Жәкен Байтуов
Жәкен Байтуов (1891-1962) Қарағанды облысы Шет ауданының Шаруатеңеу деген жерінде дүниеге келген. Халық ақыны. Ауыл молдасынан оқып, хат таныған. Ел ішінде қиссашылдығымен, жыршылдығымен, суырып салма ақындығымен танылған. Кезінде Майасар, Болман, Жылқыбай, Тұңғышбек сынды ақындармен сөз қағыстырған.
Жәкен Байтуов Арқаның айтулы айтыс ақындарының бірі. Шет өңірін құраған Биатаның ішінен бүгінде Абайға дейінгі поэзияның шыңы аталып жүрген, философ ақын Шортанбай өмір сүрсе, оның ізбасары да жеткілікті еді. Шортанбай малын шығындап, болыс болғандарды алғашқы сынаушы боп, Абайға жөн сілтеген екен. Сол Шортанбай туған топырақта ойы қазаққа кеткен Қақпан ақын, Күмісбек молла – ғұмыр кешсе, күні бүгін жөні түзу бағасын ала алмаған Қарамеңде, Ақтентек сері дүниеге келіп, елін тамсандырған екен.
Шет өңірінде Жәкен ақынның алдында отызыншы жылдарғы сұмдықтар кезінде мезгілсіз дүниеден өткен Дия қажы, Бабас, Оқа, Түйетай Тоқсанбайдың Ғаббасы тәрізді оншақты ақын бар еді. Олардың реалистік поэзиясы, өмір шындығын аяусыз да бояусыз көрсете алды. Жәкен ақынға әсер етпей қоймағаны анық.
Жәкен Байтуов ескінің көне көздерін де молынан жеткізушінің бірі. Жәкен Қойшы мен қасқырдың, Ақ қой мен қара қойдың айтыстары, Наршөккен, Бірінші майға өлеңдері, «Саржан – Бодық», «Бөрте батыр», Көкжайдақ», «Ақсерке мен Бөрі батыр» сынды бірқатар дастандар жазған. Сал-сал, Абылай, Наурызбай дастандарын жатқа айтып, ел ішіне таратқан.
Жәкен Байтуұлы ескінің көне сөздерін де молынан жеткізушінің бірі. Оның орындауында «Сал-сал», «Наурызбай» қиссаларын бала кезімізде естіген едік. Көне шежірені құлаққа құйып, ертегі-жырын шексіз жырлаған осы ақындардың бүгінгі көңілі ояу интелигенцияға беріп кеткені өлшеусіз. Көңіл ояулық та сол ақындар еңбегі, солардың шапағаты. Бүгінгі ақын-жазушылар көтерілген әдебиеттегі биіктік солардың өмір тауқыметін тарта жүріп, біз жетінші деп тосқан иығының арқасы.
Кенесары атына байланысты талай аяулы азаматтың қуғынға ұшырағанын ескерткен. Мұнан кейін ақын Сержан бейнесіне біраз «Талапқа сай» өзгерістер енгізгенін байқадым. Сержан мен Кенесары қазақ халқының ұлт батыры. Олардың ауыл арасының мықтысынан гөрі алапатының да, көркем бейнесінің де жоғары болуы даусыз. Олар ойына күйе жағуға келмейтін жарқын да қасиетті бейнелер.
Айтыс ақыны Жәкеннің Жамбыл, Нұрпейістер тірі кезінде 1943 жылы өткен І – республикалық айтыста І – орын алған Арқаның дүлділі Маясармен сөз қағысуы оның аса таланттылығының белгісі.
Ақын 1932 ж. қырғын аштықтан, 1937 ж. зобалаңнан, соғыстың ауыр зардабынан тірі қалған халқын өміршеңдікке шақырып, ұлы даланың ұлы мәдениетін сақтап қалуға тырысқанын біз кезінде аузынан естісек, ендігі буын өлеңдерінен көрер деген үміттеміз.
Ел мәдениетіне енді-енді ғана көңіл бөліне бастаған шақта жер-жерде ғұмыр кешкен осындай ақындар еңбегін облыс, аудан мектептері көлемінде оқытуды жылға қою қажет. Ешкімнің өзін танымай өзгеге үлгі алмайтыны анық.
Көп оқылғандар
Әділ Ботпанов: " Адамның бәрі – Құдай, Құдайдың бәрі – жалғыз…"
Мұрат Әуезов. Өзімді Мұхтар Әуезовтің жазылып бітпеген шығармасының кейіпкеріндей сезінемін...
Боламыз ба, әлде бордай тозамыз ба?
Сонымен, зиялы кім?
«Күлтөбедегі» әдеби талқылау
Тарих арқылы бүгінгі күнді суреттеген
Сиқырлы сөз зергері
ТАҢҒАЖАЙЫП СӘУЛЕЛЕР...
Сұраған Рахметұлы. Айт-Ман һәм бейсана
Құндылық туралы бірер сөз
Өнерде кісіліктен асқан мақсат жоқ
Cкифтер арасында өмір сүрген Овидий
ТУҒАН ТАБИҒАТҚА ТІЛЕУҚОР ТУЫНДЫ
Мартин Хайдеггер мен Ханна Арендт
"Арғымақ" порталына он жыл
Әділ Ботпанов: " Адамның бәрі – Құдай, Құдайдың бәрі – жалғыз…"
Мұрат Әуезов. Өзімді Мұхтар Әуезовтің жазылып бітпеген шығармасының кейіпкеріндей сезінемін...
Сенен мұңды, мұңнан сені қызғандым...
Қазақтың қаламгері Бельгер деген...
Ретбек Мағаз. Кермиық
Тізімбек Анашұлы. Сағынышыңның садағасы бұл жалған...
Абай Мауқараұлы. Мұхтар мен Мұнайдар I бөлім
Айсұлу Рүстем. Өлең мені ешқашан тастап кеткен емес
Ұмтыл Зарыққан. Күй шақыру
Боламыз ба, әлде бордай тозамыз ба?
Sleep paralysis
Сонымен, зиялы кім?
Мен Алтайдың ар жағынан келген ем...
Нұрғабыл Жеңісбек. Көз жасымды отқа жағып отырмын...