Перформансқа толы қазақ қоғамын обьективті оқу 12+

«Шаршадым білем.

Жантая кеткім келеді»

                          Мұқағали Мақатаев

Жылдар бойы темір перденің арғы жағында (егер фокусты өзгертетін болсақ, темір перденің бергі жағында) өмір сүруге мәжбүр болған қазақ қоғамы жаңа ғасырдың басында «мөп-мөлдір» капитализмге аяқ басып, бірқатар күрмеуі шешілмес проблемалармен бетпе-бет келді (мұндағы «мөп-мөлдір» сөзіне жазбамыздың алдағы бөлімдерінде жеке тоқталатын боламыз. Әзірше оның біздің тілдік бейнеміздегі секілді позитивті мағынада қолданылмағанын білгеніңіз жөн Ф. Т.). Қоғамдық құрылымдар мен билікке көпұлтты капиталистік жүйенің ішінде қазақ қоғамының суретін келістіргенімен, сиретін келістіру оңайға соққан жоқ, тіпті қолымыздан келмейтін утопия секілді көрінді және бұл расында утопия. Әрине, бұл тек қана қазақ қоғамының емес, жалпы жер бетіндегі барлық қоғамның бас ауыртатын мәселесі. Демек кемедегінің жаны бір. Десе де, «кеше ғана социалистік блоктан шыққан қазақ қоғамының аталған проблемалардың алдында арқасын қайда сүйеу керек?» деген заңды сұрақ туындайды. Бірақ көз алдыңызда ілгерілеп жатқан мәтіннің арқалар яки мойнына алар жауапкершілігі бұл сұрақ емес. Біздің дертіміз – мұндағы адам, яғни Сіз, құрметті оқырман: «Сіз қайда арқа сүйеу керексіз?».

Әсілі қоғамдық фактілерді табиғи фактілермен бірге қарастыруға болмайтынын дәлелдейтін интерпретациялық көзқарас (герменевтика) – қоғамдар мәдени және әлеуметтік қатынастар арқылы мағынаға ие болатынын, сәйкесінше табиғат сияқты статикалық ережелерге ие бола алмайтынын, тұрақты үдеумен қозғалатынын алға тартады. Яғни, мұндағы құндылықтар әлеуметтік өмірдің ажырамас бөлігі ретінде мағына тудыратын және үнемі өз әлемін мағыналандыратын әлеуметтік тіршілік иелері ретінде анықталған адамдар атынан қабылданады. Міне, бұл тұрғыдан алып қарастырған уақытта адамның қазіргі капиталистік қоғамдағы құндылығы мен маңызы қайта зерттеуді және қарастыруды талап етеді. Себебі Томас Гоббсша айтатын болсақ, өлімнен қорқып әлеуметтенген адам баласының ең үлкен проблемасы да осы қоғамның өзі секілді.

Әуелі қоғамның қалыптасуына қысқаша көз салатын болсақ,  теоцентризмнен кейін ағартушылық кезеңмен қоғамның кейпі белгілі бір деңгейде секуляризацияланды. Яғни, өзіндік болмысына ие болып, бірлік ретінде қарастырылды. Тарихты сызықтық прогресс ретінде қабылдаған Маркиз де Кондорсе сияқты ағартушылар қоғамды жоғарыдағы прогресстерге сәйкес анықтап, жеке адамдар өз таланттары мен жетістіктерін ашатын жалпы даму ретінде қарастырды. Иммануэл Кантпен прогресс тарихи процесті монополияландыратын процесс ретінде емес, мақсатқа қарай жылжу ретінде қабылдаса, Огюст Конт индустриялық қоғамды Канттың «шекпенінде» анықтауға  тырысты. Яғни, қоғамды органикалық және үйлесімді тұтастық ретінде қарастыра отырып, еңбек бөлінісін оның биологиялық ерекшеліктерін жою арқылы әлеуметтендіріп, оны жеке адамдардың айырмашылықтары мен қабілеттері арқылы қайта анықтады. Карл Маркс болса қоғамды белгілі бір өндіріс пен тарихи процестердің жемісі ретінде көрді. Яғни, қоғамды өндіріс тәсіліне қарай экономикалық таптардан тұратын құрылым ретінде талдап, үстемдік етуші қоғамдық құрылым да үстем таптың ерекше мүддесіне қызмет ететінін айтты. Нәтижесінде мұндағы қоғам белгілі бір мағынада үстем таптың бұқараға орнатқан мәдени және интеллектуалдық гегемония өрісі және өндірістік қатынастар арқылы қалыптасты. Уақыт өте келе Мишель Фуко Маркске «түрмелердің тууын» зерттеу кезінде анықтаған дисциплиндік қоғамның механизмдерімен қарсылық білдіргені және бар. Фуконың пікірінше, Маркс билікті классикалық егемендік парадигмасы арқылы оқыған. Сәйкесінше аталған егемендік түсінік билік пен әлеуметтік саланың арасына сызат түсіріп, билікті «су бетіне» шығарып, ашық түрде әлеуметке гегемониясын жүргізеді. Алайда 19-ғасырдың қоғамындағы көзқарастар өзгеріп, белгілі бір мекенге қатысты бақылау әдістері мен нормалар қоғамға үстемдік етуге тырыса бастады. Фуко дисциплинге сүйенген механизмаларды анықтау үшін британдық философ, заңгер Джереми Бентамның Паноптиконын мысалға келтірді. Келбеті келіскен, кемелі жетілген қоғамды құру жолында қиялдар мен мақсаттардың артынан еріп, 18-ғасырдың аяғында Бентам ұсынған паноптикон бір адамның барлық адамды ешкімнің көзіне көрінбей-ақ бақылай алатын түрме құрылысы. Яғни, мұндағы пан – барлығын оптикон-бақылау мағынасына келетін бірнеше қабаттардың бір бөлмелі камераларының сақинасына негізделген құрылыс. Әрбір камера осы сақинаның ішкі жағына ашық болады, ал сақинаның сыртқы жағындағы қабырғада терезе орналасады. Сақинаның ортасында тұтқындарға көрінбейтін күзетшілердің күзет мұнарасы қойылады. Паноптиконның негізгі принципі бір бөлмелі камерадағы тұтқанға тығылатын еш жер қалдырмау, ал сыртқы қабырғаның терезесінен түсетін сыртқы жарық мұнарадағы күзетшілерге тұтқынның әрбір қимылының сұлбасын көруге мүмкіндік беруінде жатыр. Бентам Паноптиконды «жоғары ақылдың күшке ие болуының жаңа үлгісі» ретінде сипаттағанын да мұнда ескергеніміз жөн. Шынында да, 18 ғасырдың соңғы ширегі мен 19 ғасырдың бірінші жартысында Фуко Бентам «өнерінің» түрмелерді қайта құруда негізге алынғанын айтады. Яғни, Бентам ұсынған паноптиконның тұтастық принципі мектеп, балалар үйі, түрме, армия, зауыт сынды мекемелерді  дисциплиндік қоғамның құрылғыларына айналдырғанын көруімізге болады.

