızrakçıların bulunduğu taraflarda ortaya çıkıyordu.

Eseney kendisi de savaşı yönetme işini yüklenemezdi... O cesur, korkusuz bir adamdı ama ona kimse komutan diyemezdi. Yine de ne yapacağını bilirdi. İlkin savaş yerinin bir ucundan öbür ucuna  gök gürültüsü sesi ile savaş narasını haykırarak koşuyordu:

- Oşibay!.. Oşibay! Oşibay! Oşibay! Onun yiğitleri bilmeli ki: Eseney burada, Eseney onlarla beraber, bunu bilmek yiğitlerine kuvvetli ve kararlı olmayı sağlar. O her rastlayan batırını tezahüratla destekleyerek onlarla beraber savaşa girdi, aynı anda kimin oltası olduğunu gözetmeyi, kendi batırlarından kimisi hangi oyukta zayıfladığını farketmeyi de kaçırmadan hemen onlara yardıma koşuyordu böylece sarbazları geri çekilmeye mecbur etti. Kendi peşinden hiç kalmayan beş-altı batırı, kerey ve uakları büyüleyerek düşmanlar geri çekilmek zorunda kalıyorlardı.

Güneş öğle saatlerinde yükseldi ve hem onların hem de öbürlerinin atları yoruldu. Sadaklardaki oklar da tükenmek üzereydi. Eseney kendisi başkanlık ettiği bir atış sırasında kenesarının elli kadar batırı yoğun bir halka içinde teslim olmak zorunda kalmdılar.

Dağıldıklarında eseneyin milisleri üç kat daha fazla ele geçirildiği belli oldu. Elleri arkasına bağlı batırları götürdüklerini hala da görmek mümkündü... Özellikle sahipsiz kalan atları yakalamaya çalışanlar daha çok tutulmuşlar.

Bu sıralarda Eseney de yaralanmış. Aniden, aptalca bir haraket etti de yaralandı! Savaş yerinden kaçmaya çalışan kendi yiğitlerini durdurmak için kovalamakla beraber tutukluları ele geçirmeye   çalışırken ok atının boyununa sıkışmış ve at yere doğru düzleşti. Yüzü sıyırılarak Eseney de yere düştü. Kanını silerek, başka at getiren Bekentay-batırın ellinden dizgini aldı ve ayaklarını yeni gelen atın üzengilerine soktu, bu sırada düşman oku gelip kürek kemikleri arasına daldı. Eseney yelesini tutarak yerinden haraketsiz kaldı...

Onunla üzengileş savaşan Musrep, Sadır ve Artıkbay ona geldiler ve eski denenmiş yöntemle tedaviye başladılar. İlkönce oku çektiler, sonra da yarasından akan kana oku batırarak acıyı gidermek için “uşık-tau” ritüelin yaptılar

-     Uşık! Uşık! Uşık! Yusuf peygamber tedavi etmeye yardım et. Uşık!.. Uşık! Uşık!.. Bunu tedavi eden biz değil, Alday’lı kara baksı¹ tedavi etmekte. Uşık! Uşık! Uşık! – diye büyü sözlerini söylediler.

Musrep emir etti:

-     Şimdi çabuk olun! Doktora Stap’a götürelim! Bekentay! Biy’in atının dizgini al!

Bekentay önde, Musrep ile Sadır Eseney’i her iki taraftan eyerde destekliyorlar. Artıkbay Batır arka tarafından tutuyor.  

-Oybay yavaş olun, adım, adım  - diye inleyiverdi Eseney, onlar yerinde atları dört nala serbest bıraktılar.

Adımla gitmek – kendilerinin de tutuklu olması demekti. Musrep yüksek sesle:

- Koştur Bekentay! Durma! Koştur! Geri çekilmekte olan sarbazlar Eseney’in kendileri için en tehlikeli olan savaş yerini bırakıp gitmekte olduğunu fark ettiler, ve onları coşkuyla halkaya alamya başladılar, bir bölüğü de arkadan saldırdı.  

Böyle devam ederse sonuç kötü olacaktı, iyi ki tam bu anda Stap’tan kazak yüzlüğü yetişti.  Don kazakları zinciri dağıldı, bazıları hazır zirveleri tutuyor, güneş nurları çıplak damaları eritiyordu... Eseney ve onun batırlarını neredeyse yakalayacakken Sarbazlar ihtiyatlı bir şekilde geri çekilmeye başladılar, gene de havada birkaç veda okları düdükledi. Onlardan biri de öncekisi gibi en arkada gelen Artıkbay Batırı bulup tam sakral bölgesine vurdu...

Biraz durmak, uşıktau ritüelini yapmaya zaman yoktu... Artıkbay yoluna devam ederken kendi eliyle oku çekerek yere attı ve acının farkına varmadan atını koşturmaya devam etti. Don kazaklarına rastlayıncaya kadar yaralı olduğu hakkında hiç bildirmedi.

Hatta – sanki hiç bir şey olmamış gibisinden yüzbaşı ile rusça selamlaştı: “Dırasti...” Eseney ve diğerleri güvenli bir yere geldikten sonra Artıkbay eyerinden yere düştü.

Eseney ile Artıkbay’ı deve takımlı eyerde Stap’a götürüp asker hastanesine yatırdılar. Eseney bir aydan sonra evine döndü. Artıkbay’ı ise altı aydır hastanede tuttular ve aula atlı kızak ile getirdiler. O andan itibaren onun iki ayağı daima haraketsiz kaldı  - hatta birilerinin yardımı olmadan kendince adım bile atamazdı. Halk eğer o oku kendisi çekip de yere bırakmadan aynı okla acı giderme – uşıktau ritüelini yaptıklarında o ayaklarını kaybetmezdi diyorlar. Eseney de yaralanmıştı, fakat güvenli bir sonuçla bitti...

Eseney o ayda hastanede haraketsiz yatsa bile zamanını boşa geçirmedi.  Kenesarı’yı uzun zamandır tanımayıp inatla karşı durduktan ve eninde sonunda Kenesarı’yı gitmeye  mecbur ettikten sonra gerçekleşme zamanı yaklaşmış diye düşündüğü gizli planları vardı. Kenesarı don kazaklarının yüzbaşıları kendisine karşı kerey-uakları destekleyeceğini anlamış ve teslim alamadığı aulları daha rahatsız etmedi. Kendisi de Alatau eteklerine doğru yol alarak  güneye göç etti.

Tüm bu durumlar Eseney’i hesaba atmaya mecbur ederek kendi avantajlarını nasıl iyi kullanmayı düşünüyordu. O gün de Cengiz kendi akrabasına karşı çıkmayacağını bilerek Sultan Ağa’ya önceden boşuna gitmemiştir... Han soyundan olanlar hanlığı hayal etmemiş olamaz. Cengiz Valihanov Kenesarı’ya karşı çıkmadı, ona uzun zaman bölgeyi soymasına müsade etti, bunlarla beraber kazak halkının bölünmesine engel olamadı ve rusya hükümetinin ilgilerine ihanet etti... Eğer bu düşünceleri Sibrya valisine inandırabilecek olursa onlar onu erimiş ateşli kurşun gibi yakarlar!..

Cengiz boşuna endişelenmedi – hakikaten Eseney’in onu dinlemek için valinin kulakları her zaman açık olan kişisi vardır. O da yabancı birisi değildir – nagaşi¹, kardeşi, Turlıbek Koşen-ulı, önemli bir resmi adam, valinin kazakların tüm altı bölgesi danışmanı.

Eseney zaman kaybetmemek amacıyla Turlı-bek’e birilerini göndermiş ve o Stap’a gelmiş. Eseney’in yarası iyileşemiyordu, hatta iltihaplanmış ve kardeşini acı bir ağrı ile karşıladı:

- Sen neden Omsk’ta rahat rahat yatıyorsun diye sorulur? Bu salak - töreler ne zamana kadar bizim boynumuza binecekler. Oradakiler hala Cengiz’in kim olduğunu anlamamışlar mı? Ona karşı çıkmayıp bana yardım sağlamayı reddederek Kenesarı’ya büyük katkıda bulunduğunu de mi anlamadılar. Turlıbek saygıyla cevap verdi:

-            Eseke... bu fikir valilik ofisinde gün geçtikçe sağlamlaşıyor... Ancak...

-            Ancak ona dokunmaktan korkuyorlar, sen bunu mu demek istiyorsun? – diye sözünü böldü.- Onu sensiz de bilirim! öyleyse hiç değilse benim ellerimi serbest edin ben beş gün içerisinde size Omsk’a elleri bağlı götürürüm, o ellerini bile kıprıdatamaz!

Omsk seminer mezunu, artık sadece giyiniş tarzı olarak değil – sert tavırlı siyah gerdanlık - tamamen bir şehir adamı olan Turlıbek bozkır inatçı ve kibirli insanı Eseney aksine çevik birisiydi... O kendisi de Cengiz’in değerini bilir, kendisi de yardım etmekle borçlu olan kuzenine yardım sağlamak isterdi, ama onun için de gerçekleştirilmesi zor olan hususlar vardı.  

Omsk’taki durumu detaylı bir şekilde iyi bilirdi. Hanlık yıkıldığından ve Sultan Ağa’lar tarafından idare edilen bölgeler oluşturulduğundan beri vali için ilk büyük deneme Kenesarı baskını olduğunu o bilirdi. Turlıbek Kenesarı’ya karşı olduğunu gizlemiyordu, zamanı geldiğinde kararlı adımlar da atmış ancak destek bulamadı. Bazı üst seviye yetkililer sıradan kazakları güvenilmeyecek vahşi hainler olarak algıladıklarından han soyundan olanların ayrıcalıklarını tamamen ortadan kaldırarak eskiyi geri yerine getirme umutlarını yok etme kararını hiç çıkaramıyorlardı.

Turlıbek diğer hususu da anlıyordu: Kenesarı kazak halkının hoşnutsuzluğundan yararlanarak, onlara kendisini han ilan etmelerini mecbur etmek istediğini. Şu an çaresizce yatan Eseney ise Sultan Ağa ünvanına ulaşmak için Cengiz’in muafiyetini Kenesarı’ya karşı kullanmayı umut etmektedir.

O daha fazlasını bilirdi. Kendini düşmandan korumak için, Cengiz ilerideki seçimlerde Eseney’i kaydırarak daha uysal ve yumuşak huylu bir biy seçmeye niyetlidir. Diğerini seçmek, Eseney Kenesarı’yı yenmesine rağmen diğerini. Cengiz’in hilelik ve ihanetliği hakkındaki iddiyaları inkar edilmeyeceğine rağmen... Ne yazık ki bunu önlemek çok zor olacaktır. O gülerek Shakespeare'nin sözlerinden örnek getiriyor, tam Cengiz’i ifade ediyor -  geceyi içkili eğlencelerle geçiriyor, gündüzü de yatakta yaslanıyor... Sanki diğer Sultan Ağa’ya gerek yok gibi!

Cengiz’in yardımcısı Bergsen de şikayette bulunarak Sultan Ağa’nın konutuna karanlık olunca Kenesarı elçilerinin geldiği, onlar auldan uzak bir yerlerde uzun süre konuştukları, birbirlerine olan saygılarını ifade eden değerli hediyeler verdikleri hakkında yazılı rapor da göndermiş. Fakat tüm şüphe, hoşnutsuzluk, hatta düz kanıtlar bile sert bir kayaya vurulup tozlanmış gibi dağılıp yok olmakta. Dolayısıyla Turlıbek’e onu kırmak değil sallamak bile çok zordur. Sonuçta Cengiz üstünlük edeceğini, Eseney ise biy görevinden maruz kalacağını tahmin etmek gerekir. Onun – bir tecrübesiz bir bozkır adamının, başka bir çevrenin adamının – Sultan Ağa olmayacağı hakkında söz edilmez bile...

Ancak Turlıbek bu düşüncelerin hepsiyle Eseney ile paylaşmadı, gereksiz saydı. Öbürü ise önceki halinde eğilerek çenesini güçlü elleri üzerinde tutan şeklinde yoğun güçlü bas sesi ile

- Ben sana niçin eğitim verdim?.. Başka bir yetim bulup onu da gönderebilirdim Omsk’a! Göster bana boşuna olmadığını! Cengiz uçurum eşiğindedir şimdi, onu biraz dürtmek yeterli olur. Ben bilirim, iyi bilirim nasıl yapılmasını – burada yatmak zorundayım, hatta başımı bile kaldıramıyorum!

Oysa benim bir vuruşumdan Cengiz’in¹ şanırağı çökecekti!

Sıcağında Eseney bunu da yapardı. Hiç değilse Stap kazakları da yardımda bulunurlardı... Onlar “ordo”yu tanırlar.  «Barı bir»,- derler onlar. Kenesarı olsun, Cengiz olsun... Turlıbek bunu da iyi anlıyor. O çoşkuları sakinleştirmeye – ne Eseney’i ne de Cengiz’i kaybetmeye karar verdi. Eğer onlar açık kavga edecek olurlarsa bölgede huzurluk olmaz; Aslında Kenesarı’nın geri gelme niyeti de yok gibi.

Turlıbek mantıkla söz etti:

-   Eseke, aslında şimdi tam uygun zamanıdır. Omsk’ta sizi takdir ederler, onlar sizin – Amankaragay bölgesini isyana katılmaması Cengiz değil sizin vasıtanızla sağlandığını biliyorlar. Ben yakınkı günlerde valinin yanında oldum, size gelmek için izin aldım. O Eseney Estemesov’a büyük selamlerini söyledi... Bir de sizin başarılarınızı unutmayacağını söyledi ve Eseney’e ne tür hürmet göstereceğini düşünmekte...

Bu haberler Eseney’e  neşe kazandırdığından konuşmasına sakin başladı:

-    Sınır komisyonuna benim adıma bir rapor ver. Benim Kenesarı ile üç yıl süren mücadelemi detaylı olarak yansıt. Özellikle benim onun için bir halsiz durum ayarladığımı, ve o terk etmek zorunda kaldığını belirt. Ben kovaladım onu. O kışı Betpak-Dal’da geçirmek zorunda, o tekrar buraya dönmek için güç toparlayamaz! O da kendi babası gibi... Kasım Hiva Han’ın uşağı idi ve Ruslarla on sene savaşmıştır. Bu oğlu da babasının yolunda gidiyor ve o yoluna devam edecektir...- Eseney sessizdi ve Turlıbek kendisine çok yükümlü olduğundan kendi isteklerini tam olarak yerine getirmeye çalışacağından emindi, yine sözüne devam etti:- Başka bir şey demem... Sen kendin de iyi bilirsin ne yapacağını, ne dersen iyi olcağını.  Benim için en iyi onur yeter ki bu defasında Cengiz kaysın görevinden!

Turlıbek vedalaşarak gidecekken Eseney’e don kazakları yüzbaşı Kotsuh ve onunla beraber Tlemis girdi – bu yiğit Stap’ta oturuyor gerekli olduğunda tercümanlık görevini yapardı.

-         Aman, Eseney Bey Estemesoviç ... – Kotsuh kazakça selamlaştı ancak Eseney’e baba adı ile hitap etti ve ona da türklerden duyduğu ve çok onurlu olduğunu bilerek “Bey” sıfatını  ekledi.

-         Aman, Efim Töre Kotsuk, aman.,.- diye seslendi Eseney.  Yüzbaşının soyadındaki Rusça “ц” (ts) harfini gerçekten telafüz edemiyor mu yoksa ya bilerek yapar mı her neyse o kendi erkekliğini ölüme dek aşağılayan bu kelime anlamını tahmin etmez olmalı, belki de tahmin etmezlikten geliyor olmalı.

-         İşte Eseney Bey, lanet olsun Kenesarı konusu kapatılmış sayılabilir?

-         Geri dönmeyeceğini mi düşünüyorsun?

-         Hayır! Nereye gelecek ki! Eseney başlayıp da Kotsuh tamamladığında O nasıl dönebilir ki!

Onların birbirlerine benzerlikleri vardı – belki de cesaretlilikleri bundan dolayı birbirlerini beğenirlerdi, kendi sırlarıyla, planlarıyla paylaşırlardı, biri rusça kelime diğeri de kazakça kelime bulamadıklarında onlara yardıma Tlemis gelirdi.

-    Demek ki, geri dönmeyecek?- Eseney Kenesarı yenilgisi hakkında daha fazla konuşmak istiyordu. O daha zafer zefkini tatmaya yetişemedi,- Ne yazık ki, ben yaralandım... Onu ben sana kendim kementle bağlayarak getirirdim!

Yüzbaşı Tlemisi başını sallayarak dinledikten sonra Eseney’ e eğildi:

-    Karışmaya çaba harcarsa her şey öyle olacak... Ancak o bir daha istemez, bizim kazak kılıçlarımızın tadına bakmıştır. Ne yazık ki, biz biraz geç kaldık... Benim kazaklar yalın kılıçları atarak gittiler... ve gittiler. Tilemis onlarla beraber  bütün bölgeyi aradı – dört gün yürüdüler daha geçen gece geri döndüler. İşim’in bu kenarında canlı kimse kalmamış, herkes kaçmış gitmiş.

Öbür gün benimkiler diğer kıyıya geçmişler, otuz kilometre kadar aradılar. Bir canlı yok. Yaşlı-özürlüler, yaşlı kadınlar hepsi bir ağıza Kenesarı’nın güneye doğru gittiğini tasdik ediyorlar...

-         Ama biraz önce sen bir yalı bile yok demedin mi...

-         Ben ellerine silah alabilecek birileri olmadığını kasdettim Eseney Bey...

Konuşma devam ediyordu, ancak Eseney düşünceli cevap veriyordu, o yüzbaşı hakkında değil Tlemis’i düşünüyordu!

Bir zamanlar Tlemis ancak on yaşında idi, babası köyde domuz gütmeyi anlaştığı için ona kırbaç vurma emrini vermişti. Çocuk dikilmiş gibi duruyordu, ne zaman annesi hıçkıra hıçkıra yalvararak affetmesi için Eseney’in ayaklarına yıkıldığında, oğlu onu zorlayarak kaldırıp eve götürmüştü. Eseney ise güzel bir kadın ayaklarına yıkıldığına cezbetti ve onu çocuğun dayanıklılığı da etkiledi – o babasına beç kamçı affetmişti... bu evin sahibi sıradan birisiydi, karısı ise erkeklerin ilgisini çekerdi. «Onun,- diye düşündü Eseney.- Çocuğun babası bu geri zekalı değil. Babası – kanca burunlu kuyumcu Çerkez, o bunların auluna sık sık gelir... Belli ki bu kadın dayanamamış, broşların parıltısına, küpelerin çan sesine caziplenmiş...»

Ondan beri birçok yıl geçti ve Tlemis de yetişmiş bir yiğit olmuş – hakikaten kafkasyalıya benziyor, gizlemek mümkün değil. Stapta yaşıyor Rusça’yı da Kazakça kadar iyi biliyor gibi. Onun yüzünden Eseney – Tlemis’in babasına kullanılan kırbaç cezasını unutmadığını gördü.

-            Babanla annen hayatta mı – sağlığı nasıl?- Eseney nazik sordu.

-            Babam vefat etti, annem ise hayatta – duygusuzca yanıtladı Tlemis. Eseney teklif tarzında:

-            Önümüzde İrbit’te fuar dzenlenecektir... beni ise görüyorsun kalkamıyorum yerimden, belki benim aulumu ziyaret edersin bu fuara gidersin? Benim başka gönderecek kimsem de yok ... – diye iç çekti.

-            Tamam öyle olsun, Eseke,- diye Tlemis heves göstermeden ve şükranlarını da belirtmeden bu teklifi kabul etti. – Ne zaman emir edersiniz?

-         Tamam iyi, en geç iki gün sonra sen bize gel. Satılacak hayvanları kendin seçersin.

-         Tamam, Eseke...

-      Gitmeden önce bana görüşmeye gel. Tlemis başını salladı.

Fakat yüzbaşı sözünü daha tamamlamamıştı:

-     Eseney Bey Estemesoviç... Yarın ben Sultan Ağa’nın köyüne gideceğim. Onun güvenliğinde bulunan kazakları geri almak lazım. Şimdi onu kimden koruyacağız ki? Kazak kadınları bana huzur vermiyorlar, onlarsız kadınlar adeta çıldırıyorlar... Aslında vali tuhaf birisidir! Bir Sultan ile savaşmayı ikincisini de korumaya emir veriyor. Siz bir şey anlıyor musunuz? Sonuçta ikisi de... Birbirlerine her  zaman elçilerini gönderiyorlar memnuniyetlerini belirtiyorlar... İşte bu ziyaretimde Sultan Ağa’nın bir yerine iyi bir biber koyacağım!

Eseney kahkahadan aynı şekilde inleyerek iki yana salladı. Onun kazan büyüklüğü siyah başı titremişken yastık tüyleri dışarıya dağıldı.

-    İkinci biberi de benim için sok – diye rica etti. Bir ay sonra Cengiz kargahından ayrılıp kendi köyüne göç etmiştir. Bu sırada bölgenin idaresiz kaldığı onun için önemli değildi. Bölge halkını da bu pek ilgilendirmezdi, o hiç geri dönmezse bile.

Bunların hepsi on sene önce olmuştur...

 

 

4

 

 

Şu an bu olup geçenlerin hepsi Eseney’e parça parça, uyumlu uyumsuz olsa bile açıkça aklına geldi.  O hatta sanki yine yaralı kaçıyor gibisinden atına hız verdi... Onun kürek kemikleri arasındaki yumrulu yarası sızlanıverdi... Evet, o zamanlar onun şöhreti güçlü ve istikrarlı idi, o kendisi de sıcak, keskin, kendi kararlarına emin, ve kırbaçlarından defalarca kan akmıştır. Şimdi o yaklaşık altmış yaşında... Yansıma, tövbe ve yardım  etme zamanı, o şimdi şiddet ve adaletsizliğe yol vermemeldir... Ne oldu? Kendisini bir zamanlar düşman okundan korumuş en yakın dostunun yerleştiği zengin bir bölgeye rezil oldu. Bu suç için Kencetay’ın batıra götürdüğü iri doru at tazminatı yeterli mi acaba? Neyse yarın belli olacak. Yarın Artıkbay’a o kendisi gidecek. Bu toprakların hiçkimseye ait değil diyen avcı Musrep’in sözüne inandığından kendini aklayarak her olup bitene onu suçlamak hoş olmuyor...

O göl etrafında bir başka örgüye gidiyordu. Göle batı ve güneyden kayın ve çam ağacı ormanı yaslanıyor. Kuzey ve güneyde ise söğüt ve süpürge çalılıkları oyukla bozkırlara yayılmış. Göl kıyıları kalın kamışla kaplı, temiz üst düzeyini ise buz tamamen kaplamamış, rüzgar gölü sanki karıncalar kışın yaklaştığını hissederek koşuşmuş gibi hafif buruşturuyor.

Kışı burada geçirmek iyidir! Orman dolu hayvan. Göl suyu tuzsuz ve talıdır. Yakıt ellerinin altında, kurumuş ağaçalar istediğin kadar yeterlidir. Ev hayvanlarını korumaya uygun yerler de vardır. O kendisi hiç bir şey arz etmeyecek. Artıkbay Batır anlayarak ona dört örgüsünden hiç değilse birisini buraya koymayı teklif ederse iyi olurdu.

Kenara yakın bir yerlerde rüzgardan ağaçlarla korunaklı bir yerde iki beyaz ve üç siyah çadır vardı. Ağaçtan yapılmış, demirle kaplı olmayan kızaklı kayakların şaftları çekili, ayrı bir odada koşum takımı ve eyerler yığılmış. Eseney’in kendisi oturduğu büyük beyaz çadırın yanında her zaman avcı Musrep yanında taşıdığı iki arap köpekleri için köperk kulübesi vardı.

 Geldiğinde köpekler havlamadılar, sahibine nazlanmadılar. Onlar sadece dışarı çıkarak çekildiler ve ileride ne olacağını beklemekteymiş gibi ona bakıyorlardı.

Eseney onlarla ilgilenmedi hemen kendi çadırına geçti. Yastığına yaslanarak Kencetay geldi mi diye dinlemekteydi. Neden gecikti? Atı teslim eder de işini tamamlar gelirdi.

Kencetay şafak sökmeden döndü.

-          Hani, nasıl geçti?- sav,bırsızlığını belli etmeden sordu.

-          Muz Bel’i batır çadırının yanına bağlayıp geldim. Batır çok memnun oldu.

-          Ne dedi?

-          Ben daha bilmiyorum kim suçludur ve suçu nedir... Ulpancan...  Ona kimse karışmadı – istediğini yapardı. Onun ne dediğini kim bilir. Eseney at göndermiş belki suçlu olduğundan değil eski dostuna cömertlik etmiş de olabilir. Bir Allah korusun onu dedi...

-          Onun kendi hali nasılmış? Yatakta olmalı, kalkabiliyor mu?

-          Kalkamıyor - evet... Bazen kapıyı açmalarını emir ediyor ve eski kavak ağacına kalkmadan ok attığını söylediler. Yüz adım uzaklıkta.  Ben bir şey demedim, o kendisi sizi yarın misafirliğe davet etti. Siz yengeniz Nesibeli’nin hazırladığı baursakların tadını unutmuş olmalısınız dedi.

                Eseney sessiz kaldı. Kendi işleriyle, mücadeleriyle, eğlenceleriyle uğraşırken on üç yıldır onun atı Artıkbay Batır’ın eşiğinde izerini bırakmamıştır...

-     Arteke daha ne dedi?..

Kendi ihmalini tekrar hatırlatacak başka bir konuşmayı pek iletmek istemiyordu Kencetay ama yarın kendisi de oraya gideceğini bilerek gizli de edemezdi... Artıkbay kızına Eseney ile ne olay olduğunu, niçin ve hangi suç için ona yorgasını bıraktığını? – sordu. Neden Eseney yorgayı geri verdi hem de daha bir at ekledi?

Ulpan anlatmaya başladı: «Ben onlara bizim Karşıgalı yolağımızın on siban hayvanlarının kışı geçirmesi için yeterli olacağını söyledim, Eseney sürüleri için bu azdır. O zaman onlar benim çok kaba konuştuğumu itham ettiler. Ben onlarla tartışmadan dizgini bıraktım da gittim. Eğer Eseney yorgayı geri vermiş üstelik kendi atını da eklemiş ise o suçu kendi üzerine almış demektir!»

Eseney Artıkbay’ın ailesi nasıl yaşıyor fakir değil mi – diye sordu. Hayır fakir değil – dediğini duyunca onların yoksul olmadığına sevindi.  Pek de bir zengin olduğu belli olmuyor ama bütün gerekli şeyler evinde bulunuyor. Çadır yan tahtalarında bir zamanlar Artıkbay Batır’a ün kazandıran hem uzun hem kısa  mızraklar, yay ve sadaklar oklarıyla beraber, kinler ve silahlar asılı...

Eseney öğrenmek istediğini tamamen öğrenemedi fakat ilk defasına yeterli sandı. - Tamam,- dedi o. – Hadi, namaz vakti geldi... Kencetay Eseney’in sadece at bakıcısı değil imamı doğrusu teşvikçisi idi.  O duaları yüksek sesle söyler Eseney ise sadece dudaklarını kıpırdatarak onu tekrarlardı. Bu uzun hayatında o duaları tamamen ezberlemeyi başaramadı. Belki de “a” harfinin dört farklı, “s” harfinin üç türlü “h” harfinin üç ve iki ayrı durumda ayrı ses veren “g” harflerinin telafüzunu ezberlemeye özel bir emek harcamamıştır. Dolayısıyla Kencetay’ın yanında oturuyor her kelimeyi Kencetay’ın arkasından tekrarlarken bu kelimeleri neye dönüştürdüğünü bir Allah bilir...

Eseney dindar müslümana tabi olduğu gibi büyük bir özenle günde beş kez namaz kılmasına vicdanında birçok günahının olduğundan olabilir.

Özellikle bir günahı ona ağır gelmektedir, çünkü bu olaydan sonra onun kuvvetine, tesirliliğine, zenginliğine rağmen onun hayatı aşağı doğru gitmeye başlamıştır... Günlerden bir gün o rus köylerinin yanına sokulmuş yoksul bir Nuralı aulunun topraklarını alarak kendilerini çöllü bozkırlara sürmüş.  Bu aulun Aksakalları ona lanet etmişler ve bir yıl sonra iki oğlu bir günde çiçek hastalığından vefat etmiş.

Onları gömüp evine gelir gelmez kendisinde de kaşıntı ve yara kabuklarının başladığını fark etmiş. Bu yazın son dönemlerinde idi ama güneş çok bunaltıcıydı. Eseney hemen bir saat bile geciktirmeden şifalı özellikleri olan tuzlu kutsal Auliye-Köle gelmiş. Giysilerini kenara bırakıp boynuna kadar suya girmiş. Yanındakilere buraya çadır, kumıs getirmelerini emir etmiş kendisi ise uzun süre gölde yatmış. O düşünülmez bir sabır göstermiş, yara kabuklarına dokunmamış, kaşınmamış, aslında çiçek hastalığındaki kaşıntı insanı çıldırtabilir! Kendine baksıları da karıştırmamış, mollalardan da kendi sağlığı için dua etmalerini rica etmemiş.

Gölün şifalı olup olmadığını söylemek zordur ama Eseney iyileşmiş. Bu büyük denemeden hatıra olarak vücudunda bakır büyüklüğünde iri noktalar kalmış.

Düşman köyün laneti bela getirmeye devam ediyordu. Aynı yıl eşi doğum yapamaz oldu. Eseney kaderine istifa etti, mirasçılarının olmayacağına da boyun eğdi, ve Allah onun dualarını kabul edeceğinden umut ederek namaz halısına başını eğdi. Bu akşam gene onun aklına akılsız avcı Musrep’in sözleri geldi: «Bir kışı burada geçirsen Kargışalı senin oğul ve torunlarına miras olarak kalacaktır».

Eseney dua etmeye hiç yoğunlaşamadı, Arapça melodik kelimeler aklına hiç gelmiyor. Ve namazını bitirmeden kendisinin saf olduğu ve Allah onu affedeceği düşünceleriyle kalktı. Dün geç uyumamış olmasına rağmen bügün tan ağarıncaya kalktı, hiç uyuyamadı. Çadıra muğlak kendisine belli olmayan bir düşünce yılan gibi sürünerek içeri girdi. İlkin o kendisini bu Artıkbay’a verdiği zarardan dolayı oluşan bir pişmanlık diye avutuyordu. Fakat bazen birincisini göz kıpırdamadan izleyen ikinci Eseney - buna Türkmen Musrep bile cesaret edemezdi – onu durdurdu: “Kendini aldatma Eseney... Artıkbay konusu yarın halledilecek...”   

Bu nedir?.. Bir değişim duygusu, mutluluk veya üzgünlük değişimi mi anlaşılmaz. Yeter artık! Bu ön duyguyu birkaç uzun at geçişi kadar sürüklenirse keşke! Hatta o bu işi başarmış zannetti, rahatlayarak diğer tarafına devrildi, gözlerini kapattı, Allah’ı yardıma çağırdı... Ama - hayır. Ya bir yıllık deve yavrusunun güneşten uzun kirpikleriyle korunmuş gözlerinin nasıl olduğunu tahmin ediyor... Ya yeşil çayırdan fırtınalı kar beyaz kısrak kara gözlerini neşeyle kırparak yanına yaklaştırmıyor...

Eseney’e sıcak geldi ve o bıkıcı görüntülerinden kurtulabilmek için meşgul bir tarzda hangi yolağa hangi sürüsünü göndermeyi düşünmeye başladı, av köpeklerini, kışın avcılık için gerekli yarış atlarını  saydı... Ama hiç bir şey onu sakinleştiremedi.

O tek bir defa Artıkbay batırı ziyaret ettiğini hatırladı. Evet on üç sene önce. Eseney yüksek sesle ev sahibi ile selamlaşarak onun çadırına girdi, onun karşısından korkıu içinde beş yaşlarından, ondan büyük olamaz bir kız fırlayıp çıktı...Zavallı dünyada bu kadar büyük adamların olduğundan haberi bile yoktur, onun sesi ise o kıza bir gök gürültüsü zannedilmiş olmalı.  

Üç gündür kız babasının yatağına yaklaşamayı risk edememiş, onu çağırdıklarında  çatlaktan gizli bakar ve hemen kayboluyordu. O kez Eseney İrbit fuarından dönüyordu ve dostuna uğradığında elleri boş değildi. Eseney ona iyi bir at, taylı iki kısrak, nar-deve, çay, şeker, erik, üzüm, kadın elbiseleri ve ev eşyaları ile dolu balyalar getirmişi.

Üzüm ve kuru kayısı, parlak boncuklar kendi işini başardılar. Ulpan Eseney’e alışmaya başlamıştır. O kıza yine de çok büyük gibi görünüyordu ancak artık korkunç değildi.  Onun ceplerinde her zaman tatlı bulunur... Ne kadar istese de o hiç cimrilik etmiyor... Yüzü simsiyah bir de çiçek delikleri var ama ona baktığında yüzü çok merhametli.

Ulpan onunla dost oldu.

Kız onu namaz sırasında bile yalnız bırakmıyordu! Arkasından topukları ile onun omuzlarına tırmanır: “Ben deveye binerek gidiyorum uzaklara... Sen ise evde kalırsın” diye konuşurdu!” Kızın çok hoşuna gidiyor hakikaten adeta bir dev üzerinde gidiyor gibi sallanırdı. Çünkü namaz kılırken ibadet edenler çömeleyerek otururlar, ya yere doğru eğilirler, ya başını arkaya çekerler. “Şimdi düz dur, şimdi otur, şimdi tekrar eğil”. Kıza devenin gönüllü olarak kendi emirlerini yerine getirmesi zevk verirdi ve yüksek sesle çok neşeyle gülürdü.

Eseney çoktandır çocuk sesini duymamıştır. O meğerse bu yaştaki çocuklar tükenmez mucitler olduğunu, kendi komik dillerinde konuştuğunu, önemsiz bir nedenden dolayı kızabileceklerini ve küçük şeylere herhangi bir geçiş olmadan aynı anda sevineceklerini unutmuş bile.

Gün boyunca bol bol haraket eden Ulpan haraketsiz uyur ve geç kalkardı. Uyanır uyanmaz Eseney ile uğraşırdı, onun kulaklarınd tekrar küçük kızın: “Ata¹... namaz oku...” sesleri çınlardı.   Ve o aslında sabah namazını çoktan bitirmiş ise bile itaatkârlıkla halıyı yayardı.  “ilk önce otur...” ve Eseney küçük nazik eller boynuna dokunmaya başladığını hissederdi. “Şimdi ise kalk”

Bir defa onun dizlerinde oturan Ulpan nazlanarak:

«Ata, yüzünü kim lekeledi?» - diye sormuş.

 

«Beni ben küçükken kara kurt pençeleriyle ezmişti... Ben kimseyi dinlemezdim, auldan kaçıp giderdim, kurt bani yakaladı. Sen evden uzağa oynamay gitme tamam mı?»

«Tamam, tamam... Sen bizim sürüdeki boğaya benzer büyük ve siyahsın». O aulda yetişmiş ve dünyada aslan ve fillerin de olduğunu bilmezdi, oysa onşara karşılaştırırdı onu.

«Hayır ben boğa değilim. Boynuzlarım yok ki benim. Eğer çocuklar beni rahatsız ederlerse onları da toslamam».

 «А-а!.. Senin kim olduğunu ben biliyorum! Sen – kara burasın¹, işte sen kimsin. Ama ben senden korkmuyorum. Sen iyi burasın?»

*Ata – dedelere olan hitap

 

«Ben iyiyim...»

Bir kez namaz anında Ulpan inleyiverdi: “Oybay-ay, ata! Benim sırtımı birisi ısırıyor! Karınca girmiş olmalı!”

O yer atlayıverdi ve Eseney bir eliyle kızı tutarak, ikinci eli ile de elbisesini çıkarttı, kadife pantalonunu biraz aşağı indirid ve tırnaklarıyla kızın vücuna biraz  belinden aşağı bulunan siyah-kadife benin tam yanına  yapışmış karıncayı düşürdü.  

Eseney’e tepede rastlayan kız da aynı Ulpandı... On üç yıl geçti! Neşeli, nazik benli küçük yaramaz kız büyümüş. Avcı da ona kırbaç vurmak istedi! Eğer... ya eğer... Siyah ben kaybolmamalı...

«Ya yaratan, bana ne oldu böyleе! La hauli elda-belda, galı bin kazım...- Kencetay’ın yardımı olmadan rahatlatıcı dua sözlerini hatırladı, - Uyumak lazım, uyumaya çalışayım...»

Kız ona kara bura derdi ve korkmadığını da söylemişti. Herhalde bugün de akşam da korkmuyor.  Gözlerini almadan dimdik bakıyordu. Kendi gerçeğini yüzüne çıkardı ve yenilmeden gitti. Küçükken annesi iyi beslemiş tombul bir kızdı, uzun boylu zarif bir kız olmuş.

Eseney tekrar huzursuz düşüncelerini durdurmak istedi, yine de başaramadı. Şeytan bura, yaşlı siyah bura!.. Yarın Arteke ile selamlaşmak gerek, at sürüleri diğer kışlıklara gideceğini söyleyip özür dilemek gerek... Herhalde Ulpan bize çay verecek, başka kim var kı. O küçükken annesi semaverin yanında oturmasına izin verdiğinde bu işi nasıl bir hevesle yapardı. Dudakları vahşi çelik gibi kıpkırmızı ve sulu idi, gçzleri parlaktı. İyi ki çiçek hastalığı onun yüzüne dokunmamış. Allah korusun onu ...

Bunun gibi kız farkedilmemiş olamaz.  Birileri ta önceden başüstü parasını ödemiş olması büyük ihtimal. Ya, köpek! Böyle bir köpek – bu kadar büyük şans yıldızı altında doğmuş! Kazakların aptalca bir geleneğidir bu – çocuk daha beşikte iken kiminle evleneceğine karar vermek. Gücünü kaybeden, yoksul batır kızının başüstü parası olarak aldığı kalımı çoktan tüketmiştir.!

Bura – iki hörgüçlü, erkek deve.

Onun annesi Nesibeli de gençken böyle güzeldi, ondan daha güzele gerek yoktu. Ulpan görüntü olarak da, mizaç olarak da annesi gibi – cömert, neşeli ve açık. Ona genç kız evlenirken başına giydiği – saukele nasıl yakışır ona! O ne zarafet ve onur ile oyma kaptaki kumısı karıştırır otrurdu! Büyük beyaz çadır hemen aydınlanacaktı.

Yedi senedir ondan ayrı oturan eşini hatırladı: Bir şey denmez... onun Kanıkey’i de güzel bir kadındı, ancak soğuk ve sivri dilli olmalı. Eseney Biy seçildikten sonra aullar arasında anlaşmazlıklar ortaya çıkmasına ve halk hoşnutsuzluğuna neden olarak karısı Eseney’in haberi olmadan onunla danışmadan kendi başına dış işlere karışmaya başlamış... Böyle olmalı diye zannedermiş, çünkü o sıradan bir köylü kadın değil, ünlü biy ailesi üyesidir... Ve herşeyi Eseney’e karşı yapmaya çalışır, onunla tartışır ve alay edermiş. Oğulları vefat ettikten sonra lanet tesirine ve Tanrı Eseney’e öfkelendiğine  ve bir daha affetmeyeceğine inamış. Kendisi de kocasını lanet etmeye başlamış. Eninde sonunda Eseney çok yorulmuş beraber yaşamaya devam etmek mümkün olmuyordu ve karısının payını ayırt edeerek kendisini Kirkoylek yolağına göndermiş, ve yedi yıldır bu köye hiç yaklaşmıyor bile

O andan beri kendisi de hiçbir kadını yaklaştırmıyor. Kendi işleriyle, hayvanlarıyla, avcılığıyla ilgilenir ve dava işlerine bakardı. Böylece aileden mahrumdu. Kara bura sakinleşmiş gibiydi! Ama şeytan bütün gece işkence yapıyor. Eğer Rahman Allah yardımcı olup da yatıştırmazsa herşey olabilir...

 

5

 

 

Ertesi günü Eseney sürüleri göndermekle meşgul oldu, akşama doğru atını Artıkbay Batır’ın çadırı tarafa yönlendirdi. Onunla beraber Türkmen Musrep, Sadır ve Kencetay da gitti. Avcı Musrepi yanına almadı.

-    Artıkbay Batır’ın kızına ne söz verdiğini hatırlıyor musu? Senin tehditlerin için ayıp atzminatını ben ödedim.  Kar yoğun yağar yağamaz kartalın ile iki-üç tilki yakala ve Artıkbay’a hediye ederek ondan özür dile. Bugünlük onun dastar-hanında  senin bir işin yoktur...

Artıkbay Batır değerli dostlarını, değerli misafirlerini görünce sevinçle yüzü parlayıverdi.

-    Demek ki, kardeşinin evine getiren yolu sonunda bulmuştur! – dedi bağırarak – Aslanım benim... Dostum benim... Hadi gek yanıma yakın! Benim ise seni karşılayacak halim yok, kalkamam  ki! Her neyse hatırlamışsın beni – selamlaşma ile itirazlar birbirine karıştı. O Eseney’in ellerini uzun süre tuttu ve onun elini kendi yanaklarına dokundurduktan sonra bıraktı.

Musrep ile konuşurken yaşlara dolu agözleri parlıyordu. 

 

Dastahan- masa örtüsü, yemekler koyulmuş masa.

-      Krku bilmeyen benim Türkmenim sende buradasın...  O Musrep’in ellerini de serbest ederse kaçacak diye korkuyor gibi bir süre tuttu. – Halk ben Eseney’i ölümden kurtardığımı söylerler. Benim hayatımı sen kurtardın, Sen benim koruyucumsun, meleğimsin...

Onlar hakikaten Kenesarı sarbazları ile hesaplaşma savaşında olduğu gibi hemen hemen hepsi bir araya gelmiş. Eseney, Artıkbay, Musrep ve Sadır... sadece Bekentay yoktu. O uzun yıllar Stap’ta hastanede yattığını hatırladı ihtiyar Batır. Musrep’in aulu Stap’a yakın bir yerdeydi ve Musrep her hafta ona evde hazırlanmış yemekü kumıs gönderirdi. Sonuçta askeri doktor iç çekerek bundan ileri tıp güçsüzdür demiş. Musrep kızrakla gelip şiddetli soğuk günlerde Artıkbay’ı evine götürmüş.

Artıkbay Sadır ile de uzun selamlaştı. Onlar hem ağladılar, hem güldüler birbirlerinin omuzlarını okşadılar. Onu da Artıkbay neşe ile azarladı:

-Ya benim batırım, ünlü mızrakçı! Benim seni tekrar gördüğüm gün de geldi mi! Ah eski köpek! Niçin on beş yıl boyunca atını benim yoksul çadırımın yanına bağlamadın? Seni hayatta mı diye düşünürdüm bazen.

Sadır Artıkbay’ın yatağının yanında diz çökerek o diğer misafirlerle selamlaşıncaya kadar bekledi, sonra da eski dostuna seslendi:  

-      Ne zaman görüşebiliriz ki? Hepsi kahrolsun! Batır ve onların mızraklarının değerlendiği zamanlar geride kalmış. Senin batırın kendi mızrağını çoktan kuruka¹değiştirmiştir ve çoban olmuş.

Artıkbay iç çekti. O savaşsız yaşamda askeri cesaret ve servetin her zaman yanında bulunmadığını diğerlerinden daha iyi bilir. Sadır da öbürleri gibi birçok yıldır Eseney’e bağlı kalmış.

Snra misafirler Artıkbay’ın eşiyle el vererek sırayla görüştüler, Ulpan’a ise kısa süre baktılar, o annesinin yanında duruyordu.

 

Kuruk – atları yakalamak için yapılmış ucuna ip bağlı ince uzun kulup.

Bir kısa bakış yeterli, kızı,a eleştirerek devam etmek terbiyesizlikti. O da göz ucuyla herkes ile selamlaşarak ev işlerine karıştı, iyice temizlenmiş bakır semaveri ellerine alarak dışarı çıktı.

Eseney Kargışalı’ya sürülerinin gelmesi nedeniyle ortaya çıkan acemiliği düzeltmek zamanı gelmiştir.

-Arteke - diye sözüne başladı.  - Biz sizin önünüzde suçluyuz, ama emin olabilirsiniz ki sizin buralarda oturduğunuzu biz bilmiyorduk. Sizin kampınız önceden biraz yukarılardaydı.

-     Evet, yaklaşık  yüz mil. Aksuatta... Sonraları buraya geldik.  Biraz sonra anlatırım. Kulan kuyuya düşerse onun kulaklarına karakurbağası girer. Bunun gibi bir atasözü vardır bilir misin? Ben de onun gibi bir olay geçirdim başımdan.

Ama ben sizin burada olduğunuzu, bu topraklar size ait olduğunu öğrenince at sürülerinin büyük bölüğünü Kusmurun tarafa, diğerlerine de başka yaylalara gönderdim. 

Boşuna başka yerlere sürmüşsün.  Halk arasında barış ve huzur olrsa göldeki su hepimize yeter...

- Hayır Arteke hayır! Ben nankör olmak istemem! Halk ne diyecekti – Eseney kendi kurtarıcısının topraklarını almış.  

-     Eseney bir kışı burada geçirmek istemiş ama yaşlı sakat izin vermemiş derlerse daha iyi olur...

-     Ben hiç kimseye size iftira etmeerine izin vermem Arteke.

-     Demek ki böyle... Bu kış sen benim yanımda olacaksın, ağanı kızrağına koyup bozkırlara götürüp, kurtlara avcılık ettiğinizi gösterseydin. On beş yıldır kazığa bağlı köpek gibi oldum, hiç değilse şimdi dışarı çıkayım... benim çadırlarım yanına çadır dikmeye emir et        ~^:.

Böylece anlaştılar. Bir sürüsünün Karşıgalıda kış geçireceğinden emin oldu, Artıkbay ise Eseney yanında bulunursa kendisi de pek zorlanmadan kışı geçireceğini anladı.  Eseney sözü avcılığa döndürdü:

-            Tabi ki, bozkırlara gideceğiz! Yay ile mızrağınızı hazırlayın. Bana açık eşikten yüz adım uzaklıktaki kava ağacına yay attığınızı  anlattılar. İnşallah, sizin okunuz bozkırlarda bir kurtu bulacak.

-            Bakacağız... Evet ben bazen kavağa atıyorum… Benim başka eğelencem kalmış mı? böylece vakit geçiriyorum -  mızrakları biliyorum, ok yapıyorum. Eğer kimse yoksa hedefe atıyorum. Bazen olur hedefe doğru gelir, bazen de ok kaybolur gider...

Onlar Artıkbay’ın çadırına geldiklerinde atlarını acele ile bağlamışlardı, Kencetay onları uygun bir yer bulup koymak için dışarı çıktı. Onlar yakız zamanda gitmeyecekler. Komşu çadırdan semaverı ile Ulpan çıktı.

Kencetay ona seslendi:

-     Canım ... Semaveri oraya koy ben... Semaveri yere koyarken.

-     Yiğit, beni dinle... Bana canım deme! Benim ismim vardır –Ulpan. Çaydan sonra dün kendin götüren doru atı eyerlendireceksin. O yakın bir yerlerde – ağaçların yanında otluyor. Hadi... Götür şimdi semaveri.  – onun sözleri öyle  çıktı ki, ona uymamak mümkün değildi ve Kencetay semaveri kollarından tuuttu.

İlk olarak o çadıra gşrdi, Ulpan onun peşinden.

Eseney onların beraber girişini kendince yorumladı. Kencetay ağası gibi yakışıklı giyinmeyi sever, o tanınmış ve genç bir adamdır...  Ya Ulpan... Eseney şüpheyle kıza va oğlana baktı. Aslında bir şey yok gibi. Dastarhana Kencetay gelmedi:

- Atları uygun yere götürmek gerek – diye kapıya doğru gitti.   

Artıkbay şaka ile zengin olmayan ağırlamayı güzelleştirmeye çalıştı:

-        Eseney Mırza¹, bizim kısraklar sağlmaz oldular, bizde evde “semaver” diye sarı kısrak güder olduk. Allaha şükür bu kısrağı istediğin zaman sağabilirsin. Kat-ıı-n!- bağırarak ev sahibi niteliğinde eşini çağırdı. Sarı kısrağı iyice sağ!

Az kalsın Eseney: “Biraz sabır et Arteke, bütün kış kısrak sütü içeceksin”  - diye bağıracaktı. Fakat başka bir şey söyledi:

-     Çaya hepimiz alıştık.  Sabah içmezsen bütün gün başın ağrır. Siz semaver getirmezseniz de biz kendimiz çay isteyecektik. Ya baursaklar?.. Çoktandır ben değerli yengemin elleriyle yapılmış baursakları tatmadım...

Çay sırasında Eseney – ne kadar çalışsa bile – kız tarafa bakmamaya gözleri onun emri olmadan gözleri kızın üzerinde duruyordu. Pembe kadife şapka, dağ gelinciği derisinden yapılmış aynı pembe kadife ile kaplı hafif mont, pembe velvet pantalon. Ayaklarında yüksek topuklu krom çizme onun üzerinde deri galoş, bu bölgelerde ona “eğik kavuş” derler. Onun tüm giysileri biraz buruşuk idi – bu giysiler özel günlerde sandıktan çıkartılacağı bellidir.

O çay verirken konuklara düz bakmadı. Sadece elleri ve yüzü görünüyor... O kendi güzelliğini gösteriş yapmayan mütevazi kızlardan gibi görünüyor... Ya da gizlenmiş güzellik yiğitleri daha derin yaraladığını anlıyor? Saçlarının palmiye kalınlıktaki sıkı örgüsü altından beyaz boynu belli oluyor. Onun elleri kendine güvenen, çecik ve emeğe alışık.

Eseney iç çekti, geri çevrildi, ama yine ona baktı. Yetişkin... Şimdi o karınca ısırıyor, benden karıncayı al der... Gece boyunca o kendisini tutmaya çalıltı: “Delirme, kar bura, delirme” büyü gibi bu sözleri şimdi de kendince  ısrar ediyordu ama bu sözler pek tesirli olmadı. Ulpan canlı onun önünde – huzursuz gece görüntülerinden daha iyi görüntülü, ve Eseney Artıkbay’ın iki sorusunu kaçırdı, cevap vermedi.  

Onun bu halini ilk olarak kızın annesi – Nesibeli fark etti, ve onun kalbi sızlandı. Bu Musrep de bunu kaçırmadı. Bir şey olacak gibi... Sadece Ulpan’ın yüzünde endişe gçlgesi bile yoktu..

Çay içtikten sonra Ulpan Semaveri duvarın yanına koyup çadırdan dışarı çıktı.

Çadır hemen hiçkimse yok gibi boş kalmış gibi oldu. Eseney üzüldü. Adeta bir bela gibi basit ve kolay kelimeler bile çıkmıyor bu tuhaf sessizliği bozmak için! Onun nasıl da tepeye yiğit kıyafetinde geldiğini Kencetay’a ne gururla yorga dizginini bıraktığını şaka ile anlatmak da mümkündü. Kız diğer ata binip gittiğinde onlar dudaklarını kıpırdatmaya bile yetişmediklerini... Bu herkesi neşeledirirdi. Belki de ulpan gülümserdi, bir şey ilave ederdi: kendisi dün ne düşünmüş Eseney ve arkadaşlarını kendi kıyafetleriyle kandırmayı başarmış mı. Belki de bir şey demezdi, sadece gözleri parlardı... Esen Biy uygun zamanında bnu konuşmayı açmayı neden düşünmedi? Yavaş anlamasının sebebi yaş özelliğidir... Neredeyse altmış yaş...!

Ulpan uzun süre aralarında bulunmadı. Eseney onun geri konukları gelmesi için bir sebep aramakla başını ağrıttı. Allaha şükür Kencetay burada, herkesle beraber, atları durgunluğa koyacağım bahanesiyle dışarıda değil... Eseney ona baktı:

-         Kencetay, belki batıra bir şarkı söylersin ...

-         Ya, barakelde¹- bu ricayı ev sahibi de destekledi. Türkmen Musrep soyundakiler şarkı sözyleme ustalığına sahiplerdi, sıbızgıda güzel sesler çıkarmayı, dombrayı  neşelendirmeyi, yansıtmayı ve ağlatmayı bilirlerdi.

Ancak Artıkbay’ın evinde dombra bulunmadı ve Kencetay duyulmayan melodiyi çıkaran ellerine yardımcı olması için  kamçıyı ikiye büktü.  

O “Sluşaş”ı söylemeye başladı:

Samur şapkalı genç kız

Yiğit dumanda da yolunu kaybetmez

kaybetmez-

sevgilisine gidecek yolu bulur.

Karakollar da onu farketmez

Onları Altın Turgay yolağında

at sayısını bilmeyen Kantay yerleştirmiş!

Ama en  kıymetlisi Sluşaş –

Onun kızı Sluşaş güzelliği önünde

Güneş kararır, ay kayolup gider.

 

^гBarakelde - acayip, alkışlama.

 

Kencetay’ın sesi çok dokunaklı çıkıyordu, ama burada ses bir şey ifade etmiyordu – o her kelimeye bir heyecan mantığı katıyordu, bir anlık Artıkbay’ın evinde hiç bir teklikeden ve zenginliği ile kibirli Kantay – Biy’den de korkmayan cesur aşık yiğit ve babasının köyü dumanda kaybolmuş genç kız meydana geldi. “Sluşaş hiç bir zaman açlık nedir, eski elbisesi yırtıldığı zaman yenisi yok nedir bilmezdi”  Aynı zamanda mutluluğun ne olduğunu da bilmezdi... daha genç yaşında nişanlandırılmış ve babası onun başüstğ parası olarak çok sayıda hayvanı da almış.  Damat çirkin, zayıf birisi olduğundan Sluşaş ona karşı nefret duygusundan başka bir duygusu yoktu. Altay adlı yiğidin sıcak bakışları onun ilgisini çekmeden kalmadı. Bay oğlu değil, zengin de değil ancak Sluşaş sadece onunla beraber mutluluk bulabilirdi... Sadece o yiğitle...

Belki aşıkların üzüntüsünün Kencetay’ın da üzüntüsüne denk geliyor olaması dinleyicilere çok etkili olmaktadır, onlarla beraber hayal ediyor ve umutlarının gerçekleşmeyeceğinden azap çekiyordu.  

Sonbahara doğru  kuşlar uçup giderler Sende onlarla uçup gitseydin – Sluşaş     

İğrenç güveyini sevmez Sluşaş,

Onun aşkı ise  asla güvey olamaz!

Onun bu büyük acısını kara nar deve bile kaldıramaz....

 

 Kızını satan babası at ve koyun sürülerini arttırdığından memnun.

 

Artıkbay iç çekerek kendi talihsizliğiyle paylaşıyor gibi şunları söyledi:

-     Kalım, kalım o insanlar ile ne yapmaz ki...

ve sustu. Kızın kaderine üzülen öbürleri de seslenmediler. Kencetay şarkıyı öyle seslendirdi ki kimse kayıtsız kalmadı.

Dışarıdan bir at gürültüsü sesi geldi – atlar dört nala koşuştular. At yürüyüşleri yaklaşıyordu. Seslerine göre biniciler az değildi. Köpekler havlalamaya başladı. Erkeklerin kaba sesleri duyuldu.

Kencetay duvara asılı duran mızrağı alıp dışarı atladı. Yaşlı, ağır Sadır Batırdan bu mızrağı aldığı bu çabukluk beklenmezdi, kapının önünde biraz durakladı, birileri çadıra yaklaşıyordu.     

İlk olarak eve koşarak girdi, onun pembe montu kat kat parladı. O soluk soluğa babasının başı tarafına gelip duvara yaslandı. Üç kişi kolarak eve girdi.  İleride gelen tilki takkeli kişinin bıyıkları domuz kılı gibi tıka basa olmuş. Rüzgar ocaktaki ateşi neredeyse şanırağa kadar yükseltti.

Kedi bıyıklı emir etti:

-      “Bu kızı dışarı atın! Bizden kaçıp kurtulacağını zannetmiş olmalı”

Ama Sadır yüksek sesle bağırdı:  - Ya sen, aptal! Sen kimi sürükleyip çıkarmak istiyorsun? Hani  - ve keskin zirveli mızrak çene altına batacaktı. Yiğit suya boğulmuş gibi boğazı tıklandı.

-Hani otur!

O itaatla ozak yanına otururken, Sadır mızrak ucuyla tilki takkesini ateşe attı.  Ulpan’a ellerini uzatan diğer iki yiğit de elleri kıza dokunmadan donup kaldılar. Mızrakla onları da koly kolay birincisinin yanına oturttu.

Türkmen Musrep müdahele etmedi. Müdhele etmek - kimsenin yardımı olmadan kendi gücü ile başaracağına inanan Sadır’ın onurunu kırmak demektir. Onlara daha ikisini ekledi.  Onlar gürültü sesini duyarak kendi arkadaşlarına yardıma gelmiş olabilir.

Kendinden memnunluk duyan –o çoktandır kendi kuvvet ve yeteneğini kullanmaya uygun durum olmamış ki – Sadır mızrağını elinde tutarak tutuklulardan gözlerini almadan kızını sanki küçükmüş gibi ellerinden tutarak Ulpan’ın yanında duran Nesibeliye seslendi:

-      Kögeni¹ ver bana...

Pek zengin olmayan insanların eşyaları genelde el alltında bulunur – Nesibeli ipi Sadır’a verdi.

O mızrakla şapkalarını yere attı ve sırayla onların boynuna tüylü ipi giydirdi.  İlk girene bunları özel bir hevesle yaptı ve kendini onların öncüsü gibi davrandı. O karşılık göstermedi, sadece onun domuz tüyü gibi bıyıkları titredi.

-      Sen evinde kahraman gibi davran, küstah çaylak, diye mırıldandı Sadır.- Kırk kamçı vuracağım, yarı yıl ata binemez olursun... Ya sen ne dönüp duruyorsun? Mızrakla gıdıklamamı ister misin? Senin başını ise Allah’ın yardımıyla ateşte yakarım.

 

 

^!Kögen – çok sayıda döngülü, kuzuları bağlamak için kullanılan  uzun ip.

Sadır onlara kasıtlı olarak isim taktı, savaşta her zaman düşmanını ve onun soyunu en kötü kelimelerle isimlendirmek, beyaz sıcaklığa kadar getirmek gerekir, o zaman düşman kendi kontrolünü kaybeder ve zafer sen tarafta olur!

Sadır ipi beşine de taktı ve arkanı çadırın iki karşı tarafına bağlayarak biraz ileri çekildi ve mızrağına dayanarak yaptığı işlere hayran oldu.

-       İşte böyle benim kuzularım... Biraz oturun sakin. Ve akıllı Eseney Biy’in kararını dinleyiniz!

Onlar zaten dalgın dalgın oturuyorlardı. Savaş sırasında yakalanarak veya hırsızlık için tutuklanarak ipe bağlı oturmak en utanç kabul edilirdi. Aula atsızdönmek kadar rezil bir durumdur... Bu tür yiğitler komşularının saygısını asla kazanamazdı. Cezanın bu yöntemi şu sıralarda çok nadir kullanıldığı da gerçektir, ama Sadır çok öfkeliydi. Onların karşısında Eseney olduğunu öğrenen tutuklular son derece korktular.

Еseney Artıkbay’ın yatağı tarafına çevrildi:

-     Bunlar kimler, Arteke? Siz bunları tanıyor musunuz? Artıkbay ellerini salladı:

 - Ben bunları bilmez olur muyum? Benim dünürlerimdir. İşte şunlar bizim Sluşaş’ımızı nişanlamışlardır. – O kızına baktı.- Yoksulluk işte... Ben Tulen isimli bir tüccar ile dünür olmayı düşünmüştüm, onun aulu Baglan’ın yanında, pokrovkalıların fuarı toplanan yeri bilir misin...  Ben hiç değilse Ulpan refah içinde yaşasın diye umut etmiştim! Onun oğlu da  Kencetay’ın şarkısındaki gibi zayıf ve çirkinmiş. Onun kemikleri hastalıymış, ayaklarını zor sürüklüyor. Büyük olasılıkla verem.; Ulpancan onunla evlenmeyi kesinlikle reddetti. O sırada onlar – kendim de oturuyordum – onu kaçırmak için geldiler. Benim onu koruyamayacağıma seviniyorlar onlar.

-            Arteke, yeter, sizin bu kadar anlattığınız yeterli, diye onun konuşmasını kesti Eseney. Sonra olup biteni biz kendimiz gördük. Sadır bu dünürleri kendi kampına götür, geceyi orada geçirsinler...

Sadır kendi zaferi ile zefklenmeye devam ediyordu. Kenesarı belasından sonra on beş yıl içinde il kez mızrakları ışılandı. On beş yıldan sonra ilk defa o bu sayıda tutukları yakaladı. Aferin Musrep’e müdahele etmedi ve onun güçünü göstermesiine imkan sağladı! Eseney de akıllıca karar çıkarttı. Gece uzun sürer. Bu geri zekalıları çadırdan teker teker yüz defa çıkartıp tekmeler ile sürükleyip girmeye ve kırbaç vurmaya yetişir. Eller yorulmaz.  Sabah biy istediği kararı çıkartsın.

Sadır onlardan ipleri çıkartarak bir ata ikişer kişi binmeyi emir etti. Çadırda beş kişi vardı, ikisi atlara bakmak için kalmışlar, onlar da karşılık göstermeye cesaret bulamadılar. Altısı üç ata binmiş, dizginleri ise yedincisine vermiş ve onların önünde gidiyordu.

Tulen’in oğlu – Murzaş, Ulpanı güveyi, önceki sene mis kokulu bozkır baharda gelmiştir. Zamanla Ulpan kendi kaderi olduğunu, Allah böyle buyurmuş diye istifa ederek kendince durmadan aşk ve nefretme hakkında bahsetmeyi bırakmıştır. Hatta o nişanlısını görmek bie istemiş.

O mavi perde arkasına geçti. Gözlerini kaldırdı – ve irkilmeye az kaldı. Nişanlısı kötü kokuyordu, gözleri oynuyordu. Eski gekeneğe göre kadınlar ellerini birleştirmeye çalıştıklarında, Ulpan’ın avuçları çürük mantar gibi kaygan ıslak bir şeye dokundu. Annesinin dükkandan getirdiği sabunla da yıkanılmayacak gibi oldu... Ve ondan beri onun dokunduğunu hatırlayınca nefretle ürpermeye başlardı ve hemen kumganı alıp ellerini yıkayası gelirdi.

O günden bu yana dünürler arasındaki ilişkilerinde göl üzerindeki buzu bir rüzgar kırdığı ve buzları birbirlerinden  uzaklaştırdığı gibi bir yarık oluştu. Arsız tüccar oğlu olmayan ihtiyarı gözdağı ediyordu. Bir zamanlar çeyiz olarak aldığğı beş kısrağı tayları ile geri talep ediyormuş. Artıkbay bu doğrudur diye geri tazminat etmiş. O zaman da Tulen siz gizli anlaşma yaptınız diyerek tüm on yıl için döl talep etmiş. O kadar at sayısını Artıkbay rüyasında bile görmemiştir! Hakaret, suçlamalar ve tehditler devam ediyormuş. Eninde sonunda Artıkbay tehlikeden uzak olmak için Aksuat’ını bırakarak buralara göç etmiştir. Fakat kurtulamamış, Tulen tarafından gelini zorla götürmek için gönderilen yiğitler onu bulmuşlar.

Eseney ise bu olaya ve kendisinin Artıkbay’ın yanında bulunduğuna seviniyordu.  Herşey iyi sonuşlandı, Ulpan da serbest!  Yarın sabahtan o  sert ama adil kararını söyleyecek, kimse ona itiraz edemeyecek. Dünürlere büyük vergi belirleyecek ve yaklaşmamaları için auldan çıkartacak! Ayrıca sürülerinden birini de onun gelecekte mutlu edebilecek şansına el koyan Tulen’in topraklarına kışlık için gönderecek.

Sadır esirleri götürmüş, Ulpan ise babasının baş tarafından nasıl duruyorsa öyle durmaya devam ediiyor. Adım bile atamıyor. Montunun üzerinden giymiş deve tüyünden yapılmış çekmenini çıkaramyor. Nesibeli de ondan uzaklaşmaktan korkuyor.

Ulpan şimdi utanmakta, ne kadar da korkmuş, o kendisini kuvvetli, cesur zannederdi, o babası ve annesine oğlu yerini alabildiği için gururlanırdı...

Akşam, Ulpan Kencetay’a doru atı eyerlemesini söylediğinde her zamanki gibi onların çadırına yakın otlat içindeki küçük at sürüsünü   yayladan götürmeliydi.

O atları toplarken aniden ormandan iki binici fırlayıp çıktılar.

-          Kimin atları?- diye sordu onlardan birisi.

-          Kimin?.. Bizim...

O bunları at hırsızı sanmış ve yüksek sesli haykırıklarla atları aula yönlendirmiş.

-     Bu o kızdır! Kızın kendisi!- diye bağırdı ağaç arkasından birisi.  

-Yakala! Tut!..

Haykırıklar onun arkasından geliyordu, Ulpan sürüyü bırakıp doru atı dört nala koşturarak arkasından kovalayanları ok atışı kadar uzaklıkta bırakıp eve yetişmiş. Ama evde konuklar olmasaydı evi de güvelnilir değildi...  O güvenlik açıklığından, yoksunluğundan acı bir duygu hissetti, Ulpan daha kendini tutamaz, babasının yatağının yanındaki keçeye düşerek gözyaşlarını döktü.

Misafirler onu kurtardılar, ancak misafirler onun bu aşağılama durumuna da tanık oldular. O kimse ona karşı çıkmadığına, herkes ona itaat ettiğine alışmıştır, aslında hayvana değiştirilebilecek ve kaçırabilecek  kızlardan biridir... bu sırada elleri bağlı eyere yüklenmiş halde götürebilirlerdi. Ve çürük Murzaş’ın kollarına atarlardı.  O tekrar titredi, ağlamamak istedi ama başaramadı. Bu kadar önemli misafirlerin onun yüzünden garip bir duruma sokulduklarına da utandı.

Eseney onu avutmak, sakinleştirmek, bundan sonra endişelenmesine hiç gerek yok demek isteerdi... Fakat dün gece aklına gelenleri belirtmeyecek sözler bulacak mı bilemiyor, ve Musrep’e baktı.

Musrrep de müdahele etme anı geldiğini anlıyordu, ama bunu Eseney yapacak diye düşünüyordu, onun işaretinden sonra seslendi:

- Ulpancan... Ağlamaya gerek yok, bela bitti. Görüyor musun Allah kendisi bizim atlarımızı sizin evinize göndermiş. Biz bu aileye sadece iyilikler dileriz – tam zamanında yetişmişiz! Bundan sonra kimse seni kovalamayacak, babanın evine girmeye kimse cesaret edemeyecek. Biz seni koruyacağız. Arteke ile yengemizin kızından daha kıymetli birisi var mı bizim için? Ne istersen onu yaparız... Seni ileride sadece mutlu günler bekliyor, ağlama artık.  

Hıçkırığı azaldı ama omuzları eskisi gib ititriyordu, Artıkbay da üzüntü içinde şöyle dedi:

-         Burada kurleutlar yaklaşık kırk aileyiz... Ama aul olarak biz sadece yazın toplulaşıyoruz, kışa yakın her yöne yayılıyoruz... Kışa doğru fırtınalardan barınmak için kalın ormanlar eteğine yerleşiriz.  Eğer siz olmasaydınız Eseney bizim için bir karanlık gün olacaktı... Eseney hepimize Karşıgalı’da yer bulunur. Sen kendin de sürülerin ile beraber bize komşu ol.

-         Artekeü ben on üç senedir sana uğramadığım için suçluyum... Ne talep ederseniz de redd edemem. Sizin dünürünüze ders vermek için ben bir sürümü onun aulunun yanına koyacağım.  

-         Oybay- ya! Sen onu mahvedeceksin.

-         Olsun... Siz kendi sürünüzü Sadır’ın sürüsüne katın ki Ulpan kış soğukluğunda geceleri sürücü gibi  yürümesin...

Akşam yemeğinden sonra misafirler toparlanmaya başladılar, Ulpan vedalaşırken gülümsedi, akşam boyunca ilk kez gülümsemiştir.  

 

6

 

 

Sabah Sadır Eseney’in kampına giderken tutuklulara bir kez daha  - zayıflara kuvvet kullananlara kendilerinden daha güçlü olanlardan hoşgörü beklemeyeceklerini ikna etmeye çalışmış... O esirlerin ellerini arkasına bğlamış, şapkalarını çıkartmış ve herkesin bağrına koymuş. Kemdisi onların peşinde mızrağını hazır tutarak gelmektedir. Yan tarafından ise Kencetay geliyor – Eseney onları götürmeye göndermiş.

-     Kerey-uak kekeu, Suir Batır tekeku! – kerey-uaklarla çekişmemeli, yoksa yenişleri bunca yıllar sonra da unutulmayan ve ismi subanlar soyunda halen savaş narası gibi söylenen ünlü Suir Batır intikamını alacak anlamına gelen uyarı söyleyişini neşeyle bağırıyor.

Uzun kaftanlarının eteğine tökezleyerek ve geceleyin bol bol yağan kara düşecek gibi gidiyorlardı tutuklular. Onlar acıkmışlardı. Suir Batır’dan pek korkmuyorlar o uzun yıllar önce ölmüştür, ancak Eseney’in  hırsız ve soygunlara karşı acımasız cezalar kullandığını duymuşlardır.

Sadır onları gelecekte ne beklediğini sesli olarak tanımlıyordu:  - Ya şeytan... Ben zamanımı harcayarak Stap’a kadar sürüklemeliyim.   Stap’ta sizin üşütük kulaklarınızı tedavi edecekler. İki ay sürecek.  Sonra herbirinizin alnınıza kızartılmış demir ile “hırsız-soygun” mühür basacaklar.  Allah’a dua ediyorum ki damgayı bana versinler! Sonra – hoşçakalın... Rus urendığı sizi köpek kızaklarıyla seyahet eden bölgelere gönderecekler.

Sadır daha yiğitler gece kamçılarına şikayet etmememlerini uyarı maksadıyla söylüyordu bunları.

-     Kerey-uak kekeku, Suir batır tekeku! – diye devam ediyordu. –Köpek kızaklarına kadar sizi iki kış ve iki yaz sürükleyecekler. Canlı olun! Siz ne dağ gelinciği gibi ayaklarınızı sürüklüyorsunuz! Eseney Biy bekliyor!

Eseney’in kampı Sadır’ın kampına yakın bir yerdeydi ve o onların daha ilerideki kaderini açıklamadan onlar artık hedeflediği yere ulaşmışlar. Yiğitler, eşikten girer girmez korkunç biyin önüne teslimiyeti işaretinde alınlarını yere değecek kadar eğildiler. Ve dikkatlice birer dizlerini bükerek eşiğin yanına oturdular.

-     Sen gidebilirsin,- dedi Eseney Sadır’a – Kendi sürünü Karşıgalı’ya götür, biz Artıkbay ile anlaştık.

Sadır dışarı çıktı. O yine bir at sürücüsü – dün akşam veya bugün sabah olduğu gibi batır değil sürücüydü.

Eseney tutuklarına baktı.

-     Hadi...- diye onlara seslendi. O kedi tüyü bıyıklı cevap verdi:

-           Biz sizin akrabalarınız Sultan Ağa, Biz kereyleriz... Biz Baglan’ın yanında oturuyoruz. Biz...  

-           Dün Artıkbay Batır’ın evine ilk sen girdin... Sen emir veriyordun... Sen kimsin?

-            Ben Tulen’in büyük oğluyum, benim ismim Mırzakeldı. Benim küçük kardeşim çocukluğundan beri hasta. Kışa yakın onun hali kötüleşti. Biz belki gelini getirirsek biraz iyileşecek diye düşünmüştük.

Bunu kendisi Eseney’i biraz yumuşatmak için geceleyin buldu - küçük kardeşi hasta ve o da kardeşine acıyor...