Десе де, бүгінгі қоғамдарда Фуконың қолданған дисциплиндік әдістермен түсіндірілетін сипаттамалар жоқ. Себебі Жан Бодрилардың сөзімен айтатын болсақ, паноптикалық дәуір The Loud отбасы 2020 жылы 1 ақпанда Wayback машинасында мұрағатталған, дұрысы сол таспада жерленген. Яғни аталған эксперимент нәтижесінде 1971 жылы 300 сағаттық деректі фильм жасалып, онда ортадан жоғары әлеуметтік-экономикалық деңгейі бар типтік американдық отбасы таңдалып, белгілі бір сәттер жеті айға жазылып, 20 миллион американдық көрерменге өңделмеген түрде ұсынылған. Бодриярдың пікірінше, паноптикалық дәуірдің соңы – көрермен мен көрілгендер арасындағы шекара жойылып, полюстер араласып, ажыратылмайтындай фильммен аяқталды. Бұдан бөлек, Зигмунт Бауман жаһандану әсерінен дамыған бұқаралық коммуникация технологиялары арқылы қоғамда орныққан жаңа билік тетіктерін сипаттау үшін Томас Матисеннің «Синоптикон» терминіне сілтеме жасаса, Жиль Делез Уильям Берроуздың «Бақылау қоғамы» концепциясына бас ұрып, интеграцияланған әлемдік капитализмнің дене және қалауларды бақылауға алғанын алға тартады. Әрине, бұл мысалдарды Жан Бодриярдың «Тұтынушылар қоғамы», Степан Г.Местровичтің «Трансэмоциялық қоғамы» және Гай Дебордтың «Көрсету қоғамы» сынды ой-пікірлермен жалғай беруге болады. Бірақ біздің жазбамыз Жан Бодрияр, Жиль Делез сынды философтармен есімі қатар аталатын жазушы, философ және мәдениет сыншысы Бён-Чул Ханның «шаршаған қоғамы» жайлы және осы түсінік аясында қазіргі қазақ қоғамындағы шамадан тыс көбейген мотиваторлар мен уағызшылардың, коучтар мен тәлімгерлердің проблемалық жағын қарастыратын боламыз. Яғни, Фуконың «дисциплинді қоғамынан» кейінгі жоғарыдағы мәселелердің нәтижесінде қазіргі қоғамды суреттеуге тырысатын «шаршаған қоғамы» турасында сөз болмақ.