-     Kim hastayı evlendirir?- diye sordu Eseney.

-     Biz genç kıza evlenerek ruhu artacağını düşşünmüştük. Kalım ödenmiştir ve gelin artık bize ait sanmıştık...

-         Fakat Artıkbay Batır size herşeyi tazminat etmiş ki.

-         Hayır tamamen değil. On yıllık dölünü vermedi.

-         Е-е!..- Eseney tahminini söyledi.- Eğer Ulpan dul kalacaksa, o senin olacaktı?

-         Evet, taksır²...- Mırzakeldı itiraz etmeye cesaret edemedi.

Genelde Kazakların kurnazlığı tavşan kuyruğu gibi kısadır! Kardeşi ölüm eşiğinde.  Gelini eve götürmek yeterlidir. O yakınn zamanlarda dul olacak ve amangerliğin tüz kurralarına göre büyük kardeşi küçük kardeşinin mirasçısı olacaktır.

-     Bunu sen mi düşündün yoksa baban mı?

-     Ne ben ne kardeşim babama söyledik bunu.... Konuşmaya devam etmeye hiç gerek yoktu ve Eseney şöyle dedi:

-     Şimdi gidin. Ben sizi Stap’a urendıke göndermeyeceğim. Senin baban Artıkbay’dan kalımın kalıntılarını talep ediiyormuş? Kendisi gelsin bana. Ya da hayır...- o tehditlerini tamamen açıklamaya karar verdi.- Kışın ikinci yarısında ben sürülerimden birini sizin ilçeye koyacağım, o zaman görüşeceğim babanla. Babana dediklerimi ilet. Kencetay, onların ellerini çöz ve gönder. Ama onlara bir daha rastlayacak olursan...  

-      Asla, taksır!- diye bağırıverdi Mırzakeldı. Yiğitler Eseney’e eğildiler ve çıktılar.

Dün akşamdan beri hiç kimse bir şey yememişlerdir, üstelik Sadırın kampına dün akşamdan beri bağlı duran atlarına yaya gitmek zorundalar. 

Artıkbay’ın yanına göç edecek olan Sadır onları uzun uzun bakışlarıyla refaket ediyordu. Maalasef... Eseney yaşlandıkça yumuşadı, hatta kamçılamayı bile emir etmedi. İyi ki kendisi yapmış... Biy değil bir sürücü olsa bile yapmış!

Aç yiğitler kendi açlık ve soğuktan titreyen atlarına binerek atlarına binerek orman tarafa gidiyorlardı.  

Her şey bitti, Eseney onlara şiddetli bir ceza kullanmadı, ama Mırzakeldı ciddi bir alarma geçirdi. Eğer biy bir sürüsünü onların örgüsüne gönderecekse bu felaket cut getirecek! Kazanları doldurulur doldurulmaz dibine kadar dışarı sıçrar! Yoksul bir kızın ne gereği vardı, onun değeri de beş kısraktır! Fakat ona benzer başka birisini bulamazsın, eğer Mırzakeldı dün o kızı kaçırmayı başarabilseydi o kız kendine ait olacaktı.

Onlar Karşıgalı’daki uzak akrabasına yöneldiler. O akrabası Ulpanı kaçırmaya gizlice yardım ediyordu. Orman kenarındaki yalnız çadıra yaklaşmadan önce izini karıştırmak için onlar çok örgü yapmışlardır.  

Onlar hakikaten yakın akraba değildi, ama gene de akrabalık bağlantıları bulunuyordu. Rımbek – onun ismi – İgamberdı’nın torunun kocasıydı, kendisi de Karabay’ın oğlu Kairgeldi’nin yeğeniydi,  Karabay Tlepbay’ın annesinin küçük kız kardeşi Akbaypak’tan doğmuştur. Tlepbay ise Ulpan’ı küçük oğlun murzaş’a nişanlandıran Tulen’in dedesidir.

Rımbek evindeydi.

Tulen’e Artıkbay’ın çadırının nereye dikildiğini her zaman Tulen’in ailesine bildiren Rımbek’ti, kurleutlar kışın dağıldıklarında “Ulpan’ı kaçırmak, kazı yakalamaktan daha kolaydır”, - diye iddiya ediyordu dastarhan üzerinde otururken.

Dün de Rımbek Mırzakeldi ve onun yiğitlerine yol u göstermiş, Artıkbay’ın sürüsü otlayan yakın bir yerlere saklanmaya yardım etmiştir. Onlarla beraber Ulpan gelinceye kadar beklemiş ve onlar kızın peşinden gittiklerinde kendi işini tamamlanmış sayarak evine acele etmiş ve gece boyunca dışarı çıkmamıştır.

Dün gece olup biten olay hakkındaki haber şafak sökünceye kadar Kargışalı’daki dağınık yerleşen kerleutların tüm kırk ailesine ulaşmıştır. Ve herkes Ulpan’ın bu tehlikeden kurtulması üzerine Artıkbay’ı ziyaret etmeyi ve sevinçlerini bildirmeyi bir görevleri olarak  billirler...

Rımbek de gelmiş, gelmemeden edemezdi. Ocağın yanında oturmasına rağmen onu üşüten konuşmaları duymuştur.

Eğer bizi asil Eseney ziyaret etmediyse Ulpancan’ımızı kaybedecektik!

-         Yengemiz kara koyunu kurbanlık etmeyi doğru etmiş! Başını da Eseney’in kendisine ağırlamak lazım...

Artıkbay’ı uyardılar:

-Aksakal siz kışın boşuna çadırınızı bizden uzakta diktiniz. Komşularınıza yakın geliniz...

-     Kim bilirdi?- dediler bazıları,- Kim?.. Demek bir hain muhbir var. Onu bulup da cezalandırmadan sükunet bulamayız.

Rımbek hırsızların boynuna rezil ipleri taktıklarıını da duymuştur. Eseney her birine kırk tane kırbaç atmayı emir etmiş bir de her birinin alnına damga vurarak köpek kızaklarla seyahet eden bölgelere süreceğini de duymuş.  Böylece saksağan şakırtılarıyla, kuzgun sesleriyle ayrıntılı bilgiler yayılmaktaydı; birileri bir şey duyar, kendilerinden de bir şeyler katıyorlardı.

Sonuçta Rımbek dayanamadı, Artıkbay’ın evinde karısını bırakarak kendisi gitmiş. Zaten sorun yeterliyken Mırzakeldı yiğitleriyle gelmiş.

Rımbek aceleyle çadırdan dışarı atıldı.

-     Yemek getir!

-     Oy-bay! Yemek?- Rımbek feryat etti .- İşte size koyun, işte kazan alınız... Ancak çabuk kaybolunuz buralardan? Rahman Allah adına gidin. Yoksa ben mahvolacağım! Onlar zaten sizin kimden öğrendiğinizi bilmek ve o kişiyi bulmak istiyorlar...

-     Köpek kuyruğu gibi titremeyi bırak!- Mırzakeldı sözünü kesti..

Ancak hem Mırzakeldı hem de onun yiğitleri Eseney’in “eğer sizi buralarda bir daha görürlerse” diyen uyarısını hatırlayarak buralarda fazla durma niyetinde değildi. Ayrılırken o Rımbek’i öfkeyle azarladı:

-     Senin domuz gözlerin patlasın! Artıkbay’ın evinde misafirlerinin, Eseney’in olduğunu nasıl bilmezdin?!

Rımbek yalvarıverdi:

-     Kulun olayım... Gidin artık!

Rımbek onlara kamçılar, kendilerini kögene bağladıklarını, sonsuza dek rezil oldukları ve bunlardan herkesin haberinin olduğunu söylemedi.  Ama: Artıkbay ihtiyarın aile huzurunu koruması için onların yanında Sadır’ı bırakmaya karar verdiğini iletmeyi gerekli sandı.  

Mırzakeldı Sadır’ın adına tükürdü ve gitti. Rımbek ise çadırına döndü. O karısını bekliyordu ve onun dönüşünden korkuyordu. O oradayken daha neler öğrendi? Allah korusun, muhbirin adı belli olmadı mı?..

Sadır Artıkbay’ın kışlık örgüsünde kalmış. Onun kampı dört kara çadırdan oluşuyordu. O çadırlarda at sürücüleri, kısrağı sağan kadınlar, kartala bakan yiğitleri olarak yaklaşık on kişi yaşıyorlardı.  

Eseney ise oturduğu yerde kaldı. Onun örgüsü neredeyse orada kalmış.

O Ulpanı sık sık görmek istemiyordu. Ona acıyarak azaplanırdı. «Ben yetmiş yaşlarında olaccağım,- diye düşündü o,- Ulpan ise – otuz yaşına bile ulaşmaz. O zaman ne olacak?..» “Ulpan Allah’ın ve ebeveynlerin kararına mutabık kalacak ve hayat boyunca kader sıkıntılarını çekecek kızlardan değildir. Hayır, öyle birilerinden değil...”

O hep böyle düşünür ve  çok samimi düşünürdü - ama onun ezilmiş, zorunlu hakikati bir gün sabah namaza hazırlanırken hayal bile edilemez mesafeye uzadı. O aniden küçük Ulpan’ın onun sırtına tırmandığını hissetti... O hem ateş içinde, hem de buz gibiydi,  ve düşünceleri dua edeceği Allah’tan çok uzakta kaldı.

İki türkmen kardeş de kızla ilgilendikleri hakkında kötü hissli düşünceleri vardı. Onlardan birisi yakışıklı cesur yiğit, ancak daha genç ve Musrep’te bulunan kendine güvenlilik yoktur... Musrep hiç evlenmemiş, yaşlı bekar, ama şeytan, başkası olamaz, ona bizr özel güç vermiş, ve kızlar genç kadınlar onu anlıyorlardı. Belki Musrep – o tüm hayatını yalnız geçirmek niyetinde değildir ve “Eseney, beni bu kızla nişanlandır” diye rica edecek.

Namaz iyi olmadı. Son kelimelerini zar-zor söyleyerek Eseney kalktı ve halıyı çekti. Çadırda kendi düşünceleriyle başbaşa kalamazdı...

Avcı Musrep daha Artıkbay Batır’a giderken onu davet etmedikleri iiçin dargın olduğu yüzünden daha gitmemişti, fakat Eseney tilkilere avcılığa gitmeyi teklif edince o çok sevindi:

- Meğer Musrep avcının da Allah’ı varmış!-dedi Sadır’.- Meğer Musrep avcı daha hayattayumış, ölmemiş...

İki kartal ve dört kurt köpeği Eseney’e aitti, iki sarı beneklinin sahibi ise Musrep Türkmen’di.

Eseney’e köpekleri ayrı ayrı kişiler hediye etmişti, dolayısıyla onlar birbirlerine alışkın değillerdi. İki sarı benekli ise aynı anneden doğmuşlar ve Türkmen Musrep keder bilmezdi. Birisinin ismi Bars, diperi ise – Sadak’tı, o yolda yarışırken hakikaten adeta bir gergin kirişli yay gibi bükülür ve uzanırdı. Köpeklerin ikisi de tanınmış soylu köpeklerdi, onlara değil onlar sahibine öğretirlerdi avcılığı. Kurtu veya tilkiyi ilk fark eden köpek kovalamaya koyulurdu, ikincisi ise ta uzaktan gelip atlardı.  

Dah yeni yola çıktıklarında Eseney’n köpekleri kendi hesaplaşmalarına başladılar. Bir yıllık dana büyüklüğünde dört erkek köpek – onların dişleri hançer gibi parlıyordu – vahşiçe birbirlerini kemirmeye başladırlar, biraz sonra  köpek alışkalıklarına göre kavgada ilk yere yıkılan kçpeğe atıldırla. Kalkacak hali yoktu, kanını yalamaya bile gücü yetmeiyordu.

İki Musrep’in köpekleri de birbirleriyle kötü geçiniyorlardı ondan dolayı Türkmen Musrep Sadır’la beraber ayrıldılar.

Bars ile Sadak’ın ev hayvanları ayakları tarafından ezilen aul yakınlarında yapacak işleri yoktu. Sadece uzaklaşştıktan sonra solunum alıp, etrafına bakınarak rastlayan izleri incelemek için başlarını aşağı eğdiler. Avcı bu sırada köpekleri acele etmemeli, oysa onlar endişelenmeye başlarlar, sabırsız olurlar ve o zaman bir yarar beklemeyin.

Türkmen Musrep ve Sadır onların peşinden adım atıyorlar. Onlar artık umutlarını yitirmişlerdi, ama öğleden sonra bir kurta rastladılar.

İlk Bars farketti onu – Bars doğrudan onun arkasından koştu. Kurt öfkeyle arkasına baktı, köpekleri, atları, atlı insanları hissetti ve kaçmak gerektiğini anladı. O bir mil ilerideydi.

- Bak!..- Sadır heyecanla bağırdı.- Kocaman,.. Bu arlan - erkeği!

Sadır barsın peşinden koştu, Musrep ise biraz bekledi. O Sadakı gözetiyordu, o yol boyunun yan tarafına yön aldı ve pek acele etmedi. Musrep adını çevirdi.

Belli bir süre sonra kurt, Bars ve Sadır gözden uzak kaldılar. Sadak ise gittiği yolu değiştirmeyi düşünmedi bile. Bazen kurtun gizlendiği tarafa başını çekerek atlıyordu.

Musrep şimdi neler olup bittiğini biliyordu... Sadak üst içgüdüsü ile, kurt kokusunun bir uzaklaşıp, bir yaklaştığı köpeğin bazen endişelenerek, bazen sakinleşmasinden fark ediliyordu... O kurtun yorulmaya başladığını de ayırt edebilir – ter kokusu karışmış. Zor.. Biraz önce yemek yemiş doymuştu, ya da yaz boyunca kolay hayat geçirerek yağlanmış olabilir. Bu sıralarda yalnız gezen dişi kurta rastlamak mümkün değildir, o yetişkin yavrularını avcılığa öğretir. Ya erkeği? Biraz önce koyunu kurban etmiş koyun kanı kokusu de geliyor.

Sadak şaşkın dondu... Koku... Kurt kokusu nereye jkayboldu? Sadak tekrar öne çekildi, ama tekrar durakladı, ve Kurtun öbür tarafa geçtiğini anladı.  Ama rüzgar aynen oradan geliyor. Şimdi bekle biraz... O sahibine sanki özür diliyor gibi baktı, ve çabuk çevrilerek eski güvenli haraketiyle çapraz koştu.

Onun endişesi Musrep’i de etkiledi, o da her zamanki gibi hızlı, en iyi atına kırbaç vurdu – Sadak çok uzaklaşıyordu, ona yetişemiyordu. Biraz sonra musrep eyeri üzerinden kurtu gördü. Sadak gergin yay gibi gelip onu yan tarafından vurdu, kurt yere düştü ve iki veya üç defa devrildi, arkasından Bars yetişti, diğer köpekler ve kurt iç içe bir top gibi yuvarlandılar.

- Afferin sana, Sadak’ım! Afferin Bars!- tam dörtnala giderken kamçısını sallayarak herkese bağırıyordu.

Ama o katliam yanında bulunduğunda onun yapacak bir işi omadığını anladı – kurt kanına boğulmuştu, bağırsakları dışarı kara dökülmüş.  Bunu Bars yapmıştır.

Onların köpekleri bir daha kendilerine denk gelecekler olmadığını tasdik etmişler. Hatta Musrep avcı dediklerinin de yoktur. Bu defasında Sadak ile Bars bir hile gösterdler herhalde durum onu talep etmiş olmalı. Son elli adımı Sadak kurta görünmemek için sürünerek yaptı, uygun saniyede ona atladı ve yere serdi ve boğazını yakaladı... Aynı anda kovalamakla öfkelenen Bars yetişegeldi, kurt karnına dişlerine batırdı, iki defe başıyla vurdu...

Musrep kurtu Sadır’a attı, onun at büyüklüğüne.  Köpekler galip niteliğinde yan yana koşuyorlar ve ara sıra hırıltı ediyorlar, kurt başı gücsüz asılı, ve Sadır’ın atı da kurtun ölü olduğunu ve herhangi bir tehlike olmadığı hissetdiyor olmasına rağmen tedbirle homurdanıyor.

Yarı yolda Artıkbay’ın evine rastgeldiler. Bu ihtiyara uğramamak, hem de kazandıkları kurtu hediye etmemek mümkün değildi. Arka bacaklarından tutarak, Musrep onu eve sürükledi.

-      Аrteke,- diye seslendi o – bu kurt sizin...

Evet, yaşlı batır samimi dostluk ilişkileri değil basit insan ilgisinden mahrumdu. O yatağında oturarak iki elini birden Musrep’e uzattı:

-      oybay, benim kardeşim! Karım, kazanı getir toy yapacağız. On beş yıl sonra ilk defa benim evime kurt derisi geldi!

Belki o biraz abartıyor olabilir, akrabaları ona av payından paylaşır olmalı. Ama onun samimi sevinçinden kimse kuşkulanamaz.

Akşama doğru Eseney Artıkbay’ı ziyaret etti.

Kurtun derisini soyarak keregeye asmışlar. Başı keregeyi şanırakla birleştiren uıklara kadar uzanmış, kuyruğu ise yere sokulmuş.

-            Türkmen bu kurtu sen mi hediye ettin Arteke’ye? - diye kıskançla sordu Eeney.

-            Evet, ben...- kayıtsızca cevap verdi Musrep, - sadece bunu tutabildik...

-            İyi... Kır saçlı!- Eseney belirlemeden kalmazdı – Sizin servetleriniz dokuzer defa üçe çoğalsın! Ancak bizim de elimiz boş değil...

Çadır kapısı açıldı ve Musrep avcı iki kırmızı tilkiyi önünde tutarak girdi.

-           Benim Ulpan’ım nerede?..- diye seslendi O- Nerede benim kar beyazım? Gel buraya... Benim ayıbımı kabul et... Assalamualeykum Arteke! Aileniz, mal-canınız nasıl – iyi mi? Ulpancan, senin agayın¹ sana haksızlık etti. Al bunu, affet beni.. Merhaba Nesibeli sen herhalde bana gülmekten yorulmuyorsun? Tamam, gül insanlar yaşlılara gülmeyi beğenirler…

 

Agay  - büyük erkek kardeş, amca, ağa,  yaş olarak büyük olan erkeklere söylenir.

-     Siz veriyorsınız ben alıyorum:..- dedi ona gülümseyerek.-Şimdi de kendinize geri veriyorum. Bana ayıp ücreti gerek değil, ve o tilkileri tekrar avcının ellerine koydu.

Mevki yere otururken Eseney de konuşmaya katıldı:

-     Ayıplar iadeli ve iadesiz olabilir ben bunu sana Biy olarak söylüyorum...- hem doru at, sarı bel, hem de Muzbel de Ulpan’da kalacağını açıkça imay etti. Avda sabahtan beri Eseney nasıl kız ile konuşmak için konuyu nasıl açmayı düşünüyordu...

Ulpan da yine de suskun kalmak uygun olmadığını hissederek şaka ile yanıtladı:

-     Kendi sürüsüne tekrar dönen atı iade edilmiş saymak mümkün müdür?  

Kızın Muzbel-doru Artıkbay’ın atlarıyla beraber Sadır’ın sürüsüne katıldığını kast etmiş olduğunu Eseney anladı. O kızın şakasını kabul etti ve kendisi de şakayla imay etti:

-     Kendi sürüsüne dönmüş?.. Bu bütün sürüyü götürmek mi demektir?

Ulpan büzüldü, ama sır vermedi. Bu ihtiyar ne demek istiyor? Kalım ücretini ödemeye hazır olduğunu mu kast ediyor yoksa? Onun bu düşüncelerini kovmak gerek!

-        Süresiyle getirilen atlar bizim evimize hiç iyilik getirmemiştir -  dedi kız.  

Türkmen Musrep dinliyordu. Ne olacak... Musrep avcı ise hiç bir şey anlamadı, tilkiler hala elindeydi ve kendi konuşmasını başlattı:

-Ulpancan! Olsun, ben senin kurbanın olayım, kahrolsun şu ayıp karşılığı! Ben senin babana hediye ediyorum diye bil. Lütfen tilkileri al. Kabul etmezsen atacağım...

Başka çaresi mi vardı? Ulpan tilkileri alarak komşu çadıra götürüp çay vermek için hemen geri döndü.

Dastarhan üzerinde gene avcılık hakkında söze başladılar. Musrep avcı Eseney nasıl güzel geyiği kaçırdığı hakkında söz etti:

-     Eseke ne yazık ki! Kar beyası bir maraldı, boyuzları sanki altın kaplı gibiydi! Ya sizin köpekleriniz... Kendi aralarında kavga etmeselerdi geyik gitmeyecekti! İyi köpekler kimi yan taraftan, kimi arkasından, kimi de önünden gider... Ya sizinkiler? Hepsi beraber arkasından koştular, yoruldular, kavga ettiler onları zar-zor dağıttık. Ayrı ayrı yerlerden alınan köpekler avcılığa yaramaz, işte maralı kaçırdık.

Artıkbay merakla onu dinliyordu.

-           Maral mı dedin? Kar gibi beyaz? Oybay! O maralı bir kez bizim Ulpan kurtarmıştı. Yiğitler onu bir gün boyunca kovalamışlar, nihayet yakalayacakken, kendini göle atmış. O maral değil mi?..

-           Herhalde O,- dedi Ulpan.

Artıkbay’ın Ulpan kurtarmış maral dediği doğrudur. Maral göle girince onu ordan nasıl çıkartacağını bilemeyen avcılar Artıkbay’a yay ve ok götürmek için birisini göndermiştir. Ulpan onlara yayı vermedi, ve kendi yorgasına binerek göle yönelmiş.

Bu Maralı Ulpan önceden tanıyormuş. Bazen ormanda görürdü onu, o da kıza alışkın idi. Kız onu kovalamaz, acımasız köpeklerini ona karşı kışkırtmazdı. Maral kızı yanına yaklaştırmaz ama ondan kaçmazdı da. Otlamasına devam ederken çok tedbirli bile olsa – Ulpan’a göre – kendisine dostça bakardı.

Ulpan göl kenarında toplanan yiğitleri gördü – on beş kişi. Yakınlarda ama ulaşılmaz bir yerde av olduğunu hisseden köpekler öfkeli havlamalarıyla koşuşuyorlardı. bu anda göl suyu artık soğumuştur, dolayısıyla ne avcı köpekleri ne de onların sahiplari suya girmek istiyorlardı.

Ulpan uzun sğre onlarla konuşmadı:

- Herkes kaybolun burdan!- diye cesaretle bağırdı.- Bu ne rezillik? Kerleutların kırk örgüsü zavallı geyiği kırk parçaya bölmek istiyorlar. Ona dokunmayın! O benim geyiğimdir!

Yiğitler onun müdahelelesinden sevinç duymazsalar bile kovalamakla zor geçen günden sonra kızla tartışmadan köpeklerini alıp geri çekildiler. Geyik onlar gözden uzaklaşıncaya onların kokusu – tehlike kokusu havaya karışıp kayboluncaya kadar bekledi. Bütün gün onu izlemişlerdir, ama Ulpan’dan o paldır küldür kaçmadı, yorulmuş onu ormana götürdü.

Geyik hakkındaki konuşma beklenmeyen biraz başka manaya döndü, Türkmen Musrep onun her dönüşünü dikatliice izliyordu.

Hepsi Musrep avcının haykırısından başladı:

-      Siz bir görseydiniz o geyiğin gözlerini! Sim – siyah... Sana bakıyor... Adeta kalbini izliyor...

O geyiği kast etmişti ve sadece geyiği ama Eseney kendi de farkında olmadan aniden şöyle dedi:

-      Sen onun gözleri siyah mı dedin. Ya alnı? Kar beyazı saf alın!- Bu doğrudan Ulpan ile ilgili olduğunundan utanarak Eseney Türkmen Musrep’e bakarak tesadüfen olduğu gibi şunları ekledi: - Eğer sen sarı beneklilerinle ayrılıp gitmeseydin beyaz geyiği hiç bir şey koruyamazdı.

Fakat Musrep bu konuşmada Eseney tarafta olmak istemedi, ve  o da kendine göre çevirdi:

-      Ya-a... Neden hiç bir şey kurtaramazdı diyorsun? Ben bugün de gördüm onu.  Çok yakışıklı! Elli adımlık mesafede süpürgeden  dışarı fırladı.  Ama ben onu takip etmedim köpekleri de çektim- O Ulpan’ın minettar bakışını farketti:- Bu tür huzurlu hayvanlara kibirli köpeklerimi ayarlamam. Kurt ve tilkiler benim. Geyiğe dokunmaya gerek yok.

Ulpan sessizce, sadece gözleriyle Türkmen Musrep’e: “Dediğiniz doğru mu? Buna inanabilir miyiz?” diye soruyordu. Artıkbay da sevindi:

-      Ya, Ulpancan!  İyi ki Musrep var – o da tam senin gibi düşünüyormuş.  Bizim auldaki herkes o geyiğe – Ulpancan’ın geyiği derler. Ona dokunmak değil korurlar.

Musrep avcı resmi bir şekilde:  - Ben de dokunmayacağım... Eğer bundan sonra senin geyiğine bir av gözüyle bakarsam evde beşikte uyuyan çocuğumu bir daha göremez olayım, - diye söz verdi! Ulpan ona uyarı yaptı:

-     Agay, birde dişi geyiği vardır, iki yavrusuyla Tuzdı-Köl’ün yanında yaşıyor¹... Onlara da dokunulmamalı... Bak...

Eseney ilkin dastarhan üzerindeki bu konuşmanın böyle devrildiğinden memnundu. Özel manalarla dolu... Sonra? Hepsine Türkmen Musrep suçludur! Geyik güzelliğini kız güzelliği ile karşılaştırarak, kız güzelliğini ise geyik güzelliği ve asilliği ile karşılaştırarak övse olmaz mıydı. O ise?.. «Köpekleri ayarlamam... azap vermek... ezmek...» Hepsini anlıyor, sanki söz avcılık ile ilgili olduğu gibi kasten diğer tarafa çeviriyor...  Ulpan kendisi de konuşmayı desteklemeye karşı değildi... İki Musrep birisi hile yaparak, diğeri de aptallık ederek konuşmayı aşılmaz orman tarafa çevirdiler. O da karışmadı...! Ne gibi uygun dönüşler vardı... Ulpan, sürüleriyle alınan atlar onların ailesine iyilik getirmemiş dediğinde şu cevabı vermek gerekti: eğer herhangi bir belayı çekecek güçlü bir el varsa aynı bela tekrarlanmaz. Tamam... onlar Artıkbay Batır’ın evine son kez gelmiyorlar ki. Ulpan çay koyuyor. O kımız getirmeyi emir ettiğinde Ulpan oyma kasenin yanında ellerine kaşığı tutarak oturacaktır. Kendisi on gün düşünecek, konuşmaya Ulpan’dan başka hiç kimse karışmayacak bir konuşma çıkartacak, kızı bir  gülümsemeye, bir düşünmeye mecbur edecek, ya ok gibi vuracak, ya sıcağa, ya hayranlığa sokacak...

7

On gün artık geçmiştir. Eseney Ulpan’ı bir sıcağa bir hayranlığa sokacak bir konuşma bulamadı. O Artıkba’a zaman zaman gelirdi, ihtiyarı kızakla iki defa ava götürdü. Artıkbay yayını linden çıkarmadı ama hiç bir kurt onlara rastlamadı. Hiç bir şey bulmadan eve döndüler.  

Eseney onlara uğramış, dastarhan üzerinde sessizce oturuyordu. Ulpan yeni komşularına alışmış gibiydi. O Musrep avcının  gevezeliğine açıkça gülüyordu, üstelik onun sözlerine ve oldukça garip şakalarına değil onun kendisine güler oldu. O Türkmen Musrep’i başka bir tarzda dinler, o gitmeye hazırlanıyordu, o gidince Eseney’in örgüsü sessiz kalacak.

“Niçin, ama niçin o olduğu gibi değil biraz başka görünmeli?” - diye düşünüyor Eseney. Hayır Eseney sadece Eseney olarak kalabilir! Eğer o konuşkan, üstün dikkatli ve nazik olursa nasıl görünürdü... Bu bir alaydan başka bir şey getiremezdi.

Eseney yanına sabahtan beri yola hazırlanmakla uğraşan Türkmen Musrep’i çağırdı.

-    Ben bu kışı seninle beraber yaşayacağğız diye düşünüyordum.  Sen nedense uymuyorsun yaşlı bekar. Senin aklında bir şey var ama ben aöıklamanı zorlamam. Lütfen gitmeden önce bir ricamı yerine getir. Onun için bir gün daha burada kalman lazım.

-        Tamam, Eseke kalırım.

-        Neden – diye sormuyor musun?

-        Sen kendin söylersin...

-    Sen kabul ettiğin için söylerim sana. Artıkbay’a ben taraftan görümcü olarak git. Ya sen neden korktun? Her şeyi olduğu gibi anlatırsın... Ulpan Eseney’in hoşuna gitmiş dersin. Benden yaşlılar bile genç kızları tokal¹ olarak alıyorlar ki.

 

tokal – genç karısı

Ben de senin gibi yaşlı bekarım. Ancak sen hiç evlenmemişsin, ben eşim olsa bile, yaklaşık on senedir yalnızım. Ben daha altmış yaşına gelmediğimi sen bilirsin. Sen ilk sevgiilin hakkında “Algaşkım” diye küü düzenlemiştin. İlk sevgililer de olur, Ulpan ise benim kuğ şarkım olacak. Eğer gerekecekse kızın kendisiyle de konuş. Sen kız, gelinlerle konuşurken onlar dayanamazlar. Onları tekrar benim için kanıtla.

Musrep için onun arzusu beklenmedik bir durum değildi, ancak Eseney kendi işleriyle kendisi uğraşacak diye düşünüyordu, redd ederler diye korktuğu belli.  

 – Tamam rica ediyorsan giderim,- dedi Musrep. – Sen öylesine gitme. Onları kabul ettirmek niyetiyle git. Sadece beni düşünme: beyaz çadırın – sibanların baş çadırının - her zaman boş kalmasını ister misin?

Bütün söylenenlerden bu sözler Musrep’e en güçlü tesir verdi. Eseney olmadan sibanlar kimdir?.. orman eteklerinde dağılan on küçük aul. Eseney onların kabilesinin tesirli olmasını sağladı, bozkır işlerini çözerken onun görüşünü hesaba atmamak olmaz.  Kendisi mirasçıdan mahrum kaldı. Kabilede onun yerini kim değiştirebilecek? Hiç kimse... onların bir aulunda bile onun benzeri bulunmaz. Eseney de onu anlıyor. Yazık oldu ona... Ve ona yardım etmek lazım... Ama Musrep Ulpan’a da acıdı. Eseney kendine başka bir kızı seçerse daha iyi olurdu. Aslında... Öbürü nasıl olacaktı? Ona da acıyacaktı... Ya, şeyten! Niçin siban aullarında Eseney’e uygun bir dul kadın yok, on aulun birinde bile yok!

Bunların hepsini Musrep Artıkbay’ın evine gelirken at üzerinde eyerde otururken düşündü. Eseney’e, Ulpan’a kendine acıdı. O atından inerek çadıra girdi.

Ulpan evde yoktu, bundan dolayı Musrep içten rahatladı. Demek konuyu onun geyik gözleri gibi mükemmel gözlerine bakmadan açabilir. Zaman kaybetmemek için Eseney’in dediklerini süslemeden değiştirmeden hemen iletti.  Artikbay, kaşlarını çatarak, sessizce onu dinledi, annesi Nesibeli ise kendini tutamayıp ağlayarak çadırdan dıiarı fırladı.  

-     İşte ben buğün size bunun için uğramıştım, Arteke – diye sözünü tamamladı Musrep. – Ben size her şeyi söyledim, sizin cevabınızı Eseney’e bugün götürmeliyim.

Artıkbay kıpırdamadan, Stap’taki hastanede geçirdiği en zor günlerdeki gibi yatıyordu.

Musrep, nasıl cevap olabilir ki – nihayet o seslendi.- Eseney istediğinden vazgeçer mi? Sen onu benden daha iyi bilirsin. Eğer ben hayır dersem o bizi rahat bırakacak mı? İyi ki o seni bizi uyarmak için göndermiş.

-          Ben sizin kabul ettiğinizi söyleyebilir miyim?

-          Kartal yukarıdan tilkiye atılırken ondan izin ister mi?

    - Eseney’e vereceğiniz cevap ne? Artıkbay gene sustu.

-     Şöyle yapalım...- bu karar ona kolay olmadığı belli – Ulpan kendisi karar versin... Sen Eseney’e söyle, o kendisi Ulpan ile konuşsun. Еğer o bizden izin isterse başka engel olmaz. İzin vermek zor değildir...

Gidebilirdi ama Musrep ihtiyar daha bir şey diyecek mi diye bekledi. Annasi ağlıyor. Babası da karşı. Eğer Eseney’e bunları söylerse o bundan vazgeçer mi? Hayır vazgeçmez. Eğer kız olumsuz cevap verirse: hayır, hiçbir zaman. O istediğine mutlaka ulaşır, ve onun kaderi daha acı olacak...

O bekliyordu, boşuna değilmiş. Artıkbay şunları ilave etti:

-     Musrep biz seninle yirmi yıldan fazla yıl önce tanışmıştık. Savaşlarda eğer Musrep yanımdaysa o tarafım güvenli olduğunu bilirdim... Ben senin de kızımla görüşmeni rica ederim. Ona yardımcı ol... Sen samimi öğütler vereceksin ben biliyorum. Bugün konuş. Senin gevezeli adaşın şafaktan gelip Ulpan’ı tilki avına götürmüştür.  Onlar Tuzdı-Köl gideveklerdi. Çadırdan çıkınca doğru onlara git.

O acele etmiyordu. Adım adım gidiyordu. Etrafında hep gözyaşları, üstelik de bu gözyaşları mutluluk gözyaşları olmadığında görücü olmak iyi bir işlem değildir. Eseney ile nasıl konuşacağım? O iki şeye çok dayanıklıdır bu iki şey onu etkilemez: oka karşı büyü yapılmış, onun niyetlerine aykırı gelen sözler onun kulağına ulaşmaz. Bugün sabah: “Senin “Algaşkım” küüyün birinci aşkın hakkında ise, Ulpan benim son aşkım olacaktı” - dedi.

Ulpan sabahtan neşeliydi. Kendi az sayılı sürüsü Sadır’ın sürüsüne katılmıştı, ve şimdi sıkça bozkıra gitmeye neden yok. Başarısız sonuçlanan kaçırma olayından sonra da babası ile annesi onun pek uzaklaşmasını istemezlerdi. Musrep avcı onu tilki avlamaya davet ettiği iyi olmuş.

Gökyüzü açık ve güneşliydi.  Mavi gökyüzü kocaman çadır gibi yeri kaplamıştır, yeri karla kaplatan bulutlar dağılmış. Karla kaplı kayınlar beyaz elbiseli gelinler gibi duruyorlardı. Sarısalkım ağacının altından o da beyazdı, güneşte parlayan tozu  kaldırarak kartavuğu çırpınınca kar düştü ve çıplak ince dallar göründü.

Ulpan bu bozkırların kızı idi, ve o sadece dört mevsim değişimini değil erken ve son bahar renklerini, çamur yumuşak beyaz karla dğiştiğini hisseder. Alaydan başka bir şey getirmeyen Musrep avcı arkadaşı olmasına rağmen bu yolculuğa çok sevinmiştir.

Başlangıçta onu avcılık tutkusu heyecanlandırdı, kartal rastlayan tilkilerin – çok sayıda tilki rastlamıştır -  sırtını kolay kolay kırıyordu, Ama sonra avcılık Ulpan’ı sıktı. Kartal ile tilkiye avcılık etmek o kadar da eğelenceli değilmiş. Yabani koşturmak, kovalamak yok... sadece oturuyor ve bekliyorsun.

Ulpan sabırsızlığını ve yeni atı Muzbel-torı’yı tutmak zorunda kalıyordu.  Kız atın bu halini iyi anlıyordu. Hakiki sahibi Eseney’in çeyrek ağırlığındaki bir kızın eyerde oturması onun onurunu aşağılıyordu. Eğer bu demir gem olmazsa o kıza gösterecekti koşmayı kızın elleri de kuvvetlidir... Yoksa giysieri paramparça yırtılıncaya kadar acele acele dörtnala koşacaktı!

Ulpan Musrep avcıya da şaşkın şaşkın bakıyordu. Tuhaf birisi olduğunu bilirdi ama bu kadar da değil!

O kartal çekerek ölü tilkiiye eğildi:

-    Sen ne, sarı köpek, siyah çoraplı - sürtük, benden kaçmayı mı düşündün.?  Bak, uygun yaşına yetişmeden bocalama yapmaya başlamış! Vicdansız... Senin annen daha çok utanmazdı.

Kazaklarda köpekler dokuz aya ulaştıklarında yetişkin sayılır.  Avcı genç tilkiyi yukarıdan atlayan kartalın pençelerinden iki defa kaçtığı için utandırmaktadır.

Sonra da kartalı küfretmeye başladı: -

-    Sen tilkiyi ilk defa görüyor musun? Kaç defa öğretmek lazım sana: eğer kuyruğu boru şeklindeyse – dişi tilkidir. Onu baş tarafından yakalamak gerek. Kuyruğundan tutarsan senin kafanı tamamıyla pisler gider. Bir ay evde oturacaksın sanki babanı kaybetmiş gib burnunu aşağı asarak... Ulpan kızım bunu benden hediye olarak al...

Diğer yaşlı tilkiyi – onun bazı yerlerinde gri tüyleri parlıyordu – Musrep avcı kendi karısını azarlıyor gibi küfürledi:   

-    Kirli sarı pantalonlu yaşlı haydut! Sana ne oldu? İhtiyar Musrep’in dikatini çektin mi kıpırdama, sallama...

Ulpan onun sözlerini dinlemekten, yan tarafında sabırsız doru atı hızını tutarak yorucu yürüyüş yapmaktan bıkmış ve avcıya hitap etti:

-         Ben kendi geyiğime de uğramak isterdim.

-         Gidebilirsin kızım, hadi git, - o bunu kabul etti.

Biraz uzaklarda Ulpan geyiğin izlerini gördü, onu izleyerek giderken Türkmen Musrep’i gördü. O üzengilerinde birisine arayarak yukarı çıkıyordu. O yavaşça tırıs gidiyordu, yanında da iki tazı koşuyor. Evet bu gelen Musrep, astragan şapka, tay derisinden dikilmiş kürk ve tırıs giderken biraz yorga yürüyüşlü sarı at - onun.

Ulpan bu görüşmeye çok sevindi. Musrep  kendisine bir ilgisinin olduğunu gizlemiyorsa bile Ulpan tek onun yanında kendini rahat hisseder. Fakat Ulpan ondan bir tehlike beklemez. Ona her nasılsa belli ki  Türkmen Musrep duygularını asla bildirmeyecek açılmayacak. Burada onun yaşı sebep değil başka bir engel de her halde yok. Eğer onun büyük erkek kardeşi olsa o da ona aynı tarzda davranacaktı. Kendisi de ağabeyine aynı davranışta bulunacaktı.

O doru atı serbest bıraktı, ve at Türkmen Musrep gelen yüzeysel çayırlığa kızı çabuk ulaştırdı.

-     Agay,- diye sordu kız, önüne  Muzbel Torı’yı duraklatarak- siz kurt avcılığı için mi geliyorsunuz? Öyleyse niçin bu kadar geç çıktınız? Uyuya mı kaldınız, yoksa?

Kıza hayranlıkla cevap verdi:

-Ben kurtla değil seninle görüşmek için geldim, Ulpancan... Seninle vedalaşmak için geldim. Ben yarın eve gidiyorum.

Sizin eviniz burada değil mi? Siz bizi terk ediyorsunuz?

-          Kim sana dedi – terk ediyor? Seni terk edebilecek kimse var mı? Yakında döneceğim.

-          Eğer lazımsa gidin, - kabul etti.- Ama bugün siz bizim misafirimiz olacaksınız. Ben ezgili sıbızgı yapmanız için kucak dolu kuray topladım...

-          Musrep, konuşma amacı olan konuyu hemen açmaya cesaret bulamadı. Ondan dolayı kolayca kabul etti:

-          Sıbızgı? Tabi ki, yaparım, ona ezgi çıkartırım.

-          Ama onu akşam yapacağız... Şimdi... Belki kurt ararız?

Musrep buğün avcılık yapmayacaktı, tazıları onun atınına bindiğini görünce peşine takılmışlardı. Ama o Ulpan’ın tüm isteklerini yapmaya hazırdır.

-          Tamam arayalım,- dedi Musrep.- Sen kurtlardan korkmaz mısın?

-          Siz yanımda olacaksınız ki...

-          Çok da yakın olmayacağım... Ama bak benim her dediğimi yapacaksın!

-          Sizin emriniz olmadan adım bile atmayacağım. Ben sizin damganınz vurulmuş kulunuzum!

Musrep atından atlayarak doru atın kolanlarını çekti, üzengisini uzatırken elleri kızın ayağına dokundu. Ayağı sıcakmış,  Musrep sanki elleri yanmış gibi titreyip hemen ellerini çakti.

Onların yanında kar üzerinde geyik izleri uzanmış, Ulpan kendisini avcılığa almayı kabul ettiği için  şükran ederek  Musrep’e cömertçe teklif etti:

-          Agay... Benim geyiğe bakmak ister misiniz?

-          Eğer gösterirsen...

Şu ana kadar onlar yan yana üzengileş geliyorlardı, şimdi Ulpan yol arkadaşınının önüne geçerek auldakilerin kuzu çağırısıyla:

-     Şoge!.. Şoge!

Geyik tanıdığı sesi duydu,  sarısalkım çalılarından dışarı fırladı, bir kaç büyük attıktan sonra, donup kaladı. Noktalı sarışın boynuzu altın hançer gibi güneşte parlıyordu, bundan dolayı Musrep avcı bu geyiğe altın boynuzku geyik derdi. Kışa yakın koyu tüyleri büyümüş, gri gümüş elbise takınmış,  ancak alnı daha beyazlanmış, o gün Artıkbay’ın evinde Eseney beyaz alnını boşuna söylememiştir.

Geyik Ulpan’ın çağrısına korkmadan gelmiş ama şimdi heyecanlıydı. O da mı şimdi köpeklerle gezer olmuş?.. Onun yanında erkek de var, erkekler her zaman tehlikelidir... Erkekler - düşmanlar! Köpekler de-düşmandır.

Ama kız yalnız değilse, geyik üç adımla çayırlığı atlayarak cesaret gösterişiyle Ulpan’a nazlanmayacak... eğer görüşmek istiyorsa yanına kimseyi alması. O hafif atladı, arkasına döndü ve ayaklarıyla toprağa dokunmadan çalıların arkasında kayboldu.

Bars ile Sadak ona dikat etmediler. Onlar küçük yaşından kurtlara alışmışlar. Bu ise? Aulda da sık rastlayan bir – keçi...

Bu yakışıklı geyik Musrep’in hoşuna gitti, Ulpan’a yaptığı güvenli davranışları da çok hoşuna gitti ve biraz sonra konuşacağı konuyu hatırlayarak kendi hayranını biraz abartıyla anlatmaya başladı:

-     Hiç kusursuz! – dedi yüksek sesle.- Biz onun güzelliğine hayran olmak yerine ona köpeklerimizi ayarlıyoruz, sanki semiz koyun ve kesim atları yetmez gibi kazanlarımızı onun etiyle doldurmak isteriz!

Onlar yollarına devam ettiler, ve bir süre sarı benekli tazıları kayıtsızca ileri yürüdüler, burunlarını yere eğerek, başlarını yukarı çekerek, uzaktan gelen kokuyu kokladılar... Aniden köpekler ikisi birden donmuş gibi haraketsiz kaldılar, sahibine bir bakış yaptıktan sonra ve beraber rüzgara karşı koştular.

Musrep kıza son öğütlerini veriyordu:

-     Ulpancan, köpekler şimdi neredeyse bir yerlerden kurtu dışarı sürecekler. Sen kurtun peşinden gidenin izini kaçırma. Yarım milden fazla yakın yanlarına gitme. Eğer kurt ormman ya da göl tarafa kaçacaksa yolunu kesme. Köpekler kendi işlerini bilirler. Sıçrama on mil kadar sürecektir, sonra da kurt ormana sığınmaya çalışacak. Bu arada öbür taraftan ben geleceğim... Sen her şeyi anladın mı?

-     Anlaşılmayan ne var ki?..

Onlar yanyana köpeklerin izini kaçırmadan koyu ormandan uzaklaşarak karşı taraftaki söğüt ile sarısalkım çalılı ovaya doğru koşturdular.

-Agay!- kız heyecanla bağırdı,- Köpeklerden biri durdu!

- Ulpan, sen peşinden koş, biraz uzakta koşan birisinden arkada kalma... Birisi – Bars idi.

Ulpan doruyu çırptı, Musrep arkada kaldı. Onun için hayatında sık tekrarlanan şeyler Ulpan için yenilikti – hem de kurta avcılık etmek kızlara has bir faaliyet değildi. Şimdi de sanki bir yarışmada eyer üzerinde hayata gelmiş şeklinde at yelesine yapışarak, Barsın peşinden koşturuyor

Her şey planlı sırayla gidiyor.

Sadak kokuya göre kurt tarafa gidiyor, Musrep – Sadakın peşinde, Onun haraketlerinden ulpan anlamazdı, ama Musrep fark etti: Sadak geçen gün ergin kurtu kovalama sırasındaki kadar gergin değildi, o rahat rahat, biraz ihmalkârlıkla koşuyor gibi. Herhalde köpekler dişi kurtu kaldırdılar. Dişi işi– dişidir... Amaçsızca gözleri nereye yönelirse oraya kaçacak... Bars çok çaba harcayacak ama kaçırmaz! Sadak tabi Ulpan’ı onun atını, ve Bars’ı hissediyor... Ya dişi kurt! Kış ortalarında dişi kurtun kokusunu bir günlik mesafede hissedecekti. Bu sırada rastgelirse onu yırtmayı düşünmeyecekti, onun aklında başka şeyler olacaktı...

Ulpan ise çoktan Bars’ın arkasından gidiyor, onlar ile dişi kurt arasındaki mesafe geçtikçe azalıyor ancak onu elde etmek için hala ırak idi. Bu düzlükler bu tür yarışmalar için yaratılmış gibi, ilk yağan kar at toynuklarını bile kapatmıyor, ne köpeklerin, ne de kurtun koşmasını engelliyor. Ne yapmak gerek?.. Musrep demişti: - köpekler kendileri bilirler, o kurtu yolundan çevirmeye çalılşmamalı. Gerçekten eğer o kurta ulaşırsa o da keskin dişleriyle kendisine atılırsa? O zaman ne olacak? Hem de kurtlar genç kızlara saldırı yapmaya her zaman hazırdır inançları da vardır...

Takip sırasında köpeğin göze çarpan sarı beneklerinden gözünü almadı. Ulpan nerelere kadar gelidiğinin farında değil. O kurtun kaçarak kurtulamayacağını anlayarak ormana çevirdiğini de fark etmemiş. Ulpan uyandı, atını biraz duraklattı ve etrafında neler yaşadığına bakındı. Köpek ile kurt arasındaki mesafe çok kısaydı, yine ormana ilk kurt girecek gibi. Ve kaybolacak. Bir millik mesafe kaldı, ondan fazla değil. Bğırsem mı? Keşke Musrep agay gelseydi, o ne yapacağını bilirdi. Am o buralarda görünmüyor. Orman ise bir ok uçuş mesafesinde. Avcılık olmadı! Orada ne var – kar tasarlanıyor.... Kurt çayırlığa fırladı? Sarı benkli tazılar... orada ne oluyor? Onlar kurtu kaçırdıkları için birbirleriyle kavga mı ettiler?

Ulpan az kalsın onların üzerinden koşacaktı, kar üzerinde halsiz serilmiş kurtu görünce, yarışma yorgunluğundan, başarı duygusundan, ona acıdığından ağlayıverdi ve o gözyaşları dökülüyordu; Musrep yaklaştığında kız hala hıçkırıyordu, kendini tutamıyordu.

-          Ya Allah’ım! Sana ne oldu? Neden ağlıyorsun?

-          Bilemem... Ben ağlamıyorum, Musrep agay, ama gözyaşlarımı durduramıyorum, - dedi hıçkırmaya devam ederek.  

-          Tamam, Ulpancan olabilir... Yarışmada atın birinciliği kazandığında ya da tazıların kurtu yakaladığında gözyaşlarını irade edemezsin. Sen biraz yavaşça yürü, atın biraz serinlesin.

                        O etrafta yürürken Musrep köpeklerden kurtu aldı ve onun derisi kanından temizleninceye kadar karda sürükledi. Sonra Ulpan’ı çağırdı:

-          Gel buraya... Bunu kabul et, aylanayın¹...

-          Hayır, agay...

-          “hayırı” bırak, ben konuştuğumda! Eski geleneklere göre avcılıkta alınan ilk av, ava ilk çıkanın eyerine takılır. Onlar giderken Musrep daha başlangıç taraffını çekiyordu...

-         Nasılsın, memnun musun?- diye sordu.

-         Ya, Musrep agay! Ben böyle olabileceğini de bilmezdim... başını eğerek korkutorsun, ama koşturmaya devam ediyorsun. Hatta sesini de kaybedebilirmişsin...

-         Ben dönünce tekrar geleceğiz...

-         Ben öfkeden neredeyse ölecektim – bana kurt ormana çok yaklaşınca, kaçacak gibi geldi. Haykırmak istedim ama sesim çıkmadı!

-         İyi ki haykırmadın diye anlattı Musrep, - köpek sahibinin sesine dikatini çeker ve hızını kaybeder. Kurt ise kaçar gider. Kurt ile köpek baş başa gelince kurt dikkatini dağıtmak için kişi kurtun arkasına durması lazım.  

Ulpan dinliyordu ve biraz sonra etrafına bakındı:

-         Agay biz nereye gidiyoruz? Biz aulumuza çıkabilecek miyiz? Yoksa yarıştan sonra benim başım dönüyor.  Biz çok uzaklara gittik. Bu hangi orman? Ben buralara hiç gelmemişim.

-         Nasıl hiç gelmedin! Her gün geliyorsun. Dişi kurt dönüp dönüp aynı ormana girdi, ancak karşı taraftan.

-         Bana göre o her zaman düz koşuyordu.

İşte av konusu de kapatıldı, Musrep hiç kendi görevine giremiyordu. O kaşlarını çatarak, Ulpan’a kesik ve kısa cevaplar vererek  uzun süre sustu, bazen Ulpan ne sorduğunu dinlemiyordu. Ulpan hiç bir şey anlamıyor, ona şaşkın şaşkın bakarak susuyordu.

Nihayet dayanamayıp:

-    Musrep agay siz neyi düşünüyorsunuz?

-     Ben?..- sanki çok uzak bir mesafeden dönmüşçesine sordu.- Ben?..- ve tekrar sustu. O Ulpan’a baktı ve kız da bir kusuru hissederek heyecanlandı.

-     Neyi?..

Şu an arkaya çekinmek için bir boşluk kalmamıştı.

-     Ulpan...- diye başladı o – Ulpan benim dediği dinle, ben ne söylersem de sözümü kesme, ben dinlemek istesen de istemezsen de sonuna dek dinle...

Bu girişi yaptıktan sonra Eseney tarafından kendine yüklenen görevi gerçekleştirmeye soğuk ve ciddi tarzda geçti, onun baba ve annesiyle olan görüşmeyi iletti. “Evet” ya da “hayır” deme hakkı kendine aittir. Onun sesi bir fuara gitmek hakkında veya bu sene ne kadar da hoş – at ve koyun sürüleri için çok verimli ve uygun sonbahar olduğunu anlatıyor gib içıktı.  

Belki de onun kayıtsızca anlatmış olması  Ulpan’ı her şeyden çok etkilemiş olmalı. Evet,  Eseney’in dikkatli bakışlarını farketmemek mümkün değildi... Ama ona sadece kıza takdir ediyor gibi gelirdi, aşağı yukarı kendi babası yaşlarındaki yaşlı kızın gençliğine hayran olur mu!? Ama o gene de utanırdı, demek ki onun ön duygulları yanılmamış! Esen Biyi o erken çocukluğundan beri bilirdi. Sonra uzun süre görmemişti, ama onun ismi bozkırda tanınmış isimlerden Ulpan için birinci sırada bulunurdu. O kendisinden kırk yaşa büyüktür. Ve onu Eseney’den koruyacak kimse yoktur, onun kararı vazgeçilmez. Kız kendisi - kim?.. Herhalde Musrep agay da onun gu görevini ister istemez yüklenmiş olmalı... Fakat başın varsa - yere eğ, ayakların varsa – diz çök!.. Ulpan kahkaha attı.

İlkin yavaş, ama devam edince şiddetli ve umutsuzdu, ve gülüşü de daha çok ağlayışa benziyordu, o güçsüzlendi,  eyerden düşmeye başladı, Musrep onu zar zor dizgin tutan ellerinden tutmaya yetişti ve acelen kendine çekti

- Yeter atrık!. – kabaca bağırdı.

Ulpan eyer üzerinde düzeldi ve sustu.

- Şimdi ormanı yanıdın mı?- diye ihtiyatla sordu.

-          Evet. Oradan bizim aulun tütünü görünüyor...

-          Senin annen bizi bekliyor olmalı, baursak yapıyordur... Burnu gıdıklıor bu koku...

O kızla sakin adeta bir küçük kız gibi nazik konuşuyor. Kız Musrep ile konuşmaya başladığında da onun sesi yavaş çıktı:  

-     Agay... Siz darılmayın ban sizinle alay ederek gülmedim... Siz benim cevabımı bekliyorsunuz? Eseney ağanıza söyleyin... eğer Eseney kendisi boyuna kuruk ipi atmışsa, az sayılı kurleutların çadırında bu ipten kurtulma gücü olan kimse bulunmayacak... O benimle nişanlanmak istiyor? Biz onun kararına karşı çıkamayız. Ama o bilmeli ki – Ulpan ucuza gidecek bir kız değil!

Musrep destekledi:

-     Tabi, tabi... Aylanayın, her şey senin istediğin gibi olacak! Kalanı ise kendin ona söylersin.

Ulpan onun “tabi, tabi” dediğini dinliyormu yaksa dinlemiyor mu, herhalde dinliyor... Belki de seviniyor, diye düşündü o. Kız ise Musrep’e kızıyordu, niçin o bu işi yaptı, nasıl kabul etti bu görevi? Ulpan öfkeliydi, ama yine de Musrep’e karşı bir güvenlik duygusu vardı, dolayısıyla anlatmak gerektiğini düşündü.:

-     Musrep agay... ilk geldiğiniz... Siz ve sizin arkadaşlarınız beni kurtardığı akşam! Ben gene de bir tehlike hissediyordum. Tulen ve onun oğlundan değil. Ben Eseney’in bakışlarını gördüm!.. O sonra bir kez daha geldi baktı... Hatta bir defasında kendisi de sakallarından çay aktığını fark etmedi. Ben – Eseney çıldırdımı diye düşünmüştüm?

Musrep, bir Ulpan ile bu konuşma yapmak yerine Kenesarı’nın on sarbazı ile başbaşa gelmek daha kolay olacaktı.

-     Eseney?.. nasıl da aklını kaybedebilir? Aklını kaybetmek ve senin gibi bir kıza kuruk bırakmak!

-          O çok yıl yaşamış,- diye itiraz etti ulpan.- ve uzun zamandır yalnız. Benden daha güzele rastlamamış mıdır?

-          Bilmiyorum,- dedi Musrep – Belki de rastgelmemiş. Fakat ben de bu dünyada üç gün yaşamış değilim, ben de gördüm. Güzeller olur – ağzını açtı mı dinlememek daha iyi. Olur akıllı – ama onu dinlerken gözlerini kapatmak daha iyi. Ulpan, Allah sana her şeyi vermiş – sana bakmak da hoş, seni dinlemek de. Eseney uzun süre yalnız kaldı, sanırım o uzun süre aradı...

Eğer kız ona daha bir şey soracak olursa Musrep çok zorlanacaktı, çünkü kızın acısı onun acısı oldu. Kıza başka bir cevap veremedi.

İyi ki Ulpan da başka bir şey sormadı. Musrep kıza yan bakış yaptı, hatta kızın ne düşünmekte olduğunu da anlıyordu.... O Eseney’i öfkeyle nefrediyordu, babasının baş tarafında asılı olan yayı alarak çocukken “kara bura” dediği insanın yanına gidip ona bilenmiş okları atmak istiyordu...

Ama yine de kız... başkaların kendisi hakkında ne düşünüp ne dediklerinenden duyarsız olamaz! Ona gözlerini kırpmadan bakılabilir.? Onu kulakları kapatmadan dinlemek mümkün? Hangi kızın kalbi övgüden titremez? Olsun pek sevilmez birisi, huzursuz rüyalarında tahmin ettiği birisi....

Kız sessizdi. Musrep de suskun.

Böylece onlar Artıkbay’ın çadırına kadar geldiler, daha uzaktan Nesibeli’yi tanıdılar. Nesibeli sanki geciktirilmeyecak öz işleri var gibi davranarak kendi işleriyle uğraşıyordu. Aslında gözleri Ulpan’ın geleceği yoldaydı.

Musrep tüm bu olup bitenlerden sonra Ulpan’ın bu sükunetle annesine hitap ettiğini görerek çok meraklandı:

- Anne... Musrep agay bana avcılığı gösterdi. Musrep agay bana kurt derisi hediye etti. Yarın o evine dönmek istiyor. Tayı kessinler. Musrep agay bugün bizim misafirimiz olmadan göndermeyeceğim.  

Musrep ne kadar Nesibeli’nin gözlerine bakmak istemiyorsa bile - annesi kızın Ulpan’dan bunu değil misafirlik hakkında değil başka bir şey söyleyeceğini beklemekte olduğunu – anlıyor. Ama ona soruşturma yapmaya çalışmadan, diper anneler gibi şefkatle:

-     Tamam kızım... tayı Türkmen musrep’e değilde başka kime keseceğiz? Eskiden – ileride de ağabeyin olmadı, ve ondan samimi hiçkimsen olmayacak.

Annesi de kızından açıklama beklediğini belirtti. O Ulpan yaşlı güçsüz Artıkbay ve kendisini yükümlü etmeden  öz kaderini kendisi seçeceğinden umut ediyordu. Kızına mutluluklar diler ama, ona nasıl ulaşmak gerektiğini bilmiyordu. Nesibeli beklemekteydi ama Ulpan şimdi  hiç bir şeyle paylaşmak istemedi. İlk olarak Musrep seslendi:

-     Hayır...- o itiraz etti.- Gerek yok... Benim uğruma tayı kesmeye gerek yok. Sizin baursaklarınızla çay içsem yeterli olur.

Ulpan onun itirazını reddetti.

-     Apa onu dinlemeyin... Doyuncaya kadar yiyeceğiz. Musrep ağanın köpeklerinin de karnını doyursunlar. Onlar yarın uzak yola çıkacaklar, belki de yüz millik. Yolda bir de aul yok dediler.

Çadırda da Nesibeli’de olduğu gibi Artıkbay’ın cevap bekleyen gözleri... Ama Ulpan Musrep’e imkan vermeden konuşmaya başladı:

-     Baba ben önceleri köpeklerin insanlardan daha akıllı olacağını bilmiyordum. Sadak, Bars. Onlar bana kurta avcılık etmeyi öğrettile! Dişi kurtu hissederek onun arkasından koştular...

O avcılığı detaylı olarak anlatıyordu, Musrep kendince – Ulpan babası ile annesi Musrep sana Eseney ile olacak nişan hakkındaki üzüntülü haberi iletince ona  hangi cevabı verdiğini soracağından bir dakika bile susmaktan korkuyor, - diye düşünüyor.  ...

Çay sırasında da böyle devam etti, çaydan sonra  Ulpan kucak dolusu kurayları götürüp Musrep'in önüne koydu – onların arasında kuru dtaze de saplar vardı... Hepsi seçilmiş gibi eşit, yumrulu genişlikleri olmadan, hepsi suyema -  büyük parmaktan işaret parmağına kadar gerilmiş el büyüklüğünde.

Musrep – o da Ulpanın baba ve annesi ile bu zor konuşmayı açmak istemiyordu – kamışları karıştırarak seçiyordu, en uygun olana ikisini seçti, ve sıbızgı hazırlamaya başladı. Her delik belli bir yerde yapılmalı, biraz yanılırsan ezgi iyi çıkmaz. Ve denemek için her deliği yaptıktan sonra sıbızgının kalın ucunu ağzına koyarak dinliyordu... Doğru ses çıkıyor gibi...

O yedi deliği keserken hangi ezgiyi oynasam diye düşünüyordu. «Suir Batır»? Ama bu kereylerin değil sibanların savaş narası. Bu küü savaşa çağırmaya uygundur, ama kızı ile onun anna babasını teselli etmek değil. «Bozingen»?.. Yavrusunu kaybeden beyaz dişi devenin gözyaşları. Bu da olmaz, uygun değil, bu küü’yü Nesibeli ile Artıkbay nasıl dinleyecek?

Ulpan beklemekten bıkrı, onun yanına geldi.

-     Sıbızgıyı ayarladınız mı?

-     Ayarlamış gibiyim... Hangi ezgiyi oynasam?- seçimi ona bıraktı.

Ulpan çok düşünmeden:

-           «Algaşkım» küüsü- sizin?

-           Sanki benim.

-           Onu oynayın,..

Musrep sıbızgıyı ağzına aldığında Artıkbay ile Nesibeli birbirlerine baktılar, ve çadır içinde şarkının ilk ezgileri – ilk aşk hakkındaki sözsüz şarkı melodisi duyuldu.  Söze gerek yoktu. İnce nazik melodiyi dinleyerek , hem yaşlı hem genç içten kendince: “Ya, birinci aşk...” diye tekrarlıyordu. Ve herkes kendi eski ya da gelecek aşkını düşünüyordu... Herkes kendine göre... Eski sevgilisini düşünenler için, küü: “Beyaz çadırın yanında benimle vedalaşırken “aşkım sen her zaman benim olacaksın” dediğini - Ben hayattayken hiç unutmam” - diyordu. Gelecekte de aşkı olmayacak birisi için ise “Ben hayattayken, biz beyaz çadırın yanında vedalaşacakken bana .... diyebilirdin” dediğini duyuyor...”

Musrep’in bu küüsünün en iyi tarafı da herkesin kendini bulabilmesindedir. Musrep kendisi de sıbızgıyı dudaklarından çekmeyerek bir üzüntü, bir sevinç içindeydi, küüsünü de genelde olduğu gibi değil, ondan daha uzun oynuyordu – Eseney ile yapılan konuşma, Ulpan’ı bozkırlarda arayışı, onun: “ben ucuza gidecek kızlardan değilim” sözü – bunların hepsini basit bir kuraydan yapılmış sıbızgı çıkarıyordu, eğer insan elleri ve Musrepin dudakları olmazsa kuray sadece rüzgarda  fısıltı yapabilirdi...

Ulpan bu “Algaşkım” küüsünü önceleri de dinlemiştir, ama buğün onu tanıyamıyordu. Birden Musrep – genç değil, neredeyse kırk yaşlarında... -  sanki bu sesleri ilk defa bulmuş gibi oynuyordu. Onun için mi? Onun hakkında mı? Kız da üzgündü, ama çaresizlik fark edilmiyordu. O Eseney tarafından gönderilen Musrep’in kendisiyle vedalaşmakta olduğunu anladı. Vedalaşıyor... Kız da onunla vedalaşmalı.

Son ses kaybolunca, Ulpan sakin bir sesle:

-     Algaşkım.. Birinci aşk. Birincisi olur – son aşkı da...

Musrep kızın yanında ne Artıkbay’a ne de Nesibeli’ye bir şey diyebildi. Ulpan çay veriyordu, ve Musrep’in yapabildiği tek bir haraket – yaşlı batır ile umut bakışlarıyla paylaşmaktı.  Ondan gözlerini almayan Nesibeli de bu bakışı yakaladı.  Ve Ulpan ile beraber onunla vedalaşırken:

-     Sen Ulpan’ın ağabeyi olacağını görüyorum. Sibanlar kabilesinde onun senden samimi kimsesi olmayacak..., - dedi.

Ulpan ise annesinin sözlerini duymamış gibi davrandı. Bu tüm olup bitenlerden sonra, kardeşi olarak o Musrep’e “sen” diye  hitap etme hakkına sahip olduğunu zannederek şöyle dedi:

-     Musrep agay... Eğer sen uzun zaman gelmezsen, ben sana küserim... Beni özletme...

Ve Musrep’in atının sert parlak yelesini okşuyordu.

Musrep çabuk gitmek istedi - ve önceleri zaman zaman hissedilen duygudan başka bir duygu ile – Ulpan’ın başını okşadı... Omuzuna nazik dokundu...

-      İlk olarak kim özleyeceğini bir Allah bilir: sen mi, ben mi. Hoşçakal aylanayın... Hoşçakalın yenge, Baursalkarınızı pişirin yakın zamanlarda ben tekrar sizin evinizde olacağım.  

Akşam bu kadar geç vakitte yola çıkmak onun atının pek hoşuna gitmedi. At yavaş gidiyor, isteksizdi, onu birkaç defa kamçıyla darbelemek gerekir ki, sahibinin kalma niyetinin olmadığı ve acele ettiğinden emin olsun.

Musrep Eseney’in çadırına girdiği sırada, o Musrep bir az önce içinden geldiği gece gibi kasvetli oturuyordu.

-     Sen nerelerdeydin? Hangi bela oldu da, sen bu kadar uzun süreye kayboldun?- diye öfkelendi.

Musrep ilkönce gelip oturduktan sonra cevap verdi:

-     Uzun süre mi yokrum?.. Ben sana olumsuz cevapla hemen dönmem mi iyi olurdu? Başarılı görücüyü kim ikram ağırlamadan gönderir?

“Başarılı görücü” kelimelerini duyunca Eseney’in yüzü canlanıverdi.

Musrep devam ediyordu:

-     Evet, evet, evet, evet... Herkesle görüştüm. En önemlisi de Ulpan ile de görüştüm!  Ama bir şeyi uyarmak istiyorum ki – Ulpan sıradan bir kız değildir… O ucuza verecek bir kız değildir. Onun kendisiyle kendin de görüş. Anne-babası – onlar itiraz etmezler.

Eseney kızarak:

-           Ucuza? Benim hayvanlarım yok mu ki? Veya ben cimri birisi miyim?.. Yoksa ben ulpan ile konuşamaz mıyım, eğer o kabul etmişse?

-           Burada her halde at hesabı yapılmıyor...- diye kıssa yanıtladı Musrep.

                 Ve bu haberle sarhoşlanan Eseney’e bu iş, onun kerleutların aullarına göndermeyi emir edeceği kısrak sayına bağlı olmadığını, başka bir şey gizlendiğini açıklamadı... Her şeyin yorumlamasını  Ulpan kendi açıklayacak.

Musrep biraz önce Artıkbay’ın evinden çabuk gitmek istediği gibi – Eseney’in evinden de - onun umutlarından, sevinçlerinden acil ayrılıp gitmek istiyor .

Musrep köpeklerini alıp, evine, kendi auluna yol aldığında güneş doğacak, gökyüzü daha karanlık içindeydi.

 

8

 

 

Eseney Karşıgalı’ya geleli iki hafta geçmiş.

Türkmen musrep de, Musrep avcı da gitmiş. Eseney onlara kızıyordu... kendisini bırakıp gittiler... Türkmen Musrep işi başarmış bile olsa kendine hiç benzemiyordu. Onun kabulünü başardı ondan ilerisini Eseney’in kendine bıraktı. Musrep avcı: “Bu kartal zayıfladı, bir işe yaramaz, ölü tilkiyi bile alamaz. – dedi. Başkasını getireceğim». Ve kayboldu.

Eseney’in yanında – akrabaları, ama bu yiğitleri kımız ile etten başka bir şey asla ilgilndirmezdi. İç içe konuşmak mümkün değil.... Avcılıkta da pek yararlı olmazlar – aşağı-yukarı koşuşurlar,  gürültü ve haykırıklarıyla avı kaçırırlar.

Artıkbay’ın evindekileri ırksız, kabilesiz tolengitler¹, Eseney’e ve onun tüm akrabalarına seslenmeden hizmet etmeliler gibisinden davranıyorlardı. Onlar Nesibeli’ye bağırıyorlardı. Genç yiğitler Eseney’in niyetinde haberleri olmadan, Ulpan’a taciz ediyorlardı. Dün Ulpan Muzbel Torı’nın yanına geldiğinde küçük kardeşi, ahmak İmanalı:

 - He-ey ikinci defa bunu yanına yaklaşma! Bu at senin gibi kzlardan on tanesinden daha değerlidir!... Bırak onu! – diye azarlamış.

Ulpan dizgini bırakmış ve Eseney’in rica ve isteklerine rağmen bir daha Muzbelin dizginini almamış. Eseney’in İmanalı’yı: “Git benim gözlerim seni görmesin” – diye  kovalaması da kızı yumuşatamamış. İmanalı yerinden çekilmiş ama sırtında gri çizgisi olan dorı ata Ulpan hiç binmemiş.

 

 

¹Tolengitler – farklı yerlerden toplanan insanlar, onlar farklı ıra ve kabileden olabilirler.  

Başka bir durumda Eseney İmanalı’ya daha yumuşak davranabilirdi. Ama şu an... Ulpan  kabulünü bildirmiş olsa bile asıl cevabı vermek için yüzleşmekten kaçınıyordu.... Eğer o Eseney ile aynı seviyede bulunan bir ailenin kızı olsaydı, kardeşinin bu davranışı ipleri koparacaktı, ve Eseney’in kendisini gelinin köyünden kovalayabilirlerdi! Ama ne olursa olsun Ulpan kendi sözüne sadık kalmış, Eseney’in bundan haberi yok işkence çekiyordu. 

O kendisinden memnun değildi: ünlü biy, o karmaşık durumdaki işler çözebilir de – bir kızın davranış düğümünü çözemiyor! O gene Türkmen Musrep’e kızıyor. Yardım etmedi bana, gitti... Ulpan’ın “ucuza alabileceğiniz kızlardan değildir” sözünün arkasında ne gizlidir... Söz değerli eşyaları töböl fuarında yoksa, irbit fuarında satın almak hakkında değildir. Kurnazlık! “Kırk eşeğe yüklenecek kız kurnazlığı” dedikleri kurnazlık! 

Eğer kız direniş gösterseydi, o bu direnişiı yok ederdi. Ama direniş bile yoktur. Esrarlı gülümsüyor ve evet ben kabul ediyorum diye tekrarlıyor. Ulpan şaka yapmış gibi: “Nereye acele ediyoruz kı?.. Önümüzde daha bir kış vardır. Yetişiriz konuşmaya, oysa birbirimizden bıkarız” diyerek gittiğinde Eseney ciddi bir şekilde suskun kalırdı.  

Eseney: “yeter artık ipi kısaltmak lazım yoksa sonu görünmüyor bu işin” - diye karar verdi.  O gece özel bir sabırsızlıkla kendi çadırında kızı bekliyordu. Ocakta ateş yanıyor, misafirler ocağın etrafına oturmuşlar. Ulpan buraya yalnız gelmemiş – iki geç kadınla gelmiş. O kıyafetini  değiştirmiş – genelde gündüz gydiği yiğit kıyafetini çıkarmış, elbise giymiş. Eseney ona nazik seslendi:

- Yukarı geç, Ulpancan. En hürmetli yere geç!

Yaşlı, bile değil ihtiyar  Eseney’in Ulpan’ın gelişine çocuk gibi sevinmesi neşeli genç kadınlara çok eğelenceli geldi.  

Ulpan ailede tek oçocuk olarak yetişmiştir. Ve bağımsız bir erkek çocuk gibi davranmaya alışmış. O uzun zaman kendini kız olarak hissetmemiş. Aniden alevleştiği kadar çabuk sönen aul çocukları arasındaki çatışmalarda kimseye iniş vermezdi. At sürüsünde de birinciliği vermezdi.  Büyüyünce bu erkeklik alışkanlıkarını da korumakla beraber kendi bayanlık gücünü de kazanmış.

Eseney çağırınca Ulpan hiç çekinmeden gidip ev sahinden daha yukarı en hürmetli yere oturdu.

-     Yakın gel,- dedi o.- Ocağa yakın otur... Bir anlık bir bakış Ulpan’ın hiç bir açıklama olmadan bugün akşam bakışlardan kaçınamayacağını anlaması için yeterli olmuş. Gelecek için hayali vaatlardan kaçınamayağı belli oldu. Kız şöyle dedi:

-     Ben, kim ateşe yakın oturmayı severse o hayatı boyunca üşüyecek dediklerini duymuştum.

-          Ama kışa doğru soğuk olmaya başladı.

-          Ben alışmışım...- diye cevap verdi Ulpan.

Eseney ya anlamadı, ya anlamak istemedi ya da başka söz bulamadı...

-     Arteke’nin sağlığı nasıl?

-     Siz onu dün görmüştünüz ve bugün sabah. O her zaman olduğu gibi...

Eğer Eseney kendini idare edebiliyor düşünüyorsa, Ulpan ise hakikaten kendini kontrol edebiliyordur. O hürmet konumunda öğrenmek istediğini bekliyor.

-     O beni azarlıyor mu?

-     Neden? Eğer istese bile sizi kim azarlabilir?- Ulpan masumca sordu.

Eseney bu uzun hayatında hiç bir zaman bu kadar iç çekmemiş ve kendini bu kadar çaresiz hissetmemiş.

Onların bu ima dolu konuşmaları aşılmaz bir çalılığa dokundu ve Eseney öfkesini çıkarmak için yanında kimse bulunmadığı için kendine kızdı! Erkek misin yoksa ertkek değil mi? Torunun kadar küçük kızın önünde bu kadar da kendini kaybeder olur musun! Kızın ne kastettiğini tahmin etmekle başını ağırtmaktan sıkılmış ve  onun kasvetli bakışlarına karşı kibarca sordu:

-      Ulpancan... Türkmen Musrep bana... senin sözlerini iletti... Sen ucuza alınacak kızlardan değilsin. Ama ben bilemiyorum... Sen ne istiyorsun? Hayvan mı? Bizim bozkırlarda ne kadar varsa hepsi de senin olacak, sadece bunu bildirmen yeterli,..

Kendisi de uygun konuşmadığının farkındaydı, herhalde uygun sözler bulamadı, ama kendini tutamadı, Ulpan’ın yüzünden de bu sözlerinin uygun olmadığı belliydi, ama beklemekte, kızın cevabını beklemekte...

O çocukluğunda, aulun tüm erkek çocukları korkan küçük kız günlerinde olduğu gibi keskin bir şekilde:

-      Beni satmak da, satın almak da mümkün değildir! Benim karşılığıma gelecek hayvanlar kime kalacak?.. Sadır gelmeden önce benim babam veya annem bizim küçük sürümüzü sürebilirdi. Evde onları ben idare ediyordum.!

-     Ben seni dinliyorum, ama anlayamıyorum... Sen ne istiyorsun?

 «Sen ne istiyorsun?..» Ulpan düşünüyor. Düşünmekte. Ulpan kendi yaşındaki başka kızlardan farklı olarak düşünebildiği için Eseney tarafından seçilmiş olduğu açıkça bellidir. Ulpan hiçbir zaman sıradan bir tokal olamaz, kocası seven ama onun büyük karısının dastarhanında kalan artıklarla yetinecek bir köle konumunda olmayı kabul edemez.¹

Birçok gündür düşündüğünü söyemeye karar verdi, ama doğrudan söz etmedi:

- Beni evlerinizin hangisiine getirmeyi düşünüyorsunuz?

Eseney karma karışık içinde. O hiç bir zaman hemen cevap vermezdi, bu kıza karşı çok düşünmemek gerektiğini hissetti. Zaten çok uzun sürdü...

 

 

^хTokal genelde kocası tarafından sevilir ama tesirli olamazdı.

 

İstediğin olsun, - dedi o, - Otau¹ seni bekler. İstersen benim bu büyük beyaz çadırımda kalırsın. Her şey sana bağlıdır.

-         Hayır,- diye gururla cevap verdi ulpan – Beni almak istiyorsan büyük çadıra getir, ben şimdiki gibi bu hürmetli konumda oturacağım. Ama buna senin küçük kardeşinin gözleri alışabilecek mi, İmanalı bunu kabul eder mi?

-         Alışırlar...- söz verdi Eseney,- Bir gün alıacaklar. Sen baybişe olacaksın.

Ulpan için bu akşam, son kararlar alınacak akşam kendisi ile ilgili her şeyi belirlemek önemliydi.

-    Ama Eseney’in baybişesi vardır...

-    Baybişe?.. Hayır. Ben Orel’de, o Sorel’de yaşıyor... Eğer sen benim hiç bir zaman Allah’ı aldatmayacağıma inanıyorsan, ikimiz arasındaki yol da yedi yıllık mesafe olduğuna inan. 

Ulpan tedirgin bir şekilde dinliyordu.

Orele – atı bir ön ve bir arka ayaklarından bağlandığına derler. Tam olarak serbest olmadığı gibi tam olarak da bağlı olmadığı için at pek uzağa gidemez. Bu kelimeyi aulda sık sık duyabilirsin  ama şimdi Eseney söylediğinde tamamıyla başka bir anlamda duyuldu.

Sorele – ise rastgele alelacele kazılan sığınak, oraya belirsiz muğlak savaş zamanında ana vatanına götürüp babalarının mezarları arasına koyuncaya kadar cesetler koyulur.  Birçok savaş olmuş, birçok Sorele ismi vardır. Ulpan bu kelimeyi babasından öğrenmiştir, Artıkbay – eğer Kotsuh don kazaklarıyla yardıma yetişemezse kendisi de Sorele’de kalacağını anlatmıştır...

Demek ki... Eseney kendi – Orele’de... Sorele’ye ise birinci işini göndermiş, ve o orada hayatının sonuna kadar olacak. Bunu böyle mi anlamak gerekir. Yedi yıllık yol demekle... yedi yıldır ayrı yaşadıklarını kastetmiştir. Yedi yıldır onlar ayrı yaşıyorlar.  Bu Ulpan’ı teselli ediyor, bir köle olmayacak. 

 

 

Yutau- boyut olarak daha küçük olna ve yeni evliler için dikilen çadır.

Olmayacak – mümkün değildi de!

-     Eseney...- dedi kız.

Bu ana kadar Ulpan “siz”, “aksakal”... diye hitap ederdi... İşte kendi adını o kızdan ilk olarak duyan Eseney, bu kız beni mi çağırdı demiş gibi donup kalmış.  Eseney donmuş şekilde etrafına baktı – ama çoktan Ulpan ikisi yalnız kalmışlardı. Diğerleri onlara engel olacağıının farkına vararak dışarı çıkmışlardı.

-     Eseney,- diye devam etti kız – Oraya - senin yolun yedi yıl. İkimizin  aramızdaki yol kırk yıllıktır. Sen bunu düşündün mü?

Aynı soruyu kendisi de kendine birkaç defa sormuştur, o bu soruya hazırdı.

-     Ben düşündüm,- yanıt verdi o – Bu kadar yaş farkı olan kız ile ilk ben evleniyor değilim. Benim yaşımdaki erkeğin ilgisini çeken sen ilk değilsin. Kırk yaş? Ben - Eseney...

Ulpan dinlemekte, Eseney ise devam etmekte:

-     Ben niçin sizden gitmediğimi bilmiyorum... Yani Karşıgalı’dan... Güzellik, gençlik. En önemlisi benden sonra kırk yaşlarında Eseney olacak birisini gördüm. Daha ben hayattayken – ikinci Eseney. Bu ise… bugünki gecede başlayacak!

Ulpan – o kadar kaderine direnç gösteriyordu ki, kendisi de inanamıyordu: Eseney’in sözleri heyecanlandırdı. Kız ona ne cevap vereceğini bilmiyordu, şu an yiğitler onu kurtardı. Çadıra – kim kumgan ile, kim ellerini yıkatmak için leğen ile girdiler, üçüncüsü ise dağ gibi yüksek şekilde koyulan kaynatılmış et parçalarını getirdi. Ulpan ancak Eseney’in çiçek bozuğu esmer yüzüne kendisi için de beklenmedik olan minnettar ve sevgi dolu bakışlarını dökmeye yetişti.

Ama onların tek başına kaldıkları an sona erdi. Çadıra omuzlarında Artıkbay’ı taşıyan Sadır girdi. Onların peşinden de Nesibeli geldi ve çekingen bir tavırda eşik önünde durdu.  

Eseney onları karşılamak için kalktı.

- Oturun,- dedi o.- Şu andan itibaren bu evde sizin için başka bir yok... Sadece - tör¹.

Ve çadırın içinde bulunan herkes bu sadece bir konukseverlik değil, kısa süreden sonra akrabaları olacak insanlara karşı nezaket olduğunu anlamışlardır.

Artıkbay ile Nesibeli töre yerleştiler. Bu akşam işler çözümlenecek gibi, bu vakitten itibaren onlar hayattayken hep burada oturacaklar, ve Eseney’in akrabasına ait olan Karşıgalı yolağına da kimse tecavüz edemeyecektir... Artıkbay’ın isminin sonunda gelen “bay” eki onun konumunu da belirleyecektir ve kereylere yabncı olan kıpçaklardan gelen göçmen – kurleutler de bu topraklarda yetkili saygıdeğer insanlardan olacaklardır.

Ama bunların hepsi ileride gerçekleşecek, Eseney’in akrabaları sanılan kıskananlarda böyle olacağı ilk tahminleri ortaya çıkıyordu.

Eseney’in onları düşünecek hali yoktu şimdi. Gelecek eşinin babasına saygı haracını daha tam olrak vermemişti.

-Arteke... Bugün biz gelenek olduğu gibi, kışlık için hayvan kesmeye başladık. Siz bizim datarhana dua etmeniz için size başı vermek benim görevimdir.  

Artıkbay dikkatlice – uzun zamandır bozkırın tanınmış insanları ona yemek sofrasında dua etmeyi rica etmemişlerdir – Eseney’in elinden başı aldı, herkese dağıtmak için bıçağı da aldı. O hala bu onur bana mı gösterildi demişçesine daha şüpheli gibiydi, bu sırada onun eski asker arkadaşı onu desteklemek gerektiğini düüşündü:

-Arteke... Sizin nimetiniz olmadan idare edemezler düşünüyorum.

Artıkbay avuçlarını yüzüne karşı getirdi, yemek sofrası duasını sessizce söylerken   onun sadece dudakları kıpırdıyordu.  Sofraya başka bir yemek de getirdiler, caya – altın gibi sarı yağlı at füme eti. Kımız verdiler, bu dönemlerde kımızı sadece çok sayılı at sürüsü olanlar içebilirler.

 

 

^хТör – Ocağın yanında kapı karşısındaki çadırdaki hürmetli yer.

^                                                                                    лл еще одно свое  етттспис

O cömert olmak istiyor o kendini hiç olmadığı gibi etrafındakilere neşe verebilecek kadar kuvvetli hissediyordu.

-      Arteke,- dedi o.- Ulpancan size hayvanlara bakmak zor geldiğini söylemişti. Ben kendim de bunu görüyorum. Eğer şçyle yaparsak nasıl olur... Bundan ileri sadırın tüm sürüsü Ulpan ait olsun. Ben bu sürüden kendime bir tay bile almayacağım. Eğer o kendi sürüsünü Karşıgalıda bıracaksa sizin atlarınız da onlarla beraber otlatılabilirdi.  

Sofradakiler biraz şüphelendiler. Bu ne – cömertlik mi?.. Yoksa bu adam kendi yaşını bilerek gelecekte olabilecek aile davalarından kaçınmak şimdiden Ulpan’ın payını mı bölüyor? Eseney hem kurnaz, hem acımasız, hem de adaletli olabilirdi, ancak onun cömertliğini pek çoğu bilmezdi. Belki de yaşlanınca onun ruhu da yumuşamaya başlamıştır? O zaman diğerleri  - Ulpan bin yıl yaşa derlerdi. Diğerleri ise Eseney’yin aklına Karşıgalı’da kış geçirmek düşünces geldiği ve onun yoluna Artıkbay’ın çadırı rastgeldiği anı lanet ederlerdi.  

-     Eseney, dostum...- Artıkbay’ın sesi titredi.- Senin davranışın kendine layık. Sen benim ve Ulpan’ın annesinin kalbini rahatlattın. Uzun yıllar ben onların savunmasız olduklarından korkardım. Şimdi ben rahatım.  

Eseney yerinden kalkıp Kenesarı zaferleri anısına Sibirya genel valisi tarafından verilen hediyeyi – sol yakasında altın madalya takılmış altın işlemeli zümrüt yeşili ceketi getirip Artıkbay’ın omuzlarına koydu.

Sadır Artıkbay’a omuzlarıyla dayanak oldu, Eseney ihtiyara yardım etti. Nesibeli gitti, geri kalan herkes gitti.

-     Ulpancan... Sen düşünme ki ben senin payını ayırt ettim. Bu benim hediyemdir. Bende kalan diğer malların tümünü de ikimiz beraber idare edeceğiz. İki Eseney, iki sahip. Sadır’ın sürüleri ise senin.  Onlaral istediğini yapabilirsin. Bana göre yeter ki senin babanla annen bir şeye muhtac olmasınlar. Sen biliyorsun benim çoçuklarım yok, miras olarak bırakacak kimsem yok. Sen benim hem oğlum, hem kızım, hem eşim hem de sevgilim olacaksın. Eğer sen benim evime güneş gibi doğarsan Allah’tan başka isteğim olmayacak. Yakın otur. Başını koy buraya...

O kendisini dinliyor ve hayran oluyordu. O nazikliğin ne olduğunu, kız ile tek başına kaldığında söylenecek sözleri de çoktan unutmuş zannediiyordu. Meğer unutmamış!

Ulpan onu dinlerken kalbi hızla atıyordu. Ondan başka kim onun yolunda Eseney olabilirdi? Erkek kararlarında sert olmalı. O kuvvet ve büyük kalp sahibi olmalı, bir süre önce tepede karşılaştığı insanı o böyle tahmin ediyordu. Ya Allah’ım, o kırk yıl önce nasıl birisiydi, tahmin edemem! Eğer o değilse ona kim rastgelecekti? Murzaş gibi birisi mi, Tulen’in oğlu mu.... Başka bir genç yiğit de Eseney ile karşılaştırılabilir mi? Kim blir?.. Ama kendisi onun gibilerle hiç karşılaşmamıştır.

Ulpan daha yakın geçmişte – Türkmen Musrep ile olan nişanlanma konusundaki konuşmadadan sonra – Eseney’i ok ile yıkmaya, babasının yayından ona ok atmaya hazırdı. Gerçekten, kendi istemediği her şey olup bittikten sonra o kendini aklamak için  bahanaler mi aramakta?

Ulpan onun rica ettiği gibi başını onun dizlerine koyarak yaslandı.

- Çok söz söylemeye gerek yok,- dedi kız – Yarın kendi sibanların ile benim kurleutlarımı topla, toy yap ve halkın önünde bana dediklerini, bana verdiğin sözleri tekrarla...

Eseney yanıt vermedi. Onun büyük, kara, acımasız çiçek hastalığından beneklenen yüzü kızın beyaz yüzüne yaklaşıyordu.

Ardından – o geceden itibaren çok zaman geçmiştir – o tobıktı kabilesinden olan akın Abay’ın rus akınının kazakçaya çevirdiği şarkısını dinledi. Zulum Tengiz¹ ihtiyar hakkında – onun kaçınılmaz fırtınayla genç kazak kızına haraket ettiği hakkında   ve onun koyu mavi gözleri nem tuttu.

 

^хTengiz – Hazar denizinin kazakça adı.

O anda kızın önündeki gözler koyu kahverengindeydi.

Şafak olunca Eseney su alıp havzaya gitti ve uzun süre zevkle yüzünü yıkadı.  

- İster misin?- diye Ulpan’a da teklif etti. – Sen de yıkan istersen.

Kız kalktı, ve aniden çok basit ama ayrıntılı düşünce geldi aklına: Şu andan itibaren bu adam onun kocasıdır, hem gece,  hem gündüz, hem sevinç, hem de üzüntü anında onun yanında olacaktır.

Kuvvet ve ebediliğini hisseden  gençliğindeki gibi sıcak eski bedeni suyla tekrar soğudu. Eseney namaz için halısını yaydı.

Genç beden ise yıkandıktan sonra biraz soğudu ama yeniden heyecanlandı...

Ulpan tekrar yorganın altına girdi. 

 

9

 

 

İlkbaharda Eseney, Ulpan, Nesibeli ve onlarla beraber dört yiğit Artıkbay’ın aulundan gittiler. Rus yerleşim sınırlarına kadar at ile ulaştılar, orada ise önceden belirlenen yerde her zamanki gibi onları Tlemis bekliyordu. O üstü kapalı, yan taraflarında küçük merdivenleri var harmonika gibi haraket eden vagon getirdi. Vagon üç ata çekiliydi. Tlemis bu vagona – araba derdi... .

Ulpan kendini tanıdığından beri bir arabaya bile binmemiştir. Ama şimdi küçük ayaklığı aşağı çekerek fas koltuğa sanki hayatı boyunca tekerlekler üzerinde yolculuk etmiş gibi hafifçe yerleşti.  

Neden çekinecek? Hayal etmediği statüye sahip olalı çekinmez ki. Eseney onun ciddi bir tavırla sahip niteliğinde idare ettiğine bakarak sadece gülümserdi... Kocasının armağan ettiği sürüde beş yüz kadar at vardı. Artıkbay’ın aulu hiç bir zaman bu kadar bolluğu görmemiş, aul kısrak etiyle ve kımızla gömülmüş. Onlar gitmeye hazırlanırken iki yüz kısrak yavrulu olmuş.

Zengin insanlar Ulpan’ı Eseney’in evine çıplak gelmiş diyebilirler. Nesibeli’ye göre şık sayılan annesi ve babasının eski giysilerinden dikilen bir kaç kıyafeti vardı. Annesi kendi biçer dikerdi. Kızının alışkanlığını bildiğinden Nesibeli kızının güysilerini at sürmeye uygunlaştırırdı.

İlkbahara yakın Eseney Ulpan’ı kendi auluna götürmeyi düşünüyordu:

-     Eğer senin akrabaların beni kendi eski kıyafetimde görseler “onun pantalonsuz gelmediğine de Allaha şükür” diye alay ederler....

Eseney biraz şaşırdı. O kadınlar için gerekli olan eşyaları düşünmeye alışkın değilmiş. Şöyle karar verdi:

-          Mayıs ortalarında Tobolsk’te fuar olacak. Oraya kırk seçilmiş atları götürmesini söyle.

-          Ulpan aynen haraket etti. Eğer lezzetli yemekler yiyip, güzel içecekler içemezsen, iyi giyinemezsen, istediğini yapamazsan zengin olmaya ne gerek var! Bu yazın zenginsin, bir kış sonra sen en fakir bir adama da dönüşebilirsin! O fuara da gitmek istemiş – onun görmediği bilmediği şeylere gözleri alışsın artık...

Bu Tlemis - Eseney yaralı Stap’ta hastanede yatarken İrbit’e gönderülen Tlemis’tir ve on beş yıldır onun ticari işlerini idare etmektedir. Eseney kendilerini karşılaması için onu göndermiştir. Ulpan şaşırtısını belirtmedi. Eğer o her şeye şaşkın gözleriyle bakacak olursa sadece kendini değil onu - Eseney’i de tuhaf bir duruma atmış olurdu.

Aslında o çok şeye hayran oluyordu. Onların gittiği sıradan bir yol... Sıradan ve sıra dışı bir yol. Yolun ortasında yay şeklindeki baş parçasını gururla taşıyan  için ayrı bir yol parçası. Ve yan taraflarında iki ayrı tarafa başlarını eğerek giden atlar için ayrı iki yol parçası.  Ve geniş arabanın tekerlekleri aynen onların peşini izliyordu. Ulpan – hayatı bu tür yollardan uzaklarda geçen göçebe kızı – bu tür yolu ilk defa görmekteydi, herhalde Ruslar bu yolu döşemiş olmalı.

Bu üçü hız düşürmeden, adım kaybetmeden tırıs tırıs gidiyor ve araba toprak ile temas etmeden yüzüyor gibiydi. Eyere alışkın Ulpan bu yolculuğu da değerlendirdi. Rahat ve hızlı... Onları refakat eden yiğitler uzaklarda kalmışlar.

Sen eyer üzerindeyken at da hoşuna gittiği an onun baş tutumunu, şık yelesini ve boyun eğiş güzelliğini hayranlıkla izleyebilirsin... Ama onların bu güzelliğini uzaktan gördüğün gibi izleyemezsin. Burada ise üçü de göz önünde! Ve onun artan hızını aralıksız çan zili eşitlik etmekte.  

Demek... Ulpan kendince hesap çekiyor. İlkönce yolculuk...  Yorulmak bilmez üç at ile araba. Bekle biraz Eseney canım! Fuara ulaşalım bakarız......

Önceden rastlamadığı Rus kulübesini de farketti ulpan. Tlemis ınlara çay ve yemek ağırlayacak bir ev ayarlamıştı. Temiz iki oda. Boyalı ahşap zemin, camlı pencereler, içerisi de adydınlık. Onların öğle yemeğini ise ön odadının üçte birini kaplayan fırında pişirdikleri belli.  

Orta yaşlarda sarışın saçlı mavi gözlü kadın maşa ile çaydanlık ve tencereleri çekerek, tava ve tepsilerin yerini değiştirerek onlara hürmetle servis yapıyordu. Ulpan biraz acıkmıştır ondan dolayı ekşi hamurdan yapılmış beyaz ekmeği rahatla yiyordu.  Yuvarlak peynirli kekler de onun hoşuna gitti. Et, süt ve undan ne kadar  çeşitli yemekler yapmak mümkünmüş...

-        Bu ailenin kaç kaç hayvanı var?- o Tlemise sakince sordu.

-        Ne hayvanı!.. Onların hiç bir şeyi yoktur. İki atı, bir ineği  bir de tavukları – bir düzine kadar olmalı. Kendileri için biraz ekmek ekerler.

                Ulpan öğle yemeğinden çıktıktan sonra yyola çıkacakken bu ve başka kulübelere olan hayranlığı devam ediyordu. İleride don kazaklarının küçük, bakımlı ve rahat köyü görünüyor. Küçük Rus köyü daha göz önündeyken Ulpan daha yeni bir basamağa adım attı: daha bir Rus kulübesi. İşte böyle Eseney!

O gün ve ondan sonraki günlerin birçok olayları onun aklınatakılıp kaldı. Bozkırlar da kendisinin bildiği, alıştığı ve sevdiği gibiydi... Yeşil yele bahçeleri. Rüzgarlarda kuş tüyü.  Öğleden sonra güneş yükselince bu alanı örten ısı sis. Ya onun hayatı? Kışın ve yazın çadırda. İmanlı peygamber Muhammed tarafından yetiştirilmesine izin verilen dört hayvan türü. Sogım – kışlık için hayvan kesmek, her aile kendi hayvan sayısına göre et hazırlamak. Uzun bir gece gibi herhangi bir değişiklik olmayan monoton hayat. Ulpan Kazak kadının kaderi, kendi ebedi sefiliğine ve konuşmaya yararsızlığına  alışmıştı... Belki o kendi bildiği hayata belirgin bir şekilde benzemeyen yaşama rastlayarak biraz abartmakta. Ama şimdilik kendisine de belli olmayan, yeni düşünceler ve niyetler onu huzursuzlukla “bekleyelim bakacağız” diye düşünmeyi zorluyordu.

Tlemis onların kalacaüı yeri de ayarlamıştır. Tobol’lerin kögön yaptığı Nehrin kenarında iki beyaz ve iki koyu renkli çadır dikiliydi

Arabadan inerek Ulpan sanki her zaman idare etmeye alışmış gibi  emretti:

- Biz annemle beraber benim otauda kalacağız, sen – büyük çadırda, üçüncüsünde ise misafirleri karşılayacağız. Orada öğle yemeğini yiyeceğiz, çayı ise otauda içeriz. Hani arabadan in benim kaplanım....

Ulpan şaşırmamaya çalışıyor ve bunu da başarabiliyor, Eseney ise Ulpan’ın kolay ve serbest davrandığını görerek şaşırmadan kalamamıyor ve şaşkınlığını da gizlemiyordu ve bunların hepsini onu Ulpan’ı yapıyor, geçen sonbaharda sürülerini Karşıgalı’da kış geçireceği kararını aldığı için Allah’a tekrar tekrar teşekürlerini bildiriyor.   

O kendisini karşılamaya gelenler ile selamlaşmak için biraz arkada kaldı, Ulpan annesi ve onlarla beraber Tlemis de ileriye doğru, kar gibi beyaz otau tarafa yöneldiler.  

Bir kazak kadını çadırın tepesindeki duman borusunu kaplayan tündüğü açıyor

Ulpan:

-           Öyle kalsın uğraşmasınlar, annem kendi açacak. - dedi

-           Hey, kadın! Dokunma, git!- diye bağırdı Tlemis. Herhelde bu onun karısı olmalı. Herhangi bir nedeni olmadan  hizmetçi kadın ile bu kadar kaba konuşmazlar. Kadın orada hiç bulunmamış gibi kayboldu.

 Tündüğü açmak kolay bir iş değildir. Nesibeli ilkönce güneşe baktı, rüzgar hangi taraftan geldiğini tespit ettikten sonra ancak keçeyi çekti.

Çadıra o kızından sonra girer girmez hayretle durup kaldı. Yukarıdaki beyaz keçeden yapılmış peçe siyah kadife desen ile süslü,  özenle dokunmuş halı şeritler çadır duvarını gizliyor,  zemin ise peluş halı ile kaplıydı. Eşiğin tam karşısında ise saten, kadife yorganlar yığılı... Sandıklar beyaz keçeli örtüler ile kaplı.   Tertemiz uzun eğik burunlu bakır kumgan, yıkanmak için bakır leğen, mavi kalın ipek perdeler.

Burada herşey parlıyordu, parlaktı ama Ulpan kendine verdiği sözüne sadık kalarak şaşkınlığını belirtmedi. O Tlemis’e teşekkür etti – Tlemis, ev hanımı ve onun annesinin peşinden girdi:

- Eğer bir şey yerinde değilse sadece sizin bakışlarınızdan fark edilebilir... Tlemis ağa, ben hiç bir kusur görmedim. Ben size isminiz ile hitap ettiğime darılmayın. Ben Eseney başta gelmek üzere herkese ismi ile hitap ediyorum.

Uzun yıllardır kendisine Rus kadınlarının Tulameş veya Tilameş dediklerine alışmıştır ondan dolayı Ulpan’ın  - köylerde erkeğe hitap ederken ismini söylemek hoş olmadığı - kendisini ismini söyleyerek çağırdığına dikkat etmemiş bile. Şu an kendisi de yaşlı kocasının ilgisi ile  şımarık olan bu tokala nasıl hitap edeceğini düşünmekteydi. Ne diyeceğine karar veremeyip, ona doğrudan hitap etmekten kaçındı:

-    yeterli olmayan tarafları vardır... Nasıl olmasın! Ama gitgide düzenleyeceğiz. Tobolsk’teki fuarda istediğin herşeyi bulabilirsin. Bir de enim bir sürü tüccar tanıdıklarım vardır. Onun için merak etmeyin.

O dışarı çıktı.

-Ala... otur. Evde de oturduğun gibi en hürmetli yere. Bu benim – otaumdur. Eseney’in auluna beni bu çadır ile götüreceksin.

 - Güneşim benim, sen ne zaman yetiştin bunlara? Sen ne zaman bu çadıra sipariş verdin?

 - Ala, ya ben - Eseney? Eseney için zor bir şey var mı ki! Yarın fuara gideceğiz. Kendin, babam, ev için gerekli olan herşeyi al... Her şeyi satın alacağız... Fuara Eseney ile ben gelmedim, tersine Eseney benimle geldi.

Nesibe nasıl da hayran olmasın ki? Bir kışta Eseney gibi insanı Ulpan elde etmiş. Onun öz aulunda evlenme baş töreni daha apılmadı.  

İçeriye onlar gelirken tündüğü açmaya çalışan kadın girdi.

-Yıkanacak mısınız?- diye sordu o.

-     Evet, evet... Siz Tlemis Ağa’nın eşi misiniz? Evet, zkena... Да, зкена...

Ulpan ile Nesibeli yıkanıp, giysilerini değiştirdikten sonra yiğitler dastarhana kaynamakta  olan semaveri götürdüler. Ulpan onlara seslendi:

-     Biriniz Eseney’i çağırın. Semaveri ise buraya koyunuz ben kendim çay vereceğim.

Eseney yalnız gelmedi. Tlemis’ten başka daha iki tatar tüccar ve bir rus vardı. İkisine Galiaskar ve Galiulla derlerdi, rus adamın ismi ise – Gleb idi.

Ulpan ilk defa aul dışında ev hanımı sıfatındaydı, misafirlerin bakışlarını üstün dikkatle yakalıyor, onların düşüncelerini tahmin ediyordu... İlkin onlar Ulpan’ı Eseney’in kızı zannetikleri görünüyor. Nesibeli’yi ise eşi sandılar. Ama sonradan şüphelenmeye başladılar – Eseney onunla konuşmaya başlayıncaya kadar  kuşku içindelerdi:

-     Ulpancan... Bize ticaretle uğraşan insanlar geldiler, ticaret adamları ise her zaman acele ederler, onların işleri çok zamanı ise kısadır. Bu rus kişi senin atlarını toptan satın almak istiyor. Tabi ki eğer siz anlaşırsanız.

Tlemis fuardaki fiyatları hatırlatmayı doğru buldu:

-     Dört at, her biri kırk rubleye satıldı. Ama bu atlar tüm atların en iyileri idi.

 - O kişi - Тalib – ne kadara veriyor?

-          Otuz beşe...

Ulpan çok düşünmedi – pazarlık da etmedi:

-     Ya sizde nasıl yapılır?- dedi o Tlemis’e – Tokalaşmak mı gerekir. Ben kabul ediyorum.

Gleb gitmeden önce şöyle dedi:

-     Madam, benden size bulabileceğim en iyi tilki ve Paris parfümü olacak...  

Tlemis tercümesini yaptı ve “madam” asil bir kadına hitap ederken söylendiğini anlattı.

O Gleb ile vedalaşmak için dışarı çıktı, Galiaskar ve Galiulla hanımı başarılı pazarlığı ile tebrik ettiler ve fuarda da başarılar dilediler. Galiaskar onu yarına kendi evine davet etti. Eşi ve kızı sevinecekler... Eğer hanım onlarla beraber alışverişe çıkacaksa hiçbir satıcı ve tüccar onu aldatmayı düşünemez bile... Fuardan başka Galiaskar’ın kendine ait bir dükkanı vardır. Oradaki tüm mallar hanım içindir – yeterki o ne gerek olduğunu söylesin.

Galiasgar Ulpan'ı  kendisinden önce davet ettiği için;Galiulla pek sevinmedi. Gleb’in demiği gibi bu “madam” - işbirliği yapabilecek birisidir. Onlar kırk atın satışından Allah’ın yardımıyla Rus tüccarı kendilerinde bulunan ne kadar kazanç elde edeceklerini tahmin etmekte ve buna alışmışlar...

Onlar gittiler, Tlemis kaydanda Ulpan'a kağıt para ve gümüşle dolu çuval getirdi.

-“Senden “magarıç” (iyi bir iş birliği yaptığı için sevinme payı)” diye tatlı bir dille, her zaman danıştığı gibi, Eseney söyledi.

-“Onun gönderdiği tilki derisinden, kışın başın üşümesin diye ben sana iyi bir “tımak”(şapka) tiktireceğım. Anlaştık mi benim yğitim”.

- Tamam, xanım, iyi....

-Cebin boş olmasın diye bu parayı da al.

- Ay-ay. Sen ne kadar çok veriyorsun?

-Boş ver, ben umursamam.

 

-Hayır! Ben kadın kraliçeli  bu gümüş parayı alayım! Ben onu hiç kimseye vermem! Çok güzelmiş. Bende kalsın.

Nesibeli onları dinleyerek usanmadan sevinirdi ve Allah'a onların mutluluğu uzatsın diye yalvarırdı. Eseney Turkmen–Musrep ile elçilik gönderdiğinde o, neden üzülüp çadırdan çıktığını hala anlayamadı. Nesibeli yaşlı damada ve cavan kızına bakarak  “Ya Eseney daha kolay hale geldi, kalbi yumuşadı, ya da Ulpan ilk günden onunla konuşmak için düzgün bir yol buldu” diye çözmeye çalışırdı. Ulpan hem tatlı dilli, hem güçlü, hem yaramaz, hem de verimsizdi. “Benim yiğitim”, “benim aslancığım” .... diye hitapları onun hoşuna giderdi.

Eseney özü nasıl? Nesibeli böyle bir adamı görmemiş. Zenginliğinden zevk alan, gücünü seven, kibir adam hareketleri eden, ava sevgisi –bunların hepsi belki içinde kalmış, ama Ulpan onları kapatmış. O, arada onun dünyevi tavsiyelerini dinleyir, arada ise özü tavsiye eder.

İri yapılı,kasvetli Eseney her zaman Ulpan'a bakanda onun anlayışlı bakışlarını görür. “Benim Eseney” diye ona hitap eder. Arada çocuklar gibi;bir yere gidende Eseney onu yanına çağırıp mutlaka bir düzeliş yapacak- ya jilet düzeltecek ya da malahayın ipleri bağlayacak. “Korkarım ki, yetişende düzensiz ve çapaçul olursun” deyip cocuğa gibi tokat atıp “şimdi gidebilirsen” diye söyler. Eseney –Eseneydir. O, toplumun fikirlerine fikir vermeden hareket edir. Şimdi de kraliçe haqında söylediği sözler Ulana aiddir.

O, son günlerinde bazarda kenara çekilmiş. Eğer onun yerinde başkası olsaydı şaşkınlık ve gizli ironiler yaratardı. Ama Eseney...Bazı insanlar Eseney'in şiddetiden, içe kapanıklığından kortuğu için ona daha yakın olmaya çalışarak onu yeniden tanığırdılar.

Bazara gidişi Ulpan için çok önemlidir. Onun hakkında ve onun iş başarılığı hakkında herkes konuşurdu. Hem de Ulpan kendini sadece ata binen ve Turkmen-Musrep yardımıyla kurdlar avına giden kasaba kızı olarak artık tanımırdı.

Daima sıkıntılar içinde yaşayan insan şimdiki mutluluğun geçici olduğundan şüphelenir. Böyle de olur, bnun için Nesibeli kızının mutluluğun korumasını Allah'tan durmadan isteyirdi.

Eseney, Ulpan ve Nesibeli oturmuştular. Çadırın kapısı açıldı ve Turkmen-Musrep içeri girdi.

-Assalamü aleyküm...

O, eyerden şimdi düşdü ....Elinde kırbaç, elbise torpak içindedir....

-Musrep ağa! Deyip atladı Ulpan. Nesibeli de ayağa durdu.

Eseney ise beklenmedik konağa şiddetle göz dikdi:

-Turkmen sen misin? Sen? Ben senin yüzünü unuttum bile. Bütün kış nerelerdeydin? Niye bizi özletirsin? Otur, bir yere gidemezsin.

Eğer böyle gelenek olsaydı Ulpan Musrep'i kucaklayıp öpecekdi. O, onun bakışından her şey anladı. Evlendikten sonra Musrep onun için doğrudan da ağabeyi oldu. O da onu göz kardeşi gibi kucaklamak isteyirdi.

Eseney onu yanına oturttu.

-Sen, Turkmen, çoktan haber vermedin. Duydum ki, seni de bağlamışlar. Niçin bizi düğüne davet etmedin?

- “Düğün siz gelende” Musrep diye hemen cevap verdi. “Zamanımız yoktur. Bizim çocuğumuz oldu. Bunun için Şınar gece gündüz onun yanında, hiç bir yere çıkabilmir.” diye devam etti.

-Çocuk mu?!

Eğer onlar ikisi olsaydılar, Eseney mutlaka dostuyla alay edecekdi. “Eşi kasabasından “dolu” gelmiş?” diye soracaktı. Ama Ulpan'dan utanıp ancak tebrik etti.

-Kız mı, oğlan mı ?diye Ulpan sordu.

- Bilmiyorum. Hala ayağa kalkmış değil. Şınar ise nazarın değer diye göstermiyor.

- Nasıl yani...diye Ayağa kalkmış diye Ulpan şaştı. “Ne zaman......”

- Çoktan. Dün on iki günlük olmuş.

- On iki gün içinde çocuk ayağa kalkmaz...

- Sen ne diyorsun? diye Eseney açıklama istedi.

Nesibeli gülerek kızına dedi:

-          E-e, Ulpan .... Sen anlamadın mı? Onların deve dişi doğum yaptı...

-          Gerçekten mı?

-          Ulpan Musrep'in gözüne bakarak anasının hakklı olduğunu anlayıp gülmeye başladı. O, da Eseney gibi Musrep'in hamile kadınla evlendiğini düşünürdü.

-          Musrep tayın güçsüz uzun ayaklarını hareket ettirmediğini, başını kaldırabilmediğini, daima yattığını söyledi....Şınar ak deveyi evinden getirmiş.

-          Tayın rengi de beyazdır?diye sordu Ulpan.

-          Evet, Şınar böyle söyledi. Biz onu düğünde gerçekleşen güreşin esas ödülü yapmak istiyoruz.

-          Eseney karıştı:

-          -Ulpan'ın gözüne bakarak açgözlüğünü görürüm. Benim düğün güreşine katılmanı istiyor musun?

-          -Ne olur, katıl. Ya da yaşlandın mı?Ne kadar güreşip kazandın?

-          O, güreşecek, güreşecek! Diye sevindi. Ulpan elinle Eseney'in dizine vurdu. “O, galib gelecek ve ak tayı benim olacak dedi”.

-          -Tamam!diye kabul etti Eseney. “Sen de, Turkmen güreşe katılacaksın” diye bir şart koydu.

-          -Güreşeceğim!...

Ödülün kimin kazanacağı çoktan bellidir.

Ulpan Musrep'in çoktan görmedi. Onun hayatında çok şeyler değişmiş..

-Musrep ağa, benim gelecek dostumun, kız gardeşimin adı Şınardır? diye sordu.

-Onu başka ismi olsaydı evlenmezdi mi?

-Övünme! diye söyledi Eseney.- Subay olanda övünürdün, evlendikten sonra da değişmemişsin.

 

Kazan dilinde: pehlivan, gürüşçi-paluan

                         Şınar, çınar-güzellik, dayanaklık, vafalık

 

-Övünüp övünmediğini özün göreceksin dedi.

-Yani o, Ulpan'dan da güzel mi? diye sordu.

Böyle bir soruya cavap vermek çetindir. Ama :

-Her kadın öz güzelliğine sahiptir diye Musrep cavap verdi. Atların gücünü rengiyle değerlendirmirler. Hayır. Biz güzel, iyi, zarif, ince diye sölerik –diye devam etti.

Eseney, sanki, öz özüne:

-Erin güzülliği-aklındadır, kadının aklı-güzeliğinndedir diye söyledi.

-Benim de senin de şansın varmış...Ama Şınar'ın güzelliği sadece aklı değil...

-Ulpancan..., onun özüne geldiğini sanıram.

-Sen de insana bezemeye başladın.... Türkmen artık ciddi konuştu.

Eseney:

-Düz dedin, Turkmen.... kendi kendimi zorla tanıyorum diye tam açıklama yapmadan konuya döndü. Kovduğu yere giderim. Ulpan benden ne istediğini yapar! Senin ki, de böyle....

-Şimdi daha rahattır. Taya baktığı için onun zamanı yoktur. Ben gözünü baka baka ne lazım olduğunu çözmeye çalışıram. Bakıram ki, yanacak yok.Yanacağın dalınca gidirem. Su olmadığında nehre kaçıram...

-Öyle de kaçırsan?

-Sivri sinek boğayı kovar.

Ulpan onları dinleyirdi.

-Musrep ağa, sabah sen benimle pazara gidebilecek misin? Ya da işlerin çoktur? diye Ulpan sordu.

-Bir girişle işlerimi haledeceğim .

 

 

11

 

Eseney memnuniyetle sordu:

- Ben yalnız mı oturacağım?

-          Gündüz Musrep agay benim yanımda olacak, akşam ise seninle. Gündüz sen zaten meşgul olacaksın. Senin kerey ve uakların Eseneyi sabırsızlıkla bekliyorlar, kış boyunca toplanan sorunlarını çözmesini bekliyorlar. İster misin beraber gidelim...

-          Hayır,- diye sözünü kesti.- Ben seninle pazarlık yapmam kalmış ancak. Hayatım hiç bunu yapmadım!

-     Ben çabuk dönmeye çalışacağım,- diye söz verdi Ulpan.

Ertesi sabah Tobol kıyılarında araba şehir tarafa yönlenirken Ulpan yine Şınar’dan bahsetti:

-     Onun boyu nasıldır?

O Türkmen Musrep’ten biraz uzaklaşmış ve şimödi de ne “sen” ne “siz” diye hitap edeceğini biliyor.

-     Eğer ikiniz yan yana durursanız birbirinize gözlerinize bakabilirsiniz. Ama o senden biraz ince gibi. Bu kız hiç bir zaman bozkırlarda kurt kovalamamıştır, o deve güdermiş.

-     Ya onun huyu?..

-     Huyu?- Musrep ne cevap vereceğini bilemediğinden tekrar sordu. - Sakin. Utangaç değil. Belki de samimi... Bizim aulun yaşlı kadınları onu şımartıyorlar, onun huyunu bozacaklarından korkarım: «Aynalayın-ay... Aynalayın - ay...» Çocuklar ise ayay-apa¹ demekten başka bir şey demezler...

-          Ya sen ona ne diyorsun?- diye sordu Ulpan.

-          Ben?.. Akmaral...

Ulpan bir anlık sorularını durdurdu  - Karşıgalı’da yeşil göl yakınlarındaki iki yavrusu ile kendi beyaz maralını hatırlamış olmalı...   Ve Musrep niçin eşine bu adı vermiş? Başka şefkat isimleri yok mu ki?

En iyisi hatırlamak konuyu değiştirmek idi:

 

 

Ayay apa – güzel yenge;

_ Musrep agay eğer zengin birisi olursanız ne yapacaktınız?

-     Daha iyisi hiç gereği yok,- diye yanıtladı o,- Zengin olmanın kendi acıları vardır... Geceler uyumaz: Hayvanlarını sağa tutma yolunu düşünür... Ya cut... ya birisi çalar...

O ısrarla devam etti:

-     Tamam ama yine de öyle olursa?..

-     aynalayın, doğrusu- bilmiyorum. Lazım olan her şey var bende. Binmek için iki atım, iki kısrağım, iki köpeğim. Şimdi de deve katıldı. Yavrusu da var...

 - Hayır! Yavrusu - benim!

-          A-a evet doğru senin senin...

Onlar şehre girdiler... bozkır insanlarının gözleri bu kadar kalabalığa alışkın değildir. En iri toyda bile bu kadar insan görmezsin! Evler – taştan yapılmış- kapı ve pencere ahşapları karmaşık oyma ile süslenmiş... bunlar ne – koşumlardaki atlar korkulu homurdanıyorlar, yan taraflarına eğiliyorlar, her anda geri tepmeye hazırlar. Sürücü konumunda oturan Tlemis onları zorla tutuyordu.

Tlemis açıklmaya başladı... İki kat beyaz ev – burada önce vali oturuyordu. Ya bu? Toprakta sağlam duran, kule ve haçları gökyüzüne bakan ağır bina – kilisedir. Ruslar burada kendi tanrısına tapınırlar, onlar doğduğunda burada vaftiz ederler, bu dünyayı terk ettiklerinde de burada cenaze törenini yaparlar. Büyük pencereli, yanlarıunda kalabalık bulunan taştan uzun saraylar -  dükkan, mağazalar. Ne gerekse, ne istersen her şeyi burada her zaman satın alabilirsin, yeter ki paran olsun.

Ulpan bir defasında hiç bir şeyi aklında tutmak mümkün olmadığını anladı ve şöyle dedi:

-Dün gelen tatar tüccar - Galiaskar’ın evine gidelim?... Evet onun adı Galiaskar’dır. 

Tlemis yan caddeye döndü ve koşumu iki katlı bir tuğla eve doğru yönlendirdi.

 

-          Sen bana eğer zengin olursam ne yapacağımı sordun mu?- diye sordu Musrep Ulpan’a... Baksana – dışarıda ne kadar temiz – bir yeşil halı gibi. Kuyu. Eğer dışarısı bu kadar ise, içeride ne olduğunu tahmin edebilir mişin?

Evet iç dekorasyonunu ve düzenini Ulpan en üstün lüks olarak zannetti. O belli etmeden ama çok dikkatlice Galiaskar’ın karısını ve kızını gözetiyordu. Tatar kadınları hafif ve rahat giyimleri giyiyorlar, serbest haraket ediyorlar. Onların dili Kazakça’ya hem benzer hem benzemez ama anlaşılır. Galiaskar ise Kazakça’yı ana dili gibi konuşuyor.

Büyük yıvarlak masa doluydı, sadece çaydanlık ve fincanarı koymak için boş yer vardı. Buraya ekleyecek başka hiç bir şey yok gibiydi.

Ama galiaskar’ın karısı – Raziya gene de heyacanlanıyordu: -Buyrun alın... Masada ne varsa her şey sizin içindir... Bu Galiaskar her zaman beni tuhaf duruma bırakır. Akşam çok geç eve döndü de yarın sabah misafirlerimiz olacak diyor. Ben ise ona – sen beni öldürmek mi istiyorsun? Ben hiç bir şey yapmaya yetişemem ki ve rezillikten ölürüm. Kendisi ise Rusça – niçau Raziya Hanum niçau... Ben onunla tartışmamam için Rusça konuşuyor. Ama diyor güzel bir kazak kadınını göreceksin. Yalan da söylememiş. Buyrun alın...

Ulpan onlar kendisini aç zannetmemeleri için çok yemedi. Biraz çay içti, sonra Raziya hanum onları Galiaskar’ın dükkanına götürdü.  Tüccar sadece Kazakça serbest konuşuyor değil her bozkır kadınına ne lazım olabileceğini bilir, her zevk her konumdaki kadınlar için eşyaları vardı. O boşuna: «Benim dükkanımda olanları başka hiç bir yerde bulamazsun...» dememiş.

Farklı renklerde fas çizmeler...  boncuklar ile süslenmiş kavuş-içikler, kadife ve polar ceketler... Onlara bir göz atınca gökkuşağı dükkandaki rafın altından çıkmış gibi gelir. Ve aynı gökkuşağı ipek elbiseler asılı diğer köşede de duruyor. Onları nerede diktirmişler? Kazan’da mı... Orası kuzey Kazakistan’dan uzaktır, ama birileri bozkır aularının ilk ait görünüşü koruyan ve elbisenin hafif ve rahat  olmasını sağlayan bir dikiş bulmuşlar. ,

İlk olarak Ulpan üç çift çizme istedi. Yardımsever tatar da kazakça onu çağırdı:

-     Oturun, denemek gerek...

Ulpan oturdu ama sabak çoraplarını değiştirmemişti. Onu giyip denemeyi itiraz etti, sadece yeni çizmeleri ayaklarında bulunan eskisi ile karşılaştırdı. Tam uygun gibi..:

-     Alıyorum...                                                                                                                              

Sonra annesie kavuşları giymesini zorladı ve uzun süre tüm gerekli eşyaları seçti doğru daha ne zaman böyle bir fuara ne zaman gelecek ki.... Dükkanda sadece ki fırfırlı elbise ve kollu ceketler bulamadılar.

-          Bunları dikebilecek birileri bulunur mu?

-          Tabi ki, - diye seslendi memur.

O terzi Şakir’i götürdü, Şakir de biraz zorluk içinde kaldı. Genelde kazak kadınları ölçülerini almaları için kendilerine dokundurmaz, bu bir ölümden haber veriyor demektir. İnce keteni örtü için bulmak zordur, ve o çok pahalıdır, hassasiyetle canlıların değil ölülerin ölçüsünü alırlar.

Ulpan terzinin önünde kıpırdamadan onurlu duruyordu, terzi geçnç kadına dokunmadan onun ölçüsünü alır ve kağıda sayıları yazarken hiç haraket etmedi. Nesibeli ise köşede Allah!a yalvararak onu Ulpan’ı alametten korumasına dua ediyordu. 

Bu işlerin hepsi tamamlandıktan sonra Ulpan Ulpan Musrep’in Şınar’ın kendisi ile aynı boyda olduğunu hatırladı ve Şakire:

-          Bu elbise ve ceketten üçer tane, - dedi.

-          Üçer tane?..

-          Evet. Ne karad sürer, ne zaman hazır olascak? – Yaklaşık beş gün sonra...

Hesaplaşma günü de geldi ve Galiaskar’ın elleri hesap taşlarını çevikle çekiyordu – bu kadar büyük alış-verişi memura güvenmedi.

O hesaplamakla beraber konuşuyordu:

- Lacivert kadife – kırk beş metre... kırmızı kadife – elli beş...- kırmız – otuz üç...

O mırıldanmaya devam ediyordu, ve sonunda onun masasının üzerindeki kutuda birkaç büyük kağıt para kaldı. Ama ulpan cimrilik etmiyor, eğer paran varsa onları tutmaya gerek var mı? Parayı harcamak gerek.

Raziya hanum vedalaşırken bu yeni kıyafetlerini banyo yaptıktan sonra giymeyi teklif etti – aul yolu uzaktır – o yaşlı kadını da bulmuş, buralı kadın, o onları banyoya götürdü.

Banyo hakkında Ulpan anlatmıştı, o Rus köylerine giderdi, Stap’ta yarı yıl hastanede yatmış. Ama onları sadece duymak, ve bozkırların en sıcak gününde bile olmayan sıcak buhar odasına girmek çok farklıdır... Hoş rehavet bütün vücüdunu sardı, yaşlı kadının yumuşak avuçları onu ovalıyor, vücudu ise gıdıklayan sabun köpükleri ile kaplandı... Suyla iyice yıkanan ve ekşi sirke kokan saçları omuzuna düşüyor... «Yarın tekrar geleceğim,- diye hayranlıkla düçündü Ulpan.- Onun ertesi - tekrar. Aula dönünceye kadar her gün geleceğim!» Ulğan’ın aklına daha bir düğme takıldı – Rus hamamı...

Eve dönerken Ulpan Galiaskar ile Musrep’i fark etti – onlar omuzlarına ellerin ulaşamayacak kadar büyük kırmızı ata çekilmiş arabada gidiyorlardı... Araba sessizce gidiyordu. Onun kenarları parlak maden ile çevrili, eyer için kutuları dallar ile işlenmiş ve açık kahverengi boya ile boyanmıştır.

İlk önce o bu Galiaskar’ın arabası olduğunu zannederek:

- Musrep agay... tüccarın arabasında gezmeye alışır eyere oturmayı unutursun, - dedi.

- Bu araba değil. Bu şezlong – Satın mı aldın?

-     Atı da tüm ziynetleri ile beraber...

Akmaral beni bunun için fuara göndermiştir. Beğenecek mi, ne düşünüyorsun?- endişeyle sordu o.

-     Tabi ki!

Evine – Töböl’lerin çadırlarına – Ulpan Musrep’in şezlongunda dönüyordu. O acele etmeden şehire bakmak istiyordu.  O etrafına bakıyor aynı anda da dikkatini çekemiyordu – kalabalığa, gürültüye alışmış koyu kırmızı at herkes onun güzelliğine hayran olması için çok rahat ve hafif yürüyordu.  Viraj alırkan güneşte onun dört nalı parlıyordu.

-     Yarın bana buna benzer bir şezlong satın alır mısın bana. Satın alır mısın, Musrep aga? Ama atları çift olacak. Ben öyleleri sokaklarda görmüştüm.

-     İstiyorsan alırım. Hangi renkteki atlar olsun?

-     Sizin hoşunuza giden benim de hoşuma gider... Eseney onları büyük çadırın yanında karşıladı.

-     Нya Türkmen... Kurt derilerinin satışından alınan tüm paranı bu arabaya verdin. Karını nasıl besleyeceksin ki?

-     İyi karı kocasını kendisi besler.

Ulpan Eseney’e sabırsızlıkla kendi isteğini iletmek istiyordu:

-     Eseney’im, ya Eseney bu alış verişi için Musrep’i haşlama. Yarın ben de şezlong ve atlar satın alacağım. Bizim atlar koşum yapmak için çok korkaktırlar.

-     Beni mahvetmek mi istiyorsun!

-     Mahvedeceğim, mahvedeceğim!.. Sen artık mahvoldun, bende senin paraların hemen hemen hiç kalmadı. Beş gün sonra eve gideceğiz. Şimdilik her sabak yıkanmak için hamama giderim. Sen de git, nasıl da zevkli olduğunu öğreneceksin!

Yola çıkmadan önce küçük beyaz çadırı – otau çıkardılar ve deveye yüklediler, develer alış verişten gelen balyaları da götürdüler,  Ulpan annesi ile sakin ve çevik bir şekilde koşan koyu gri atlar götürmekte olan yeni şezlongda yola çıktılar. 

Vedalaşırken Ulpan hatırlattı:

-     Murep agay Şınar’a de ki, o benim yavrucuk devemi korusun, kimseye göstermesin...

 

 

12

 

 

Onlar aula günün ilk yarısında geldiler, Eseney şefkatle ve biraz gülerek ona şöyle dedi:

-           Hadi geç,nç gelin, bundan sonra sen yaya gideceksin... Ben ise eski geleneklere göre tüm etrafına eğildiğine bakacağım

-           Ben bunu başarabilecek miyim bilemiyorum... Ama sen bana bakma. Tamam?

-     Tamam,- diye söz verdi o.

Onları karşılamak için toplanan kızlar ve genç kadınlar kalabalığı onlara yaklaşıyorlardı, eseney Ulapan’ı annesi ile beraber indirdi. Onun öz aulundan onları refaket etmek için gelen kadınlar da indiler. Yirmi kadar atlı yiğitler Eseney’in peşinden gittiler.

Ulpan’ı karşılamak için kadınlara yan bakış yaparak Eseney gülümsedi: «Benim akrabalarım akıl yönünden uzun kulak eşeğe denk... Eseney’in baybişesi öz evine onların perde ile girecek zannediyorlar...»

Onlar gerçekten de iki bakanda – ince direklerde – yeni gelini yabancı bakışlardan koruyacak koyu yeşil ipek perde getiriyorlardı. 

İleride Aytolkın – İmanalı’nın karısı geliyordu. İki kadife ceketin üzerine kürk çekti, başına ince beyaz patiskadan caulık kondu.

Aytolkın’ın iki yan tarafındaki genç kadınlar hafif hava durumuna uygun şekilde giyinmişler: başlarında altın örgülü saukele, kolsuz ceket, çift fırfırlı beyaz elbiseler. Eseney oturan kapalı araba yanlarından geçerken üçü de birden eğildiler.  

 

Koyu yeşil perde Ulpan’a karşı haraket ediyor. Aytolkın başına gökyüzüne yönelen caulık giyersen boyun da uzun olacak düşünür! Bu sıcak günlerde iki ceket ve üzerinden de bir kürkü giymesi şişman bedenini gizlemek içindir. Yüzünden aşağı doğru akan teri caulukun çene altındaki aşağı kısmını ıslantığından, beyaz patiska ise  tozlandığından Aytolkın’ın sakalları olmuş gibi görünüyor...

Onun sağ tarafındaki bayan ise?.. Kırmızı yanaklı, esmer. Ayaklarında işlemeli çizmeler.. Tebessümü hemen kendine çekiyor... Gözlerinin köşeleri biraz yukarı bakıyor... Sol yanaklarında beni var. Bu işte – Şınar’dır, Ulpan’ın sorularını cevaplarken onu Musrep aynı bu şekilde tanımlamıştı. Tabi ki Şınar! Allah’a şükür nihayet Musrep kendine bir eş buldu.

Eseney’in aulunda - onun birinci karısı gittikten sonra – Aytolkın kendini konum olarak en üst ve en önemli sayardı. Ulpan ile nesibeli ile kibirli selamlaştı:

-    Merhaba tatlım! Sağlığın nasıl? Evde herkes iyi mi?- Kelimeler onun dişleri arasında tıkanıp kalıyordu, “siz” kelimesini ise hiç kullanmıyor gibiydi.

Hatta tatlıları avuçları ile dağıtırken bile Aytolkun öylesine değil geleceği önererek kendince ipucu vererek konuşuyordu:

-    Evdeki iyilik – gelinin ilk adımlarından... sürülerin çoğalması ise – çobanın sobasındandır. İyiylik de kötülük de eve gelen gelinin kaşlarına bağlıdır, kaşlarının ya aşağı ya yukarı çekilmesine...

Çocuklar şaşaya çırpıldılar. Birbirlerinden tatlıları alıyorlar, tartışıyorlardı. Ulpan onlardan gözünü alamıyordu. Çoğunun karınları şişmiş – bu bir yetersiz beslenme işaretidir. Ayakları ince. Gözleri kızarmış, iltihaplı. Eseney’in aulunda bu kadar zayıf, sağlıksız çocukların olması Ukpan’a biraz tuhaf geldi! Kışın onlarda cut mu oldu, onlar aç mı kaldılar?

Aytolkın hala kendini çok önemli sandığından kendi düz burnunu yukarı çekiyor... Şınar Ulpan’ın yanına geldi.

-          Bu sen misin, aynalayın?- diye sordu Ulpan.

-          Bu ben,- diye cevap verdi Ulpan.

Nesibeli hemen anladı – Musrep’in karısı. O Şınar’ı öptü:

-     Nice mutlu yıllar sana!

Eğer bUlpan Aytolkın’a bakıyorsa, Aytolkın Ulpan’ı gözlüyor, kadınlar nasıl da biri ikincisini gözetmeyi bilirler. Ne garip... Başında beyaz ipek örtü, saukele ise örtü üzerinde. Boynu açık!.. Övünmek istiyor tüm erkekler görsün – ne güzel bir boynu var. Ne ayıp! Elbisesi açık sarı renkte, ipekten yapılmış, kırmızı yakalı.  Kumaş yetmediği belli. Ve tek bir ceket giymiş, koyu lacivert, kadifeden. Bu zavallının başka ne iyi bir şeyi olabilir? Vay be bir at sürüsü verdikleri güzel kız bu mu?  Ona değer mi... Ya yüzü... Yüzü Aytolkın’ın yüzünden pek de beyaz değil!  Bu kız üç oğul ve iki kız doğurduktan sonra nasıl görünüşte olacağına bakarız... Gözleri - zararlı. Musrep onu övüyordu. Çizmeleri... açık dikişli kırmızı örtü değil lekeli mavi çekerse olmaz mıydı, düşünmez mi? Bu evsiz Şınar, dilencinin karısı aynı tarzda giyinmiş. Dedikleri doğrudur: «Kedeyden kötü bir şey yoktur¹ süslenmeyi düşünmüş...»

 

Aytolkın ellerini yukarı kaldırınca iki genç bayan o kocasının evine giderken onu yabancı gözlerden kapatmak için Ulpan’a doğru yürüdüler.

Ulpan da onları durdurarak ellerini yukarı çekti:  - Gelin sen dinle... – aynı anda Aytolkın’ın gözlerine depil başka bir yerlere bakıyordu. – Onlara de ki, kaldırsın bunu... ben kendi auluma giderken ben gizlenmeyeceğim.

«Gelin?..» Eseney’in aulundaki birinci kadına böyle hitap etmek kocası - İmanalı sık sık ağırlayan  kırbaçla vurmaktan daha tesirli oldu

 

 

Kedey – yoksul, fakir, alt sınıflar.

-        Ne – daha yeni seslenmeye çalışırken.

-        Perdeyi kaldırmalarını emret diyorum. Kendi auluma giderken toprakları ve suyu, kadınları ve çocukları görmek istiyorum. Kaldır...

-        İstediğin olsun...

Aytolkın kırgın şekilde kaşlarını çattı ve düşünüyordu: «Halk beni değil, seni kınayacaklar». O kendisini mağlup olarak tanımak istemiyor – bu şenli yürüyüş töreninde ön tarafa geçmeye yol vermedi. Ulpan ile şınar yanyana gidiyorlar ve kısık sesle konuşuyorlardı.

-        Ben Musrep agay benim düğünüme gelecek düşünüyordum...

-        O şimdilik büyük kardeşini gönderdi. Kendisi ise ekim işlerini tamamlıyor.

-        Ekim?..

-        Evet. Ben de bilmiyordum, onlar önceleri de ekermiş. Yulaf ve buğday çoktur. Ben onlara da yardım ettim.

-        Ya doğru ben senin avuçlarının pürüzlü olduğunu hissetmiştim...

-        Senin avuçların da ipekten değil.

-        Ben hiç bir zaman ekim işleriyle uğraşmazsam da işlerim yeterli idi... Benim beyaz yavrum nasıl? Canlı mı?

-        O kadar haraketli ki onu izlemek mümkün değildir!

-        Sizin aulunuza kadar uzak mı?

-        Biş şimdilik kış yaylasındayız, daha göç etmedik. Senin yavrun ise – bela oldu. Gizli tutmak zorunda kalıyoruz, sen istemiştin ki kendin gelinceye kadar kimseye göstermemeyi...

Ulpan minnetle onun dirseklerini itti.

Aytolkın öncekisi gibi en ileride yürüyordu ve birbirlerine güven duyan genç bayanlar onun hakkında konuşmadan duramadılar.

-    Aytolkın – önde... – dedi Şınar, önemli olan bu iki kelime değil onun telafüz tarzındadır.

Ulpan onu destekledi:

-        Ya Allah, ne kadar züppe birisi...

-        Nasıl yani? O haklıdır – Şınar muzipçe gülümsedi. –Asi gelini ilk baştan tutmak lazım, sonra geç kalırsın.

-     Benim baş eğemez olduğumu kim söyledi?

-          Kimse söylemedi, ama ben seni sanki bir aulda doğmuş, seninle beraber büyümüşçesine  iyi bilirim.

-          Ben görüyorum... Musrep agay benim hakkında yeterli kadar anlatmış...

-          Senin Musrep agayın senin namusunu benim namusum kadar lekelemeye bile izin vermez...

-          He-ey!.. Sen ne kendi efendinin her zaman kolayca ismini söylüyorsun?

-     O kendisi izin vermişti ben de alıştım.

Olabilir, ne söylersen az, örenince de çok. Ulpan Şınar’ın bacaklarını belli etmeden çimdikledi. Onlar konuşmalarına devam etmek istiyorlardı ama ansızın öne tıpış tıpış yürüyen Aytolkın’a baktılar.  Çizmelerinin yüksek topukları geriye eğilmiş ve her yürüyüşle arka tarafa eğiliyordu.

Şınar hatırlattı:

-          Böyle bir şarkı olmalı... “Yüksek topuklu çizmeler, ama her adımda izler... Yanılırsan atlarsın ve sırtına düşersin”

-          Ben duymuştum... Ama bazen - «atlarsın» değil, а «atlarsın ve ayak üstü düşersin» diye de söylerler.

Az kalsın onlar yüksek sesle kahkaha atacaklardı. İlk görüşte ikisinin de Aytolkın’ı aynı şekilde algılamaları, ona aynı davranışta bulunmaları da onlara hoş geldi.

Bunu sona erdirmek için Ulpan bunu da sordu:

-     o bir üst soylu aileden midir?

-      Ne demek! Hanlık soyundan olduğunu söylerler... Ulpan kibirli kaşlarını çattı.

Eseney’in köyü kıyılarını saz kaplayan iki göl arasında bir vadide idi. Önde altı veya yedi çadır vardı. Ulpan ta uzaktan kendi otausunu tanıdı.

-    Ben ayaklarımı ağırttım...- diye şikayet eeti Şınar – Senin çadırını dikerken, senin yatağını ayarlarken.

-     Bekle...- diye durdurdu onu Ulpan.

Gölün uzağında yan tarafta bozkır yeşilliklerinde düzensiz yerleştirilen koyu renkli çadırlar vardı.

-     Orada kim yaşıyor?

Şınar mahsus saymaya başladı:

-     Orada senin çobanların, at sürücülerin, ssağımcıların, su taşıyıcıların, ızgaraların yaşıyorlar...

-         Benim mi - diyorsun?

-         Senin.

Ulpan suskun kaldı.

Öz aulu bolluk değil basit bir refah ne olduğunu bilmezmiş.  Kerleutların her ailesi kendi hayvanlarına ve beyaz olmasa bile koyu renkli ama kendi çadırlarına sahipti... Kimse kimseye bağlı değildi, Artıkbay’a da kendi babasına da geçmişteki  kahramanlık ve başarıları için saygı gösteriyorlardı. Zenginliği için değil sakin ve düşünür akılları için. Tamamen yamalı bu çadırlar ise – dilencilerin son sığınağıdır. Eseney’in aulu – ünlü biyin, kahramanın... servetli inasanın. Sibanların Eseney’inin olmaması daha iyi midir?.. Astagfurulla! Akla ne kötü düşünceler gelir, hem de kendisi onun eşiğinin önüne geldiği an... Ulpanalışkın olmayan kendi konumundan dolayı heyecan içinde olmamasına rağmen – bunu önceden bilmesine rağmen – ileride onu sadece sevinçler bekliyor değil, denemeler de vardı. Aullar arasındaki, beyaz ile siyah arasındaki fark Eseney’in topraklarındaki ilk adımlarda onun gözüne çarptı.

Eseney’in büyük çadırının yanında sibanlar soyunun aullarından erkek ve kadınlar beklemekteydi.

Aytolkın eskisi gibi önde, bırakılan arkandan uzak değil bir yerde beyaz çadırın önünde şağı eğildi.

-     Herşeyi benim yaptığım gibi yap...- diye fısıltıyla söyledi Ulpan Şınar’a.

Büyükler tarafa dönerek bir dize aşağı oturdu ve kendi ilk eğilimini kocası bekleyen beyaz çadıra değil onlara yaptı. Şınar aynı haraketi yaptı, ama utandığından baş örtüsünün bir köşesi yüzünü kapattı.

Aytolkın her şey sadece onun emrine göre yapılması  için emir ettiğinde yiğitlerden birisi büyük çadırın gölgeliğini çekmeye koyulmuştu:

-          Aç...

-          Ben de düşünüyordum açmayı...

-          Dedeim ki – çabuk aç! Yiğit onu dirseği ile itti:

-     Ben açarım, sen biraz çekil... Çadıra baybişeden önce mi girmek istiyorsun? Çekil dedim ben sana...

Büyük çadırda Ulpan üst köşede suskun aksakalları farkederek onlara eğildi ve Eseney’den aşağı bir yere oturdu.  Bu defasında Şınar onu örnek etmeye cesaret bulamadı ama Ulpan sabırsız seslenerek onu çağırdı:

-     Buraya gel...

Şınar da aksakallar ile selamlaştı ama utançtan kızardı ve yan tarafına bakarak yer aldı... onun yanına Nesibeli oturdu ve Ulpan’ın yanında gelen diğer kerleutlar.

Eseney gülümseyerek onları gözetiyordu ve Şınar’a hitap etti:

-     Е-gey!.. Senin Musrep’in – hiç de  siban değil Türkmen’dir... Şınar senin için tüm onur yerleri hazırdır, sibanların tüm onurlu yerleri. Hatta sen bu ihtiyarlara onurla eğilmeye yükümlü değilsin!

Herkesten en yaşlı olan kar gibi beyaz sakallı, ev sahibinin sözünü kesti:

-     Şaka bile olsa öyle deme Eseney. Benim göz önümde olmuştu – bizim Bespay aksakal büyük gelinini gelmiş türkmen yiğidine boşuna vermemiştir. Onun kahramanlığı için vermiştir.... Musrep’in öz babası – daha genç yaşlarında sibanları kalmuklardan koruyarak başını yere verdi. Bizim topraklara kim gelmediki! Eleman kahraman idi...   sibanlardan başka kimisine böyle dağ gibi yüksek höyük kurmuşlar?  En yüksek Eleman’ın cesedi üzerinde, bu dünyada huzur bulsun! Eseney ellerini kaldırdı:

_ Oy-bay Bake vazgeçtim.

Başka kimse hiç bir şey demeye yetişmedi – çadıra konuşma konusu olan kendisi girdi – yani Musrep. O daha eşikten herkese eğilerek selam verdi, Ulpan ile Nesibeli o girince kalktılar. Nesibeli iki eliyle tokalaştı, Ulpan’ı ise çenesinden öptü. 

-    Bu Türkmen nasıl buna cesaret eder! – Eseney kıskançla bağırıverdi.

Musrep ona dikkat etmeden şöyle dedi:

-    Senin gelişin hepimize mutluluk getirir Ulpancan... – Sonra da Eseney’e dçnerek:— Seni hiç ilgilendirmez... Sen oturduğun gibi otur... Sessizce otur!..

Yaşlı erkekler onları onayla dinliyorlardı. Evde huzur ve barış. Dostlar arasında huzur ve uyum. Bu dünyada böyle yaşamak insanlar için kolay ve güzeldir.

-        Yukarıya otur,- Eseney Musrep’i çağırdı.

-        Hayır benim yerim Nesibelinin, dünür yanındadır.

-        Dinlesene!- Eseney itiraz etti.- Sen bizden uzak kalınca delirdin mi yoksa? Ulpan’a kızım diyor annesine ise dünür diyorsun. Bunu nasıl anlayabiliriz?

-        Nasıl anlamak istiyorssan öyle anla – dedi de Musrep Nesibeli’nin yanına oturdu.

O Arteke’nin halini sordu, ihtiarın yalnız kızının düğününe gelemediğine iç çekti... Nesibeli onun isteğini iletti – Musrep sağlıklıdır onu görmeye kendisi gelsin. Musrep söz verdi – Kayran-Köl yayalısına göç edince onların aulı karşı kıyıda olacak, o zaman...

-    Şınar’ı da yanına alacaksın. Biz de gideceğiz, - dedi Ulpan.  

Musrep onun kararlılığına gülümsedi:

-    Eseney altın dizginle bağlandı... – o ilk satırı çıkardı, herhalde şarkıyı tamamen iletemeyeceğini zannettiğinden ikinci satırın keskinliğini kendine yönelterek orada tamamladı:- Ya sen Musrep, biti ısırma, yuva kur artık!

O melodik bir duyuya sahipti duyduğu ezgiyi tekrar oynayabilirdi, kendisi küü yapabilirdi ama Allah ona güzel ses vermemiş. Dolayısıyla Musrep ünlü şarkıdaki isimleri değiştirerek sadece iki satır söyledi

En beyaz sakal Bakberdi’nin sakalı idi, ama o canlı konuşma, insanlara olan zevkini hiç yitirmiş değildi...

-     Ben bakıyorum...- dedi o,- bakıyorum – altın dizginler ikinize de çok yakışıyor... Biriniz Artıkbay Baatır’ın kızı ile, diğeriniz Şakşak Biy’in kızı ile evlendiniz. Sibanlar soyunu Allah rahmet eyliyor. Uyum içinde yaşayın, altın dizgin kopmasın... - О ellerini yayarak evlenenlere duasını verdi.  

Sert Eseney’in keyfi bugün merhametli ve sevinçliydi

Ya, aksakal!- dedi o.- Ben şimdi ne yapacağım? Siz sözlerinizi Musrep’e söyleseydiniz. Siz onunla beraber beni de bağladınız.

Öyle yapmak gerek, Eseney ilk seni bağlamak gerek. Musrep’in bir çocuğu bile alnına ittiğini duymadım.

-     O zaman ona dizgine ne gerek var?

-     Ya Allah’ım! Onun aulumuza getirdiği gelin çok hoşuma gitti. Onun hakkında dediğimin sebebi o beni hiç bir zaman kaş çatışıyla karşılamadı beni.

Yaşlı yukarı kalktı. O bol sofra değil güzel sohbet üzerinde uzun süre oturacak yaştadır.

Ulpan da onu uğurlamaya kalktı. Duvarda asılı deri kaftan ve ceketlerden altın dikişlisini seçti ve yaşlı erkeğin omuzlarına koydu.

-     Dualarınız kabul olsun, ata... Onun peşinden diğer yaşlı erkekler de kalktılar.  

Onlar gittikten sonra Ulpan yerine geri döndü ve fısıltıyla:

-         Şınar... Sen Şakşak Biy’in kızı mısın?..

-         Yapma ya... Sonra anlatırım.

Musrep Nesibeli’ye seslendi onlar ilk baştan böyle yanyana oturuyorlardı:

-           Dünür dinlesene... Toy bitince sen kimseye girme. Bize – birincilere. Musrep Şınar’a kısa bakış yaptı.  – O böyle davet etmemi sadece bu şartla davet etmemi emretmişti. Ulpan’ı ise o kendisi davet edecek.

-           O beni çoktan davet etti, ancak ben Eseney’e iletmeye yetişemedim.

-           Onun seni davet etmesi yeterli değil midir. Ben senden geri kalmam – dedi Eseney.

Onlar kımız içtiler ve çok doydular. Semaver vakti geldi – Tobol kıyısındaki Ulpan’ın çadırında hizmet eden yiğitlerden birisi tertemiz ve parlak, uzun yolculuktan gelen at gibi üfleyen semaveri büyük çadıra getirdi. Dastarhana altın kaplı çay seti getirildi – Ulpan onu fuarda satın almıştı, - çay kaşıkları, şeker şekerlikteydi, kaselerde – kehribar rengi kayısı ve siyah kuru yüzüm.

-Ben hiç değilse bir saat rahat oturayım, çayı sen ağırla,-diye rica ederek ve Şınar’a yerini vererek ileri çekildi.

Yaşlı erkekler gidince musrep emr etmeye başladı:

-           Dünür sen gel buraya onur yerine geç. Ve kim gelse de kalkma yerinden! – O Nesibeli gösterdiği yere geçinceye kadar sakinleşmedi ve Eseney’i de uyardı: Ya sen, burada kendi evinde de ünlü biy, Eseney olarak mı kalmak istiyorsun? Sen damatsın, saygı göstermen gerek...

-           Ya Allah kahretsin seni, sen beni bırakmaz oldun!- diye itiraz etti Eseney.- Onlar geldiklerinde onur yerinde bizim akakallar oturuyorlardı, ben onları kovalayamam ki. Ulpan baksana, ben kötü şeyler düşünmeye başladım. Sizin aranızda ne var? Sen niçin ona benim kafamda oynamana izin veriyorsun? Ulpan  mahsus yavaş ve esrarlı konuşuyordu. 

- Var... Ben Musrep’in kız kardeşiyim – Musrep ise benim hayatım boyunca olmayan büyük erkek kardeşimdir.

O konuşurken musrep eseney ile Nesibelinin ortasına gelip oturdu:

-     Anladın mı? Eğer anladıysan hiç bir zaman unutma. Ben senin Arteke kadar saygı göstereceğin bir adamım.

-     Peki benim kaynağam...- Eseney gülümsedi.

-     Nasıl varsa öyle, başkası olmayacak...- Musrep hemen yanıtladı. – Ya sen Ulpan?.. Kiminle evlendiğini gördün mü? Naif bir biçimde kabul etmişsin?

Ulpan gülümsedi, Eseney ise ellerini yukarı kaldırdı:

-           Görüyor musun ellerim çekili... Susuyorum! Ben bundan sonra Eseney değilim, Eseney de olmak istemiyprum!

-           Hayır Eseney,- Ulpan itiraz etti.- Ellerini kaldırma. Kendi adından vazgeçmeye daha erkendir. Bekle! Bizim toy tamamlayıncaya kadar sen Eseney olacaksın. Sonra?.. Ben?.. O zaman dikkatli ol! Eğer sen biy olarak bir şeye yanlış karar verirsen, ben – ben senin kararlarını tekrar inceleyeceğim... Eseney hiç bir zaman kendine karşı bu kadar saldırı duymamıştır. Belki bundan dolayı ona itiraz etmek değil şaka yapmak çok hoş geliyordu:

-     Sen dinliyor musun, Şınar? Dinliyor musun bunları? Senin çadırın ile benim çadırdan çıkan tütün bir tütün olarak birleşiyor... Eğer bir akşam ben sana gelip: - aynalayın, benim sakallarım gözyaşlarımla ıslanmış; Ulpan bana kırbaç vurdu – diye söylersem sen beni evine alır mısın? Bir de ben sana: Benim kendi laderime şikayet edecek senden başka kimsem kalmadı, - diyeceğim.

Şınar – evet eve alırım... diye yanıtlamak istiyordu. Eseney bunların hepsini ona değil Ulpan’a da, Ulpan onun arkadaşının – bu eve bir kardeş niteliğinde girdiğini onun fısıltılarına bakmadan Eseney kendisi de onunla öz kardeşi gibi konuşabileceğini anlaması için söylüyordu.

Ulpan bunları anladı vehoşnutlukla gülüverdi.

Şınar ise hala şüphe içindeydi. Eseney kendisi?.. Eseney Biy? Kendi aulunda – buradan uzaklarda – bu ismi taşıyan kişinin sinirli, bazen acımasız, yüzü lekeli ve gülümseme bilmez diye çok duymuştu. O başka şeyler de duymuştu... Hırsızlar, geceleri at sürülerini kaçıran soyguncular dua ederken: “Ya Allah’ım bizi  koru! Eseney’in eline düşürme bizi...”

Şimdi ona başka Eseney hakkında anlatmışlar gibi geldi... ve hala ona dik bakamayan Şınar, ona baktı ama bir şey diyemedi,  sadece gülümsedi.

Eseney ısrar etti:

-     Şınarcan... Susuyor musun... Niçin? Bu Türkmen sürüdeki en itatsiz atı sakinleştirdiği gibi seni de mi sakinleştirdi? Sen ban cevap vermedin – beni eve alacak mısın ya yok mu?

Şınar cevap verdi:

-     Eve alacak mıyım ya almayacak mıyım? Eve alacağım herhalde... Ben sizin davanızı dikatsiz bırakmam. Belki de sizin ricanızı tatmin edebiliriz, - kararı bildirirken konuşan biyin sesini taklit ederek konuştu o. 

Eseney memnuniyetle başını eğdi ve Musrep’e seslendi:

-     Bak Türkmen onlar boşuna ilk bakışta birbirini tanımamışlar!

Ulpan da bir an konuşmaya dikkat ederek sessiz kaldı.

Kazaklarda sadece çay esnasında birbirleri ile acele etmeden rahat konuşabilirler. Dastarhanda et doğramak – ama konuşmaya fırsat yok! Önce gözleri ile iyi bir et parçasını seçmek lazım, sonra sanki rastgelmiş gibi onu almak gerek... Gözler, eller, ağız hep meşgul. Kulaklar da herhangi bir zeki sohbetler için de kapalı.

Gürültülü semaver ve çay demli çaydanlık dastarhanda oturan insanları dikkatli eder, o sırada   gayri resmi konuşma yapmak, muhatabına en gizli sırlarını güvenmek, muameleri açıklamak mümkündür.

Ulpan Şınar’ı, Eseney’i, Musrep’i dinlerken, saygıdeğer yaşlı Bakberdı’nın nimetlerini kabul ederken, Eseney’in auluna girerken onu akrabaca, konukseverlikle karşılarken gözüne çarpanları da aklından çıkaramadı. Baybişe niteliğinde.

Onun göz önünde yırtık pırtık ve zayıf sadece çocuklar görünmüyordu. Hayır... Onlar dastarhan üzerinde çok zaman geçirdiler, Eseney kendi yanındayken alıştığı keyfindeydi. Ama neden, yeni evlileri kutsayarak giden dört yaşlı erkek, kendi bağımsızlığı ile belli olan Musrep dışında yiğitler Eseney’in çadırına sadece eğilerek giriyorlar?..

O bu kırk yiğidi – sadece sibanlarddan değil, kerey kabilesine giren her spoydan toplanan kırk yiğidi kendisi tayin etmişti. Onlar birer birer çadıra giriyorlar ve toyun Eseney’in emrine uygun gerçekleşmesi için neler yapıldığını ilettikten sonra arkalarına dönmeden çabuk dışarıya yöneliyorlardı. Bazılarına birer kase kımız veriyorlardı, bazılarına vermiyorlar. Ve durmadan söylenen şarkı gibi oturumları  İmanalı’nın kıvrımlı anlamsız konuşmaları refaket ediyordu. O dışarıda yaygara koparıyordu. Ulpan bir de bunu düşündü: belki de İmanalı kendi bağırışlarıyla ve Aytolkın kibirliğiyle Eseney’i insanlardan uzaklaştırıyor, bundan dolayı onlar yakın gelmeye cesaret bulamıyorlar. Kendisi onlara baybişe olarak gelen sibanlara bundan bir yarar olmayacak. Hatta onlarla beraber gelen Tlemis, Eseneyin güvendiği kişisi bile uzun süre kalmdı. Bir defa  geldi, durumu anlattı: 

- Kocobay gölünün yanında kerey ve uakların beş ilçesinden üç yüz çadır toplandı... Kesmek için hayvan getiriyorlar. Kısrakları sağıyorlar. Kımıran¹ da yeterli derecede olacak.

Bunları söyledi ve oturmadan çıktı gitti.

 

 

Kımıran – deve sütünden alınan kaymak.

                                                           

Yanında Şınar vardı – onun yeni samimisi. Bundan sonra Musrep onun ebedi büyük kardeşi. Annesi Ulpan’dan sevinç dolu ve heyecanlı gözlerini alamıyordu.

Eseney vardı...

Ama Ulpan kendi mutluluğu ile tam olarak zevk alamıyordu. Eseney’e olan saygı? Evet... Onun önünde olan bir korku hissi? Evet. Onun akrabaları – siban kabilesinden olanlar onu seviyorlar mı? Hayır... Ünü her tarafa yayılan, kendi yakınlarını yardımda tutan, şöherti ise kendisi taşıyanlar sonunda yalnız kalırlar. Eseney’in büyüklüğü tartışılmaz, ama büyük insan büyük baskı yapar, bunu Ulpan anlıyordu, Ulpan yoksul ama bağımsız kerleutlar soyundandır. Ve –istediğini yapmak, istediğini konuşmak fırsatını düşününce Eseney ne kadar onu severse de Ulpan’ın içi endişeyle doluyordu.

O belki de ben yanılıyorum diye umut ediyordu... O zaman neden et ve kımız bol olan aulda gülüşmeler ve neşeli sesler duyulmuyor? Ve onlar bu bol dastarhanda oturalı hiçkimse şarkı söylemedi.

Onun kocasının ilk gelişindeki bu hiç gereksiz düşüncelerinden Musrep kopardı:

-    Toy bitince biz üç gün hiç bir yere gitmeyeceğiz, die ısrarla söyledi o. – Bugün biz eve gitmemiz lazım eğer sen müsade edersen Ulpancan...

O bu ricasını ikinci kez tekrarlıyor gibi.

-    Tamam, Musrep agay...- diye kabul etti Ulpan, o aniden kendini çok yorulmuş hissetti.  – Siz Şınar ikinize nasıl uygunsa öyle davranın. Ben geri dönünceye kadar, toy başlayııncaya kadar annemin otausunda kalacağım.

Şınar sessizdi, ama ricayı desteklediği belliydi.

Eseney ve Ulpan... Ulpan ve Eseney... Bu hayattan başka onların ikisinin kendi yaşamı da vardı. Musrep ile Şınar akşama doğru kendi auluna gittiler.

-     Şakşak Biyin kızı uyandı mı?..

Dışarıdan Asrep’in sesi geldi – onun kocasının büyük kardeşinin.

-     Ben kalktım ageke¹, ben çoktan kaltım!

Şınar çadırdan ona karşı koşarak çıktı, kolları dirseğine kadar haddeli, parmakları un ve hamur içindeydi. Asrep yayladan iki aileye ait olan kısrakları getirmişti.

-     Bağla bunları...

Ama Şınar yeniden tayları çağırmaya başlamışken, Asrep onu tekrar çağırdı:

-         Е-е... Nerede senin serserin?

-         O serseri değil, o oduna gitti, o ve apa.

-         Yalnız idare edemez midir?

-         Apa kuru kabuk toplamaya gitti...

-         Sen sabah erkenden hamur yapmaya koyulmuşsun? Misafirler bugün gelecek mi?

-        Bugün agake...

-     Tamam git. Tayları kendim baplayacağım.

Ailede büyük olarak mırıldansa bile onun mırıldanmaları Şınar’ı aldatmaz. Asrep kardeşini seviyor, şimdi onu da sever öfkeliyken tehditleri de korkutucu değil daha çok şakaya benzer. O da her zaman şaka ile cevap vermeyi bilir, kendisi nişanlandıran kardeşinin karısının böyle açık, düz, neşeli – kaş çattığını fark etmemiş – olmasına çok memnundu. O Asrep kocasına: “He-ey, o boş oturmayı bilmezmiş. Kendine de çok iyi bakarmış ceketinde bir toz bulamazsın...”

Doğru, Asrep geçen sene sonbaharda bu gerçekleştiğinden çok memnundu... Gökyüzünden sibir soğuk yağmuru yağıyor, artık üç gün boyunca gece gündüz durmadan yağıyor, bulutlar bir toplanıp gidecek gibi değil.

Asrep akşama doğru hayvanları ovaya getirdi beyaz deveyi görünce onu yedekleyene yukarıddan öfkeli bakıyordu.... Kız mı, erkek   mi? Kıza benziyor ama onun üzerinde erkeklerin pantalonu ve erkeklerin şapkası. Kız... Onun üç örülü saçlarından su akıyor. Ham deriden yapılmış çizmeleri de ıslanmış onun yüzünden çizmelerinin burnu da şişmiş.

Dişi devenin sırtında oturan kumaşlarla sarılı yaşlı kadın o kadın Musrep’e hitap etti:

-    Otagası-ay... Biz ıslandık, biz üşüdük... Bizi evine alacak mısın – eğer senin evine girmek mümkün değilse hiç olmazsa ovada gecelemeye müüsade et?

Son iki hafta içerisinde kış gelirken halleri zayıflayan bozkırlılar ekmek bulma umuduyla don kazaklarının köylerine gidiyorlar. Ve Asrep’in “Rus kulibesi” – o onlar için öyle görünüyor – bir gecelik bile olsa  yağmurda bir sığınak olabilir.

O kadına:

-         Evde otursaydın, bu havalarda hangi dünürüne gidiyorsun!

-         Ya ne dünürü? Gözlerimizin gördüğü, ayaklarımızın yürüdüğü tarafa gidiyoruz. Belki Ruslar arasında açlık ölümünden kurtuluruz. Nasıl kurtulursun? Onların köylerinde sadece erkekler için iş bulunur. Siz kızınız ikiniz kendinizi besleyemezsiniz...

-         Terzilikle biraz para kazanırım düşünüyorum. Uzun uzun öğüt vermek yerine geceyi evinde geçirmeye müsade eder misin ya olmaz mı söylesene.

-              Sizi nerede bırakabilirim ki? İn deveden, hadi gir... Kız onların konuşmasına karışmadan dizgini iki defa aşağı çekerek: “Şok! Şok!” dedi, ama deve ıslak yere bataklığa yatmak istemiyordu.

-     Bekle...- Asrep dizgini alıp deveyi bir gölgelik altına getirdi, ama orada da saman döşenmiş yere hemen çökmedi: ya geri çekiliyor, ya ileri gidiyor nihayet dizlerine çökerek karnına yattı. Kızın annesi deveden indi ve Asrep onlara emr etti:

-     Eve girin. Orada karım var. Giysilerinizi kurutun, ısının...

Asrep ahırı kapattı o anda Musrep geldi – o Eseney’e gitmişti. İki köpek, onun sarışın köpekleri ev sahibine geldiler, omuzlarına kirli bacaklarını koyuyorlar, ondan okşamasını talep ediyorlar. Her birini kulibesine kapatıncaya kadar onlar sakinleşmediler.

-     O seni niye çağırmış?- diye sordu Asrep.

Sürülerini kışlığa hazırlamak için onunla gitmemi istiyor. Kar yağınca avcılığa çıkacağız. Sen beni tamamen unuttun hiç değilse biraz yanımda kal diyor.

-     Gidecek misin?

- O hep yalnız ve yalnız... Çok süre geçmesine rağmen oğullarını kaybettiğine uyum sağlayamıyor. Ben kabul ettim. Kardeşi gelen atı inceledi Asrep:

-     Senin Kulan-tuyak¹ çok zayıflamış, sen onu çok yormuşsun. Sarışına bin. Bu at biraz dinlensin.

Bunların hepsi Karşıgalı’ya giderken, onlar kerleutların auluna, Artıkbay Batırın evine rastlamışken.

Musrrep atının eyerini çıkartıp kendi kulübesine girdi. Bu kulübeyi rahat demek uygun olmaz. Soğuktu – mutfak fırının yanındaki köşenin duvarı düşmüş. Fırın yapılan ham tuğla eskimiş kapıyı kapatıp düşecek gibiydi. İkinci odada da aynen soğuk. Yatak sabah buruşuk, dağınık kalmıştı. Yassı damı tutan dirençte lamba asılıydı o onu yandırdı. Camları çoktan kimse temizlememiş. Köşelerdeki ağları fark etmek için yeterli derecede aydınlıktı. Onun bugün değiştirdiği ıslak giysileri o dönünceye kadar aynı yerde duracaktır. O ayakkabılarını değiştirirken kemdince düşündü, her neyse eve kadın lazımmış, kadın olmadan olmaz... Kışa doğru o fırını da değiştirirdi – fırın yok kışın ne yapacağız? Kulübenin de dış tarafını sarırdı. Asrep’in onu yapmaya zamanı olmuyor... O Eseney ile  gezerken kardeşi bu işleri yapacağı da gerek...

Musrep ev işleri ile yılda iki defa uğraşır – o zamanlar şafaktan güneş batıncaya kadar çalışır, bu bölgelerde ise yazın güneş çok geç batar. İlkbaharda on gün ve yazın son yirmi gününde geceleri de evine gelmez. Ekim yapıldığı gülerde Asrep’i sabana yaklaştırmaz, ve biçim aletini de eline vermez. Tek başına iki ailenin işini idarre eder. Kardeşinin ailesi için onluk buğday, kendisi için onluk yulaf eker. Saman biçer. Zamanı gelince buğday toplar, buğday kulakları tohuma dolar. Kendine ait yulafı o daha yeşil iken topladı, atların sevdiği ot yığını oldu.

Bununla onun işleri biter. Asrep sarmakla uğraşır, saraya balyaları götürür. Musrep ise hemen atına biner, ve sadece atlar ve av köpekleri onun nerede olduğunu görebilirlerdi.

Evde bir damla su bulunmadı, bulunursa bile çay kaynatacak hiç bir şey yok, büyük kardeşinin evine yöneldi. Onun karısını överek o ne kadar da cömerttir diyince Canişa baursakla çay ve yemek ağırlayacağını o iyi bilir. O elbette ki çoktan onun bu beceriksiz iltifatını anlamıştır; ne kerey-uakların, ne argın-kıpçakların aullarında onun yaptığı kadar lezzetli çayı içmiştir... Ama Canişa her zaman ev işlerini ne güzelidare edebildiğini övünerek yemek verir.

Asrep’in mutfağında ateş yanan ocağın yanında oturup ıslanmış giysilerini kurulatan ve kendisi de ısınmaya çalışan kızı gördü. Ilık odada uykusu geldiğinden birisinin girdiğini hemen farkletmedi ve Musrep onun bacaklarına bakmaya yetişebildi.  Bir şey diyemezsin! Yuvarlak pembe topuklar, elastik baldır... Hayatının yarısını at üzerinde geçiren kazak kızlarında bu tip bacaklar çok nadir bulunur.

Ama uzun süre hayret etmeye fırsatı olmadı – kız kapı gıcırtısından uyanıverdi ve hemen ayakalrını toparlayarak arkaya döndü. Musrep için bu gördükleri de yeterliydi, - sevimli, düz burunlu, hafif kalkık, sıcaklıktan esmer yanakları  kızarmış.

Canişa kalkarak:

-    Otur Mırza-yiğit¹...

Onlar içmeye yetişmişlerdi. Kapıya yakın yerde dastarhan üzerinde onun tanımadığı bir yaşlı kadın oturuyor. Musrep bu kadın o kızın annesi olduğunu emen anladı.

-    Sizin misafirleriniz mi var...- dedi o.

-         Biz sen değiliz ki,- dedi Canişa.- Kırk yaşında bile olsa hala evlenmemiş! Biz evli insanın bizim misafirlerimiz olur.

-         Tamam,- diye reddetti.- Her şey ileride. Benim büyük kardeşim vardır, birisiyle nişanlandırır, kaybolmam.

-         Kimin kızlarını o sana nişanlandırmadı! Seni anlamak zor! Öünkü o kıza değil onun babasının kim olduğuna göre yapıyor,- diye şaka yaptı Musrep.- Ben babasını eve götürmeyeceğim ki.

-         Bak ne kadar da önemsiyorsun kendini...- Asrep ona yumruğunu salladı.- Bundan sonra ben seinin işlerinle uğraşmayacağım, sen kendin hallet...

Canişa onların konuşmasını kesti:

-    Yeter artık...- dedi kocasına – Yoksa bizim konuklarımız sizi kavga edecek diye düşünürler. Mırza-yiğit sana çay ayarlar? Akşam yemeği de hemen hemen hazır. Belki akşam yemeğine kalırsın?

-    Çay yemekten sonra da içilebiilir.

Canişa ocağın yanında kendi işleriyle uğraşırken kardeşler kendi işleri hakkında konuşuyorlardı. Asrrep önceden hesapladığı gibi on arb değil on beş arb yeşil yulaf yığdı, samanı da otuz arb, iki yıla yetmeli. Musrep o ne arbdan söz ettiğinden şüpheliydi, arb dediği akbaba kuşunun yuvası kadar olmalı... Gerçi o bu sene iyi çalıştı, çok saman biçti...

-     Ya sen köpek!- Asrep itiraz etti.- Ben emek yaptım diyorsun – çayır içinde takılıp kaldın biçmiş gibi yaptın! Saman taşıyıp onu yığmayı deneseydin... Gelecek yaz her şeyi benim omuzuma bırakmak nasıl olur  göstereceğim!

Bu tür sohbetler her sonbaharda ortaya çıkar, Canişa buna dikkat etmeden akşam yemeğini getirdi. Derin tabakta sarışın darı lapası, üst tarafında birazet. Canişa halen mutfakta ocağın yanında oturan kızı da davet etti. Ama o cevap vermedi ve gelmedi de. Evlenmek üzere yaşlardaki kızı yalın ayak dastarhana gelmesini zorlayabilir misin. Canişa tabakta yemek götürdü ona.

Kızın annesi ise lapadan kaşığa biraz alarak yavaşça yiyior, ete  hiç dokunmadı. O namusunu koruyarak hiç acıkmamış gibi dastarhana gelmeye ev sahiplerinin ricası üzerine ancak kabul etmiş gibi davranıyor.

Asrep ona bakım sağlıyor:

-     Ya ceneşe... Buyur yemeğe. Buğday bizde istediğin kadar vardır. Sen çekinme. Şimdi çekinecek zaman değil. Bu benim küçük kardeşim.  Benim karım ise onu şımarttı, o evinde ocağı da yakmıyor, yemeği  de yok evinde...

O konuşmaya da, yemek yemeye de yetişebilliyor ve misafire de et parçalarını veriyor.

-         Senin adı ne?- diye sordu o.

-         Nauşa...

-         Kocanın adı ne?

-         Kocamın adı Şakşak idi.

Asrep bozkırdaki aynı isimli insan hakkındaki eski bir olayı hatırladı – kader ona merhamet göstermemiştir.  

Şakşak Biy vefat ettikten sonra onun zavallı karıları düyayı gezip gitmişler. Belki sen onlardan birisisin?

-            Ne Biyi,Ya Rabbim!.. O argın soyundan, asıl kolundan idi. Benim kocam ise karaullardan. Ayakkabıcı... Ben ise aul kadınlarına dikiş yapar, onunla hayat geçirirdik. Ama bizi terk edeli üç sene oldu. 

-            Anlatmaya devam etmene gerek yok... Kimin akrabası varsa kendisi anlar! Ye... çekinmeden yemek ye, hiç değilse bir parça et al!

Kadın içten samimiyetle Asrep’e şöyle dedi:

-            Bu iyiliğin için Allah senden razı olsun. Ben kızım ikimiz bugün akşam bir evde rahat oturacağımızı hayal bile etmiyordum. Devemizin yan tarafında ormanda bir yerde geceleyeceğimizi düşünmüştüm. Allah ondan korusun ama eğer bir aç dilenciye rastgelirsek bizden kaçırırdı!..

-            Tamam... Allah merhametlidir! Yarın Kpitana ulaşırsınız, sonra Bolotnaya’ya kadar uzak değildir. Yiyin çekinmeden... Kızın da çekinmesin. Lapasa etten daha doyumludur. Boşuna: “Bay hayvanlarını, fakir ise sağlığını korur” demezler.  Buyrun yemekten alın...

Ertesi gün sabah Musrep erken kalktı, atları suya götürdü. O gölden geri gelirken kız deve dizginini elinde tutarak Asrep’in penceresinin yanından geçiyor, annesi deve üzerindeydi... daha karanlık olmadan Kpitan’a ulaşmak için erkenden yola çıktıkları belli. Yağmur durmuyor. Musrep’i fark ederek anne sütüyle alışkanlık olan erkeğin önünden geçmemek alışkanlığı ile ona yol verdi. Gece uykusu kandı, dinlendi. Güzel... Musrep onun bakmasını istedi, onun giderken de bakmasını...

-     İyi yolculuklar...- diye ona seslendi.- Hiç değilse bu yağmur bitseydi, sizi yol boyunca ıslandırmasaydı!

Gece boyunca ocağın yanında  duran sağ çizmesi ağzını açmış. Musrep Eseney ile gitmeye söz verdiğine pişman oldu, yoksa burada kalır bu evsizlere yardım ederdi.

O atları sarayda bıraktı – Kulan tuyak ve sarı atı, onları yulaf yığınına bıraktı ve hemen çıktı.

Beyaz deve gitikçe uzaklaşıyordu. Yağmurun berrak perdesi onun görüntüsünü yitiriyor. Herhalde kızın çizmeleri suyla dolmuş olmalı ve ayakları da ıslanmıştır. Üreinden de yağmur döküyor. Sığınacak yerin olmamaktan daha kötü bir şey yoktur... Eğer ona dikkatlice bakacak olursan uzun boylu ve sağlamdır. Güzel süslü bir kıyafette çok güzel gözükür. Bu kız biraz dinlenseydi, belki bu erkeklerin şapkası onun hoşuna gider, herhalde babasının olmalı... Ve erkeklerin pantolonunu giymiş o pantolonlara buna benzer daha iki kızı sığdırmak mümkündür... Zavallı kız... Çınar ağacı gibi ince güzel olabilirdi. Onu Kpitan’de ne bekler? Bolotnay ile onlar nereye yol aldılar?

Asrep ansızın pencereden Musrep’in niçindir yağmur altında bu gece onların konağı olanlara arkasından bakarak durduğunu gördü.

-    Kadın, kadın... Baksana ona,- o pencereye Canişayı çağırdı. – Bana göre senin Mırza yiğidin artık hazır! Onların gittiklerine acıdığından onun çenesi asık kalmış. Hadi çağır onu

Canişa kapıyı biraz açarak:

-    Mırza yiğit! Sen ne yağmur altında ıslanıyorsun? Nereye bakıyorsun? Gel bize çay içeceğiz.

Musrep son bakışını yaptı – yağmur perdesi deveyi tamamen kapattı. Evde tek oturdu, ağası onunla alay etmeye başladı:

-    Dinlesene... Sen sadece çeşitli aulları gezmeyi biliyorsun. Sana benim Canişam değil başka bir kız çay ayarlaması için bir kız bulamadın mı?..

-    Ben kız aramaya mı gidiyorum?

-     Sana göre o seni kendisi mi bulacak? Yoksa Allah’ın sana kendisi göndereceğini mi bekliyorsun?

Musrep şimdi kendisinin ağasıyla şaka yapma isteğinini olmadıığını anladı...

-     Eğer Allah kendisi endişelenirse ona kiç karşı durabilir ki?

-Öyle mi? O zaman bana söyle ki bugün akşam devesiyle giden kızı beğendin mi? Ya sana?

-     Bir ayağı topal.., bir gözü eğikmiş... Yoksa fena değilmiş.

-     Haklısın.

Semaverin yanında oturan Canişa kendince düşündü: Musrep pek kendine benzemiyor, kısa cevap veriyor, kardeşler arasından alışkanlık olduğu gibi uzun çekişmeler yapmıyor.

Asrep ise kararlıydı:

-     Bırak boşu boşuna konuşmayı!- dedi o, aslında Musrep boşuna konuşmuyordu.- Kızların arasında bu ilk hanumdur! Ve Sen onunla evleneceksin!

-         Nasıl evleneceğim?

-         Onu bana bırak, ben ayarlarım! Kendim!

-         İstediğin olsun...

-     Ya sen köpek yavrusu!- Asrep sinirlendi,- Baksana o fiyaka koyuyor. Ona çenelerim göğüslerime kadar düşmüş halde peşinden bakan ben miyim? Ben mi?.. Böyle gezmeye devam edersen sana bir kimse almayan acı dilli birisi rastgelir, ve sen kaybolursun. Ama ben ona yol vermem!

-     Ne bağırıyorsun? Ben istediğini yap dedim ya... Canişa karışma anı geldiğine karar verdi:

-           Olmaz, olmaz! Kızı kaçırmamak gerek. O hemen benim hoşuma gitti. Benim gönlümü okşadı: «Apa, apa...» - diyordu.

-           İşte bak...- Asrep konuşmak yeterli olduğuna karar verdi.- Sen git. Eseney’e söz vermişsen git – onu incitme.

Ne olursa olsun... Musrep sarı atınının eyerini uzun süre ayarladı, Kulan-tuyak gerçekten finlenmesi lazım. O gitti.

Asrep yağmur perdesi kardeşini gizlemesini bekledi, sonra atını eyerledi.

Yaya giden kızın yedeğinde bulunan deve uzağa mı gider? Çay içmek değil koyun etini pişirip yedikten sonra çıksan bile onlara ulaşırsın. Asrep onlara üç millik bir mesafede yetişe geldi.

-     Ceneşe!- oyakın gelerek, kadını çağırdı. – Sen kızına söyle deveyi geri çeksin. Yağmur... Bizde daha bir-iki gün kalınız...

Nauşa herşeyden önce çok korktu. Akşam dediği kendi sözleri aklına geldi: «Birisi bizim deveye saldırırsa biz ne yapabilirdik ki». Dilime bu kötü sözler gelmiş, kendim belayı çağırdım!

Onun sesinde umutsuzluk vardı:

-     Еğer sen bu deveyi almak istiyorsan, benş yere düşür, öldür... Sonra al!

Ama kız annesinin korkuncunu paylaşmıyordu, kız biraz gülüverdi.

-         Nauşa! Sen ne korkuyorsun?- o çok şaşırdı.

-         Bu yağmurda bizi niçin yakaladığını ben nereden bileyim. İyi ev sahibi köpeğini dışarıya bırakmaz..,

Kız tekrar güldü, kız annesine göre sadece cesur değil akıllı da görünüyor. Asrep doğrusunu söylemeye karar verdi:

-     Evet yakaladım... Ve şimdi kimse, Allah bile ayıramaz bizi! Ayırmaz Nauşa. Geri dön diyorum, yoksa yolda ölürsün.  Dön ve bana dünür ol.

-     Bu kişi ne diyor? Ne diyor bu? Şınar sen dinliyor musun?..- Onun sesinde şaşkınlık vardı, korkunç duygusu da geçmiyordu.

Şınar sustu.

-     Musrep isimli o geveze – siz onu dün akşam görmüştünüz, o benim kardeşimdir. Küçük kardeşim.

-     Ben onu anladım.                                                                                                                        а

-     O artık kırk yaşında, hala yalnız, kendine layık bir kız bulamadı! Senin kızını onunla nişanlındırmak için sizin peşinizden geldim.

Asrep atından bataklığa inerek kızı omuzlarından kucakladı – kız ise devenin yan tarafında rüzgardan sığındı.

- Aynalayın... Yavrum benim,- annen sana Şınar diyordu değil mi? Müsade et.., Sen bizim evden hoşlanacaksın. Ben senin baban gibi olurum. Musrep hakiki bir yiğit! Sen onunla acı çekmeyeceksin, bu tür havalı günlerde sokakta olmayacaksın... Deveyi geri götürelim im? Sen ise benim atıma bin.

O dizgini alarak hertürlü itirazlara önceden hazır olanAsrep onun cevabını beklemeden deveyi eve doğru yedeklemeye başladı. Şınar herhalde itiraz etmeyecekti bile. Ata da binmedi – Asrep’in arkasından yaya gitti. Rüzgarda alevlenen kuru odun gibi onun kaderinde değişim oluştu. O bu değişimleri istiyordu, ama korkuyordu onlardan... Herşeyden çok içine su dolup onun sesi duyulan  kocaman çizmeleri için utanıyordu.

Asrep bir kızına, bir annesine bakarak Şınar’ı gelecekte nasıl bir hayat beklediğini  düşünüyordu. Onun için beyaz çadır – otau yapmaya sçz vermişti. Koyun ve semiz çeşitli cinsten at sürüsü getirecek...

Kızından daha fazla şaşkın kalan Nauşa soruyordu:

-     Şınar sen bunların hepsine inanıyor musun? Gerçekten mi inanıyorsun? Ama Şınar gülümsüyor ve sessizdi. Duydun mu...

O onları hemen Musrep’in kulübesine getirdi.

-      İşte bu sizin eviniz... Tüm ıslanmış giysilerinizi çıkartın, giysilerinizi değiştirin, umarım kuru giysileriniz vardır... Baksana! Bu batır her şeyini dağınık bırakmış... Bir şey olmaz... yatağı da toplarız. Fırını da düşmemesi için tamir etmek mümkün. Her şey mümkündür, yeter ki el olsun.

Mutfağın ve ikinci odanın düzeni hiç birbirine uygun değildi, Asrepin o renkli yansıtmaları şimdi anlaşıldı.

-      Siz merak etmeyiniz...- bunları sakinleştirmeye çalıştı.- Akşama doğru ben kendim her şeyi dzenlerim. Siz şimdilik bize gelin. Benim kadun artık semaver kaynatıyor. Gelin, geç kalmayın...

Şınar annesi ikisi yalnız kaldılar.

—Kızım... Ne oluyor? O dalga mı geçiyor? Onun dedikleri gerçek mi?

-             Neden dalga geçsin ki, niye yalan söyler ki? Seden korktuğu veya utandığı için yalan söylüyor değil ki.

-             Hayır, ben hala uyuyorum herhalde? Be rüyamda görüyorum... Düğün? Biz dün düğünü düşünüyor muyduk?

-             Apa kim önceden bir şey bilir ki? Bana göre bunlar kötü insanlar değil.

-             Gerçekten mi... Ben onlara dünür mü olacağım?^ Şaşkın kalan zavallı Nauşa kızının razı olup olmadığını sormaya da cesaret bulamıyor...

Şınar annesini anladı:

-       Bana  göre bu iş artık bitti... Hadi yerleşelim...

Nauşa devenin yüklerini çıkartmak için çıktı. Şınar derin iç çekti ve nefesini tuttu.

O ağır çizmelerini çıkartıp  koridora bıraktı. Şapkası da oraya fırladı. Onlarla beraber ıslak kirli ikinci hiç giymeyeceği pantolonu da oraya gitti! Ayakları sudan dolayı bembeyaz olmuş. Şınar çırıl çıplak saçlarını dağıtarak  odanın tam ortasında duruyordu. Kimden çekinececek ki? Belinde kırmızı leke oluşmuş, o da geçer... Kalçasında pıhtılaşmış gri lekeler; geceleyin tırnadığı belli. Şınar onları havlu ile sürdü. O vücudunu kendisine belli olmayan yeni bir duyguyla bakıyor hayran oluyordu. Ellerini başının arkasına çekerek gerildi. Bir köşeden ikinci bir kçşeye bir kaç adım attı. Kapı gıcırdayınca çıplak Şınar hemen battaniye ile bedenini kapattı.

Ama bu giren annesiydi.

Şınar kalkmam istemedi. Nemli soğuk sabahtan sonra biraz ısındı ve hiç de yola çıkmaya makul değildi... Yastık karanfil kokouyordu. Kulübe olsun... Eğer ocağı onarım ederse ılık olacak. Kirli giysilereini rastgele bırakmadan düzenli olmaya öğretmek gerek onu. Musrep onun adıт? Evet... Ya Allah’ım

Benim Musrep’im ne zaman dönecek?!  Utanmıyort musun! Yukarı taraftaki siyah sandıkta dha bir battanye ve dört yastık varmış. Ev hanımı olmayan bu evde de misafirleri mi olur? Apa bu yastıklardan birisini ve battaniyeyi alıp biraz uyusun.

Nauşa girip çıkıyordu, nihayet horcunu ile küçük torbayı, sandığı ve düğmeleri getirdi. O kızına itiraz etti:

-     Sen niye başka birisinin yatağına yattın? Şınar şımarıklık etmek nazlanmak istiyordu:

-          Yatak yabancı değil,- diye yanıtladı.- Bizim eşyalar ise nemlendi?

-          Hayır, kuru olmalı. Ben geceleyin eve götürmüştüm onları... İşte senin içik ve kavuşların. Elbise ve ceketin buruşmuş, ama düzelecek. Şapkan ise sandıktaydı, bir şey olmamış sadece tüylerini düğzeltmek gerek...

Fakirlik tutumlu olmaya öğretir . Annesi kızının çekinmeden giyebileceği kıyafetini saklamış. Onları kendisi dikmişti, şapkasının sadece üst tarafı kadifeden olsa da, ve ceketinin peluşları da pek ince değil biraz kaba olsa bile – Şınar etrafındaki kadınların hiç birisinden aşağı derecede değildi – onlar kendisinden  daha zengin kıyafetli olsalar bile...

Kızlar için kıyafet nedir! Şınar yavaş yavaş giyindi, giyindikten sonra ince görünmeye başladı, yürüyüşü de değişti, gözleri de sakin gölde yansıtılan iki yıldız gibi parlıyor.

Canişa Şınar’a bakacak anı beklemiş gibi kız giyinir giyinmez içeri girdi.

Onlar ilkönce ellerinin parmaklarından tuttular ve birleşmiş ellerini öne çektiler ve üç defa böyle haraket ettikten sonra kucaklaştılar.

-     Ben tamamen başka bir kızı görüyorum...- Canişa Çınar’ı gözlerinden öptü.- Ben sizi davet etmeye gelmiştim. Çay içeceğiz... Yatağı şimdi kaldıracağız. Ocağınızı ise Agake tamir etmeye söz verdi. .

|Kadınları içeri girdiklerindeAsrep toparlanıyordu.

-          Siz kaynanlar sohbet edin ki sadece benim değil Musrep’in bile yolda giderken kulakları çınlasın...

Canişa dastarhona geçti.

-          Nadi Şınarcan... Sen çay koyacaksın. Kaynanalar ev işleriyle uğraşıp da gelin hanşa gibi oturduğunu nerede gördün! Hayır bize koşarak hizmet et, bizi memnun etmeye çalış!

Sonuçta tam başka bir yöne dönüşen ansız bir tanışmadan sonra onlar birbirleri hakkında birçok şey öğrenmeliydiler. Canişa ile Nauşa çabuk anlaşabildiler.

Şakşak iyi bir ayakkabı tamirci olmuş, kendi işini iyi bilen bir ustaymış. Şınar’ın ayakklarında bulunan içik ile kavuşları yaklaşık dört sene önce dikmiş...  Sonra tifüs hastalığı olmuş. Zavallı o da vefat etmiş. Herkesin akrabaları var, ve akrabalar kurttan daha kötü olabilirler... Vefatından sonra yedi günlük, kırk günlük ve bir yıllığını belirlediler böylece hayvanları da kalmamış..! Geçen yaz ise kuraklık olmuş. Bir damla bile yağmur düşmedi. Onların aulundakiler bir aile sonra ikincisi rus köylerine ve şehirlere yakın göç etmeye başlamışlar. Tek başına kalmayacaklar ki... Belirsiz bir mucize sonucunda sağ kalan devesini almışlar ve yola çıkmışlar. Aradıkları ne?.. Onun ceketinin cebinde üç ruble ve yetmiş iki kuruş. O Şakşakın diktiği çizmelerden kalmış. Başka hiç bir şey yok, eğer o yalan söylüyorsa başka hiç bir şey de olmasın gelecekte...

Şınar annesinin sözlerine dikkat etmiyordu, kendi yaşamı ona zaten belliydi. Onun için Canişa’nın kendi ailesi hakkında anlattıkları daha önemliydi.  Kardeşler babasını erken yaşta kaybetmişler, babası sibanların her zaman yaptıkları bir saldırıda vefay etmiş. Asrep ile Musrep ev hayvanları, inek güderlermiş. Onlar ikisi Asrep yirmi yaşlarında iken Tümen şehrine gitmişler, beş yıldır limanda yük taşımakla uğraşmışlar.  Mavna ve gemilere buğday, kömür, tuğla, deri taşırlarmış... Biraz para biriktirdikten sonra evlerine dönmüşler. Asrep evlenmiş, Musrep ise hala yalnız... Eseney ile dost, onunla çok aul gezer. Asrep her zaman evde, ondan dinlenme fırsatı da olmuyor.

-     Biz zengin değiliz.- dedi Canişa.- Ama hiç bir zaman kimseden bağımlı olmadık.

Şınar onun Musrep hakkında daha çok anlatmasını istiyordu, ama onu rica etmekten utanıyordu. Canişa kendisi anlatmaya başladı:

-      Bizim gelin nedendir b

Raz üzgün gibi – Asrep hakkında dinlemekten... İşte bizim mırza-yiğit! Başka nerede onun gibisini bulabilirsin! Ben onun bir kavgaya katıldığını hiç görmedim... Siz bilirsinin akrabalar arasında ne tür kavgalar olur... Ağası onu azarlamaya başlayınca, Musrep bir kelime bile konuşmaz. O şaka ile cevap verir ve Asrep itiraz edecek bir şey bulamaz. Buğday ekerken, ot biçerken benin onun gibi çalışanı görmedim. Sabahtan geceye kadar durmak bilmez. Sonra – onu ara! Evde hiç bir şey tutamaz onu, o tüm toylardı çok beklenen misafir. Mırza-yiğide halk huzur vermez. Onun iki atı ve iki köpeği vardır. Kısraklarını biz sağrız, Bu yaz ondan birileri almıştı, daha yakın zamanlarda geri aldık.  Yavruları çok zayıf, geçen seneki tayları ise sağlam. Kendiniz göreceksiniz... Bugün siz gittiğiniz an o da atını hazırlıyordu. Onu Eseney davet etmiş...

Şınar belli etmeden iç çektim sandı ama Canişa onsuz da  dikkat etti:

-      Orada uzun süre kalmaz...- diye açıkladı.- On, on beş gün içerisinde geri dönecek. Şınar senin arkandan ise Arep’i kendisi gönderdi: o kızı geri getirmeden dönme, - dedi – o olayı biraz süslendirdi. – Kaçırma dedi o kızı, hatta onun başlık parası için kırk beş atı yedi defa isteseler bile. Şınar sanki ateş içindeymiş gibi alevlendi. Annesi ise hiç kçtü düşünmeden itiraza başladı:

-     Biz o kadar hayvanı nereye götüreceğiz ki? Onlara kim bakacak?

Şınar gülmemek için kendini zorla tuttu.

Asrep akşam doğru geldi, çok memnundu.

-    Sanki her şeyi tamamlamış gibi,.. Ocak sizin – ateş olduğu gibi yanıyor. Şimdilik biraz kurusun, iki-üç gün yakmayın, bizde kalın. Yarın iş bekliyor... Eğer yağmur biterse Şınar evi sürmesi lazım parlayacak kadar. Ve badan sürmek. Bizim çadırda¹ – bir yığın kil vardır. Bir de bu serserinin eşyalarını da toparlayın. Ne gibi eşyaları paslandı.

Şınar evde oturmadan sandıktaki eşyaları düzenlemeye başladı. Evet... Yeni yıkanmayan çarşaf, hiç giyilmeyen giysiler –iyi işlenmeyen tilki derisi astragan ile süslenen fitilli kadife ve saten parçası ile karışıktı. Sandığın dibinde cep ve palaskalı eski kemer, içik yapmak için hazırlanan keçinin ince dilinmiş derisi vardı.

Orada Şınar kendisi için lazım olacak hiç bir şey bulamadı ve biraz üzüldü: “O gerçekten mi hayatı boyunca evlenmeyeceğini düşünüyordu?” – dedi o kendince.

Odaya mutfaktaki ağaçtan yapılmış kebece – sandıktaki yiyecekleri inceleyen annesi girdi.

-        Çay ve şeker var... Yağ ve un da varmış...

-        Demek ki açlıktan ölmeyeceğiz, Şınar durmadan güldü ve sandığın kapağını kapattı.

-        Bilmiyorum... Belki burada senin için bir şey bulunabilir ama bana hiç bir şey bulunmadı. O dönünce ben ona göstereceğim!..

               Böcek avuçlarına girse bile ona dokunmayan insanlar böyle öfkelenirler.

Musrep on gün değil on beş gün sonra da dönmedi – O yirmi günden fazla gezi yaptı.

Akşamleyin geç saatlerde hem kendi kulübesi hem de kardeşinin evinin penceleri ışıksızdı. Sarı köpeği havlayarak ona karşı koştu ama atları tanıyarak sustu.

 

Musrep ağasının yapmak istediğini başarıp başarmadığını merak ediyor... O atını dirence bağlarken bunu merak etti, ve ona olmamış gibi geldi ama musrep öyle birisi değildir. O kendi fikrini vermez. İyice bağlanan kurt derilerini çadıra bırakırken de bunları düşündü ve şüphelendi – ama kızı ile annesi niçin bunu kabul etmeli ki? Hayır eskisi gibi ev buz gibi soğuk, çay kaynatmak için su da yok...

Ama kapıyı iterek girince başka birisinin yabancı birisinin yabancı evine girmiş gibi oldu! Evin içi ılıktı. Lambanın ışığı biraz azaltılmış, ama kız fitili hemen çıkardı ve oda gene yabancı gibi göründü. Satenden sarışın kahverengi perde biraz dalgalandı, yataklardaki yastıklar bembeyazdı.

Bu biz... Şınar ve ben,- dedi Nauşa...

-           Ben görüyorum,- diye cevap verdi Musrep.

-           Böyle olması herhalde Allah’ın kısmeti... Musrep ona iki elini birden uzattı.

-           Assalamualeykum...

O duvarın yanında gülümseyerek duran ve gözleri parlayan Şınar’a ne diyeceğini bilmiyordu.  O umut ettiğini, acele ettiğinden iki günlük mesafeyi bir günde tamamladığını söyleyebilirdi... O yalnızlıktan yorulduğunu, ama birazdan... söyleyebilirdi...  Ama diyecek kelime bulamıyor, ve Musrep sessizce ona bakıyor.

Şınar için ise bu yirmi gün dayanılmaz kadar uzun sürmüştür, o kaç defa kendince hayal etmiştir:  işte Musrep dönmüş... O Janiş’in mutfağındaki sobanın yanında  ısındığı akşam geldi, o arkaya  dönse bile giren yiğidi bakmaya yetişti...  Bugün ise pencereden atın ayak altındaki kar çıtırtısını duyunca: “Apa!.. Bu Musrep... O! Işığı yak...” diye bağırıverdi ve nasıl onu beklediğini, bugün gündüz geleceğini umut ettiğini söylemeye hazırdı... Eğer gündüz olmazsa, o zaman akşam geleceğini... Diyecek çok söz hazırlamıştı, ama ellerini aşağı çekerek duvarın yanında duruyor, ve sadece yanaklarının yandığını hissediyordu.

Ne ev sahibi ne de kızı yakında bir şey diyeceğini anlayan Nauşa: -Sensiz biz senin evine yerleştik - diye devam etti. Allah’a şükür şimdi evsiz değiliz. Çıkar montunu... İleri geç...

Musrep Malahayını, eyer için uygun yapılan kısa montunu üzerinden çıkardı.

-    Allah bana niçin bu kadar cömertlik ettiğinmi bilmiyorum...  - dedi o.

Şınar eninde sonunda onun yanına geldi ve o kızı ellerinden tutarak onun ellerini kendi omuzları üzerine koydu.

-    Sen yolda üşümüşsün... – dedi kız.- ve acıkmışsın... Apa... Semaveri koy. Ve diğer eve de geldiğini söyle...

Kız sıradan sözler kullanıyor  - Nauşa dışarı çıktı ve Musrep Şınarı kucağına aldı, kız ise onun boynuna sarıldı.  Ve aniden o Şınar isimli bir kızı bir akşam kollarına almak için doğduğunu ve yaşadığını anladı... O hakikaten ince, narin! Taze süt kokuyor. Sesi ise bozkırlarda koşan üçlüğün boynundaki çan sesi gibi.

-    Niçin bu kadar uzun sürdü?

Musrep sevinç ve beklenmedik mutluluktan boğulmaya hazırdı, boğulmamak için alışkın şakacı tona geçti

-    Sen evi donatmayı tamamlamadan niye döneyim ki?

-    Sen benim burada olduğumu biliyor muydun? Sana birileri iletti mi?

-        Hayır. Ben rüyamda senin ellerini sıvayarak kulübeyi boyamakta  olduğunu gördüm. Benim her yerde dağınık kirli giysilerimi toparladığını, ve bana düzenli olmayı öğreteceğini tehdit ettiğini...

-        Mümkün değil! Eğer o sabah bizim deve yolda ileri giderse? Rüyaya inanıyorum – işte gördün mü banim rüyalarım gerçekleşiyor. Tertemiz ev. Taze saman kokuyor, sen onları zemine döşemişsin. Bembeyaz yastıklar. İşte bunlar senin elinle yapılmadı mı?

Şınar onun bunların hepsini fark ettiğine sevindi, övmelerine sevindi ama gene de şöyle dedi:

-    Sadece benim ellerimle değil. Annev çaba harcadı bir de senin ceneşen.

Dışarıdan birisin adım attığı sesleri geldi – Asrep kendinin yaklaştığını belirterek mahsus ses çıkarttı.  

-    Şınarcan, döndü mü senin serserin? Şimdi onu evden kaçmaması için köpek kulübesi yanına bağla.

Şınar zemin tarafa kaydı.

Aseke, yukarı geçin, oturun - dedi kız, yüzleri kızararak, - Aseke ceneşe niçin gelmedi?

-    O bu yaşlarında süsleniyor... Ne güzel kıyafetim varsa onu giyeceğim diyor. Toydan dolayı. Bizde toy – aynalayın. Sen bize mutluluk getirdin. Halk bize – iki avlu türkmenleri derdi, ama biz bir aile olup yaşadık. Bir de sen burada – bir aul meydana geldi – bizm ev ve senin ev. Bugün yabancılar olmadan kendimizce oturalım. Ya, Musrep? Her şey iyi mi, başarılı mı? Ben sabahtan Kulan-tayağı hazır tutuyordum, yarın seni aramaya çıkacaktım.

Küçük kardeşi ile görüşmede yeterli kadar söz söyledğini sanarak, Asrep yastığa yaslandı...

-         Gelin... Semaveri hazırla...

-         Apa çoktan hazırlıyor...- diye seslendi Şınar.

-    Gelin... Et kaynat. Kandi sevgiline bakmaya yetişirsin sonra!

Canişa geldi - gerçekten süslüydü - ve yardım etmeye başladı.

İki aile tan ağarıncaya kadar oturdular. Çay, et ve kımız, yeniden çay – artık kimse içmek de yamak de istemiyor hem de ayrılmak da istemiyor.

İlk olarak Nauşa mutfağa gitti, yatağını hazırladı ve başını battaniye içine çekti.

Şınar perdeyi çekti. Musrep giysilerini çıkartırken kendince, iyi ki siyan sandığı ayaklarımız tarafa almışlar diye düşündü...

 

 

13

 

 

İlkbaharda Eseney’in aulundaki muhteşem düğün toyundan sonra çoğu ayrılmış gitmişti, düğün işi düğün ama yine de kerey ve uaklar kendi biyine tebrikleri yanısıra kendi davalarını da getirmişler. Bu davaların başlangıcı uzak geçmişte olsa bile bu davalar yeni ayrıntılar ve yeni dargınlıklar kazanmaya yetişmitir, kendi savunmaları ve mazaretlerini söylüyorlar ve her taraf adaletliği talep ediyordu. Ve doğru ile yalan o kadar iç içe geçmiş ki birisini ikincisinden ayırt etmek yulafı yabani yulaftan ayırt etmek kadar imkansızdı. Ve siban aullarında soruşturma yapılan davalı ve davacılar sayısı yeterliydi, çünkü kendi davasını biye hergün iletemezler ki, bundan dolayı yaylaya göç etme biraz gecikiyordu.

Biy evinin yanında da yargılayabilecekse de Eseney gün boyunca tepe konseyinde, halk arasındaydı... Davaları çabuk çözümlüyor. Her taraftan ikişer kişi soruşturuyor ve yargı veriyordu, yoksa bu iş kışa kadar sürecekti...  Kimseye karışmaya yol vermiyordu, eğer sorgulanmakta olan şahsa birileri yardım etmeye çalışırssa ona suçludan alınacak ücretin çeyreği miktarında cezalandırıyordu. Tanıklara şüpheyle davranıyordu. “Kim çok tanık getirmeye çalışır?” – diye soruyor ve kendisi yanıtlıyordu: - ‘Sadecce bir hırsız, sanık veya tecavüzcü”.

Bu günlerde Ulpan’ın da bir dakika kadar boş zamanı yoktu. Koyun kirkim ve atlarin kuyruk ve yelelerini kısaltma zamanı idi. Ev işlerinden başka işleri de vardı çünkü sadece Eseney’e değil Ulpan’a da insanlar geliyordu.

Bir yaşlı kadın geldi:

- Aynalayın... benim yaşlı güçsüz ellerimde dört yetim torunum var. Dışarı çıkamıyorlar – çıplak... Allah adına, bana biraz yün ver, hiç değilse hepsine bir dış giyim yapayım...

O herkese – dördüne de yetecek kadar yün verdi.

Ondan sonra daha iki yaşlı kadın geldi. Daha başka iki yaşlı kadın ve onlarla beraber onlardan daha genç bir kadın. Üç yaşlı ve üç genç kadın... Birinin arkasından biri geliyordu, ihtiyacı olanlar da, Ulpan “yok” demeyi bilmez diyeni duyanlar da geliyorlardı. Onlar da yün, süt, un, kurut, çay, şapka yapmak için malzeme, gömlek için düğme, yaylaya göç etmek için arkan arz ediyorlardı...

Ulpan kimseye reddetmiyordu. Ne cömert adını kazanmak için ne de mal değerini bilmediği için bu yapırordu. O sadece uzun süren toydan, kimi zaman saçma sapan şeyler belirten insanlardan, davalılardan, şefkat yüzlü dilencilerden bıktı... Kimsenin gelmesine bir bahane bulunmaması için Eseney’in tüm servetini dağıtması geldi! Şu kavgacı kerey ile uakları buradan göndermek için onların  işlerini çabuk bitirmiş olsa!

«Yarın geleceğiz»,- bu haberi iletmek için Şınara üç defa haberci gönderdi. Ama yarın hiç bir zaman olmayacak! Belki Ulpan Nesibeli evine gittiği için böyle üzgündür. Nesibeli daha fazla kalamazdı çünkü Artıkbay yalnız kalmıştı. Herkesten daha çok o bakıma muhtacdı. Eseney eşiği aşar aşmaz yorgunluktan yere yaslandı, Ulpan kendisine kadınlar aracılığıyla ulaşılan sibanların homurdanan hoşnutsuz deyişlerini iletemiyordu: Onlar Eseney olmadan yaylaya gitmeye cesaret bulamıyorlar, Eseney ise kereylerin genel işleriyle uğraşıyor ve bu işler son bulmayacak gibi...

Toydan sonra dokuz gün geçmiş. Eseney genelde olduğu gibi halk arasında tepede oturuyordu. Ulpan ona acelesiz geliyor, onun altın baş giysisi - saukelesinde şafak güneşinin ışınları parlıyordu, yeşil kadife montundaki altın dikişleri de. Davalılar          kalabalığı önemli ölçüde azalmış ama bunların sorunlarını çözmek için de bir hafta geçecekti.

Ulpan yaklaştığı zaman Eseney onu karşılamaya kalktı.  

-     Ben sizin hepiniz için Eseney’im,- dedi o. – İşte benim - Eseney geliyor. Eğer siz  ondan bana bir şey olmasını istemiyorsanız iş burada tamamlayalım. Yaylaya gitme zamanı çoktan gelmiştir. Sizde gidin. Kendi işlerinizi anlaşma yoluyla çözmeye çalışın.

Onlar da kalkıp ellerini göğüslerine basarak onunla vedalaşmak için eğildiler, ancak Eseney onlara dikkat etmedi. O bir tek Ulpan’ı görüyordu.

Bu kadar kasvetli ve ciddi insanı tebessüm etmeye alıştırmak zor bir iş olmalı. Ulpan bunu başarabildi..

-     Sen beklemekten bıktın mı? Sen bana kızıyor musun?

-     Ama sen yoruldun benim kaplanım... Mahkeme işlerine son vermek lazım. – Artık… Onlar giderler. Şimdi tekrar tüm idare işlerini kendi eline alabilirsin.

O sağ koluyla Ulpan’ı omuzlarından kucakladı ve eve kadar böyle geldiler.

-     Musrep agay’a yarın gidecek miyiz?- diye sordu o,

     - Gideceğiz, söz vermiştik.

-     Şimdilik biraz dinlen. Çayı küçük çadırda içeceğiz, büyük çadır çok tozlandı, bu günlerde benim de zamanım olmadı.  Hani yürü...

Onu bakışlarıyla okşayarak, Ulpan dışarıda kaldı ve Kencetay’ı çağırdı. Yaylaya sabırsızlıkla acele eden Sibanları sakinleştirmek için daha sabah aulun dışında birkaç deveyi yüklemeyi emretmişti. Herkes baybişenin yola çıkmaya hazırlandığını  görsün.

Kencetay’a:

-     Kenardaki atanı¹ gördün değil mi?  Onun dizgini kırmızı bantlıdır. Onu bugün şınar’a götür.

Tobolsk’tan bir hediye olduğunu anlat. Bir de yarın geleceğimizi söyle. Başka bir şey deme. Anladın mı? Kencetey başını salladı ve gitti.

Daha Karşıgalıda iken bu yiğidin bakışlarını farketmişti, o andan beri ona soğuk ve kısa ifadelerle konuşuyordur. Ama buğün tüm işler tamamlandı dolayısıyla onun sesi biraz nazik çıktı.

Eseney’den onların gideceğini tasdik etmesini talep etti... O düçüncesinden vazgeçmez değil mi...

Bana kalırsa bugün de gitmeye hazırım,- diye seslendi o.

-          Bugün artık olmaz. Ben yarın geleceğimizi söyleyip haberci gönderdim. Sen şimdi göle git de yıkanıp gel.  

-          Hanşa emri han kararını yok eder!

-          Göle gitmezsen yatağa almayacaüım ...

-          Öyle mi?.. Eğer buldırşın gözünü süzmezse buırşin dizginini koparmaz¹... Böyle derler değil mi?

-          Tamam, tamam... Git hani!

Ulpan tam bir buldırşin gibi kirpiklerini kırptı. Eseney onun ne zaman gözleri ne şekilde olduğunu öğreneli ilk ay değildir ve o göle yöneldi.

Şınar uzaktan yüklü deve dizginini tutan Kencetay’ı fark ederek günler ısınınca geçtikleri çadırın yanında bekledi.

-     Ne, Taykence? Aula kardeşlerine mi dönüyorsun. Veya başka bir yere mi göç ediyorsun?- O ona henüz lakap bulmamıştır,  onlar sık görüşmezler dolayısıyla onun adını yorumladı: Kensetay – Taykence... Kocasının kardeşine bu şekilde de hitap edilebilir. 

Kencetay kızgın gibi davrandı:

-          Benim adımı çarpıtmak yerine öylesine Kencetay dersen daha iyi olmaz mı! Şimdi senin yüzünden getirdiğim herşeyi alır da geri giderim. 

-          Eğer ben sana – Baurım, kardeşim dersem ne olur?

-     Baurım? Eğer dediğin gerçekse beni öp!

Kencetay eyerde ona eğilerek yanaklarını tuttu.

Şınar onu yanaklarından öptü.

- İşte böyle... Kendin anlamıyorsun bir de sana ikna etmek gere. Tut dizgini, atanı çöktür ve al balyalarını.  

 - Benim hangi balyalarım?

-         He-e-y! Ne anlayışsızsın. Lçyle dediler: «Bu Tobolsk’tan hediye. Kendimiz yarın geleceğiz».

-         O daha başka ne dedi?

-     Başka, dedi – hiç bir şey... Şınar deve dizginini kabul etti.

Ulan’ın bu davranışı da ona belliydi. Yarın geleceğiz – ev sahibini misafirler gafil yakalamasınlar diyor. Şükran ifadelerini önlemek için hediyeleri de önceden göndermiş. Şınar başka hiç kimseden hiç bir şey almazdı, Kencetay atanı olduğu gibi tekrar götürecekti. Ama – bu Ulpan...

Canişa yardıma koşa geldi.

-     Bunu Ulpan göndermiş,- Şınar onun kulağına fısıltıyla söyledi. Kencetay deveyi alıp gitti, kadınlar ise ipleri kopardılar, desenli iki keçe ile tüylü iki halıyı çıkardılar – bunlarda sandıklar sarılıydı.  Anahtar, anahtar deliğinde asılıydı. Kilitler uzun çınlamayla açılıyorlar.

 - Sandık kapağını kapatır kapatmaz – Şınar seslendi – Bana göre buradaki her şey gelin çeyizi.  Bakın ceneşe perdeler de varmış! Bir çok gelin için deseydi! Bizim aulumuzdaki bütün kızları evlendirmek mümkün! Çizmeler... İşlemeli...

Şınar çizmeleri ellerine aldı. Canışa bakmaya devam ediyordu:

-    Ya bu sandıkta ne var? Şınat kapağını açtı:

-    Çay ve şeker... Erik ve üzüm de çok. Tam bir çay takımı.  Kımız ayarlamak için de takım. Masa  için de masa örtüsü, havlu.

Onlara Nauşa gelip katıldı, ve bu üç kadın önceden görmedikleri malları bir elden ikinci ele geçiriyorlardı. Beyaz ipekten yapılmış çift fırfırlı elbiseye baktıklarını unutup tekrar onu övmeye başladılar.   

Onlar hangisini daha çok beğenip hangisini pek beğenmediklerini söyleyemezlerdi onlar bilirler – bu eşyaların çoktur ama hepsi de Şınar’a armağan edilmiştir.  Birinci sandığın en dibinde birkaç kesim kumaş vardı. Kadınlar hayranlıklarını belirtmeye söz bulamayıp sadece tangırtlamaktadırlar...  Ama buna cimrilik demek ve suçlamak doğru olmazdı. Bu - güzel olmayanı güzel eden ve güzeli ise eşsiz değersiz yapan ve onlara güvenlik kazandıran eşyalardan mahrum kalan kadınların hayranlık duygusu idi.

İlk Şınar kendine geldi.

-      Yarın misafirlerimiz olacak... Apa, ceneşe... Hani sandıkları toparlayalım. Hazırlanmak gerek.

Onlar eşyalara sadece baktılar ve şimdi ebediyen onlardan ayrılıyorlar gibi bir pişmanlıkla toparlamaya başladılar.

Onlar ertesi gün öğle vaktinde geldiler. Ya Ulpan eseney ile, ya Eseney Ulpan ile...

İki konuttan oluşan türkmenlerin kışlığı yarı ay şeklinde ormanı kapsıyor. Erime suyu ile doyurulmuş ve gübrelenen topraklarda iyi filizlenen ve çabuk yetişen buğday otu başakçıkları hafif  esinti üzerinde tıka basa oldu. İleride göle kadar yeşil çayırlar renkli çiçek yamaları ile kaplı.  At ve koyun küçük sürüleri bahar çiçeklerinin açmasına engel olmaya yetişemedi.

Ulpan üzengiden çabuk indi ve ormanda gelirken ağaçların yeşil yapraklarının gürültü yapması için  onlara mahsus dokunduğu baharatlı bozkır rüzgarınından bol bol nefes almak için gözlerini kapattı.

-      Еeğer bu dünyada bir cennet varsa, - diye seslendi o yüksek sesle, - başka hiç bir yerde yoktur! O bizim auldadır – toz, bataklık... O Eseney tarafa bakmadı bile, ama Eseney suçlu suçlu içini çekti.

-    Kıskanıyor musun?- diye sordu Şınar- O zaman  gel benim yanıma göç et.

-    Onlarında evinde biraz yaşayalım mı?- diye taklif etti Eseney.- Birkaç gün?

Ulpan sevinçliydi...

-         Ya benim yavrucuk devem?..

-         Gezmeye gitti, birazdan gelecek.

-    Ben sana dedim ya hiç bir canlıya  gösterme!

-     Ben ona söyledim - gitmemesini. Ama o bir yaramaz. Musrep onların bu konuşması daha çok süreceğini anladı, görüştüklerine sevinerek bunu teklif etti:

-          Nereye oturmak istiyorsunuz? Kışlık evinde olabilir. Çadırda da olabilir. Ya da burada çim üzerinde?- O paspas üzerine döşenen keçe ve halı onların üzerindeki renkli yastıkları gösterdi. 

-          Baksana, Ulpan - dedi .- Şakşak Biy’in kızı ile evlenir evlenmez nasıl da fıyaka yapar olmıuş!

-          Musrep Agay ne teklif ederse hepsi doğru olur! – diye seslendi Ulpan. – Hadi,  Eseney dışarıda oturalım?  Burası çok hoş, sanki tekrar Karşıgalı’ya gelmişim gibi geliyor bana.

O hüzünlü iç çakti.... Bitmez toy oldu. Davalılar oldu. Dilenciler ve ilticalar vardı. Kalabalığa alışkın olmadığından onun kafasında halen uğultular h’ssed’l’yor.  Bozkırlara hemen hemen hiç gidemedi. Gölde bir defa bile olmadı, onun kıyı ve dibi saf kumludur. Ulpan kendini ancak bugün serbest ve kaygısız hissedebildi.

-     Baylar! Ayakta durmayın, bize dünyayı kapatıp! Oturun!- Ve ilk kendisi halıya oturdu. He-ey kadın! Çay ayarla!- bir erkek baırışıyla Ulpan Şınar’a döndü. – Hangi sevincinden ağızlarını kulağına kadar geriyorsun?

Çay hazırdı. Kulübeden ellerine havlu alarak Nauşa çıktı, onun arkasından kumgan ve bakır havza ile Canişa çıkıp halının yanına geldi.  Canişa havza ile kumganı yere koydu ve misafirlere eğilerek selam verdikten sonra ellerine su koymaya başladı, ilk – Eseney’e. Nauşa sessizce masa örtüsünü yaydı.

-         Bu kim?- diye sordu Eseney Musrep’e.

-         Şu andan itibaren senin dünürün, Şınar’ın annesi.

-         Demek ki, o seni mutlu etmiş değil mi?

-         O işte...

-         Olacak, onlar da mutlu olacaklar,- diye Ulpan da söze müdahele etti. – Onların otausını getirsinler ve diksinler olacak...

Şınar utançla gülümsüyordu. Onun yüzünde: “Ne otausını kast ediyor o?...” dediği belli idi. Ulpan ona yaklaşarak, hafifçe yan  itti. “Bir şey deme... Sonra anlatacağım”, diye fısıldadı.

Semaveri getirdiler. Sofraya baursakları saçtı, tabaklarda börekler koydular. Nauşa daha bir pek derin olmayan tabak getirdi.

-    Buna bana Şınar zorla yaptırdı... Pişir anne pişir diyor... Bu bir değerli misafirler için uygun yemek değildir aslında, - dedi o özür dilercesine.

Bu parçalanmış ve tuzlu tere yağsı ile karıştırılmış ekmekti – ocakta pişirilmiş daha sıcaktı. Eski çağlardan bu ekmek lezzetli bir ekmek sayılırdı. Ulpan, Nauşa’nın sofraya koyup koymayacığını düşünerek elinde tutan tabağın içinde ne olduğunu kokusundan anladı.

-    Bu bana! Bu bana! Umut etmeyin ki hatta tadına bakmak için de vermem kimseye!

O kapağını açıp tabağı kendi tarafına aldı.

-    Bir kırıntı bile bırakmam!..

Asrep beyaz deve yavrusunu getirdiklerinde onlar çay içiyorlardı. Hala oldukça küçük, tüyle değil kılla kaplı. O direnç gösteriyor. Hep ellerinden çıkmaya çalışıyor ve incecik bacaklarını isteksizce kıpırdatoyor.

Ulpan çayını unutup yerinde atladı.

-    Sen ona bakma - büyülersin! – onun gözleri Eseney’e bakarak yandı.

Onların evlenme töreninde Asrep, Eseney taraftan ilk gelen misafirler arasındaydı onun için Ulpan onun yanında serbest davranabilirdi.

-     Kayın ağa size geniş mera, bol bol sürü...

-     Dualarınız kabul olsun ceneşe... Hem Ulpan, hem de Asrep gülüverdi.

Tabi ki, gülünç – bu kadar genç bir bayan – yaşlı bir erkeğe kayın ağa diyor, sakallarının yarısı ağarmış yaşlı bir adam genç bir bayana yeneşe diyor. Ama bu Allah’tan bir kısmettir– bundan yana tüm sibanlılar kabilesi alışmalı: Ulpan onların kadınları arasında en büyüğüdür, onların kabilesinin baybişesidir!

Asrep deve yavrusunu rüzgara ters şekilde yatırdı ve kendisi de çay içmeye katıldı.

Şimdi annesi ile oynamak gerçekten mümkün olduğu için deve yavrusu oldukça memnundu. Çünkü annesi ayak üzerindeyken onun yamru yumru bacaklarına dürtüklüyorsun, bunda hiç bir şefkat, hiç bir sıcaklık yok. Burada ise istediğini yaparsın... Onun yumuşak yan tarafına dokunabilirsin, başını onun hörgücüne sürebilirsin... Kulaklarını çimdik yapabilir, gözlerini yalayabilirsin... Dişi deve iç çekiyor ve onun şımarıklıklarına dayanıyordu.

Şınar dastarhanda kendi yerine Canişa’yı bırakıp Ulpan’ın yanına geldi.

-     Bu nereden güç buluyor bilmiyorum,- dedi Şınar,-Bütün gün boyu aynı... Süte doyar ve yaramazlık eder, aynen senin gibi. Azır beni görünce ne olacak seyret.

Deve yavrusu donup kalıp sesi dinledi. Kimin sesi olduğunu anladı. Şınar’ın sesini tanıyarak ona doğru koştu ama onun yanında durduramayıp yanından geçti. O halen kendi dört ayaklarının tahrikinden emin değildi. Eğer Şınar’a çarparsa Şınar da kendisi de yere düşecekti...

Şınar cebinden bitr yumru tuz çıkarttı.

-     Gel buraya, gel aynalayın, - kazaklar çocuklarınınasıl çağırıyorsa o da deve yavrusunu tam o tavırla çağırd