Әлқисса, Бёнг-Чул Хан алғаш Сеулдегі Корея университетінде металлургия бойынша білім алады. Кейіннен Германияға қоныс аударып, Фрайбург университетінде және Мюнхен университетінде философия, неміс әдебиеті және католик теологиясын оқиды. 1994 жылы «Хайдеггердің жүрегі: Мартин Хайдеггердегі эмоционалдық күй концепциясы» атты докторлық диссертациясын қорғайды . 2000 жылы Базель университетінің философия факультетіне оқуға түсіп, «Өлім және басқалық» феноменологиялық зерттеуімен абилитация алады. 2010 жылы Карсруэ өнер және дизайн университетінде жұмыс істеп, 2012 жылдан бері Берлин өнер университетінде философия мен мәдениеттануға қызмет ауыстырады. Қазіргі таңда Берлин университетін дәріс береді. Бёнг-Чул Ханның еңбектерінің басым көпшілігі бүгінгі капитализмнің әсері мен ықпалы туралы. Өз кітаптарында неолибералдық капиталистік өмір тәжірибесін сексуалдық, махаббат, гиперактивтілік, депрессия және шаршау, зорлық-зомбылық, еркіндік, технология, интернет, әлеуметтік медиа сияқты кең ауқымды тақырыптарды зерттейді.

Жалпы Чул Ханның шығармаларын оқыған кез-келген көзі ашық оқырман оның философиясына неміс идеализмі, әсіресі Гегельдің бояуын дереу сезе қояды. Сонымен қатар, Карл Маркс, Фридрих Ницше, Мартин Хайдеггер, Жак Деррида, Мишель Фуко және Джорджио Агамбеннің де ықпалы бар екенін Чул Ханның өзі де жасырмайды. Этика, феноменология, постструктурализм, мәдени теория, эстетика, дін, медиа теориясы және деконструкция сияқты тақырыптарда дискурстық атмосфера жаратқан Чул Хан, жоғарыда да айтып кеткеніміздей психологиялық бұзылулар, билік, неолиберализм, капитализм, әлеуметтік медиа және танымал мәдениет және олардың арасындағы қарым-қатынастар сияқты тақырыптарда қалам тербеген қазіргі таңдағы танымал философтардың бірі.

2010 жылы жарық көрген «Шаршау қоғамы» атты кітабымен танымалыққа ие болған Чул Ханның бұдан бөлек, «Мөлдірлік қоғамы», «Психосаясат», «Зорлық-зомбылық топологиясы», «Эрос азабы» және «Сұлуларды құтқару» сынды маңызды еңбектері және бар. Естеріңізде болса, жазбамыздың кіріспе бөлімінде «мөлдір капитализм» тіркесін қолданғанда, ондағы мөлдірліктің теріс эффекте екені жайлы жазып едік. Міне, осы турасында да Чул Ханның «Мөлдірлік қоғамы» кітабында егжей-тегжелі айтылған.

Чул Хан бүгінгі таңда таптық күрес Маркс тұжырымдағандай әлеуметтік күрес ретінде емес, жеке адамға бағытталған ішкі күрес ретінде бастан кешіп жатқанын алға тартады. Яғни, ендігі уақытта құл мен қожайын диалектикасының қабырғасы сөгіліп, адамдардың өзін-өзі отарлаушы «құлқожайын» айналғанын айтады. Ханның пікірінше, гипербелсенділік, депрессия және шаршау сияқты психологиялық бұзылулар бүгінгі қоғамдарды қалыптастыратын жағдайлар, бірақ олар жеке мәселелердің салдарынан емес, бүгінгі капитализм шамадан тыс перформанс пен тиімділікке негізделгендіктен туындайды. Неолиберализмнің экономикалық әсерлерінің нәтижесінде қауіпсіздік пен әлеуметтік медиа желілерін көріну мен ашықтыққа орнату ұят, жеке өмір және сенім сияқты құндылықтарға зиян келтіріп, тоталитарлық ашықтық қоғамын тудырады. Нәтижесінде интимді құндылықтарынан айрылған адам баласы шаршаған және қажыған дейді Чул Хан. Сонымен қатар, Чул Хан бүгінгі қоғамның депрессия, зейін тапшылығы және гиперактивтіліктің бұзылуы, шекаралық тұлға және түгесілу синдромы сияқты психологиялық аурулармен қалыптасқан патологиялық әлем екенін айтады. Алайда бұлардың себебі адамдардың физикалық немесе жеке жағдайлары емес, капиталистік өмірден туындаған позитивтіліктің артық болуы. Капиталистік әлем барлық қажеттіліктерді қанағаттандыратын объектілер мен адамдар кез келген уақытта, кез келген жерде қол жетімді болып көрінетін өте позитивті әлемге айналды. Чул Ханның пікірінше, капитализмнің шектен шыққан позитивтілігінің тағы бір өлшемі – қоғамдағы әрбір индивидтің өзінің мүмкіндігінен тыс көп нәрсеге қол жеткізуге итермелеу және  бұл үшін одан үнемі жаңа перформанс талап ету. Нәтижесінде бүгінгі күні жиі кездесетін түгесілу синдромы немесе депрессия сынды күйлер шын мәнінде биологиялық емес, «мөп-мөлдір» капиталистік өмірдің неолибералдық билік режимінен туындайды дейді Чул Хан.  Яғни, 21 ғасырдағы қоғамның перформанс немесе шаршау қоғамы деп есептейтін Чул Хан үшін Фуконың дисциплинді қоғамға берген анықтамалары мен Делездің бақылау қоғамы туралы анықтамаларының жаңа әлеуметтік динамикасын сипаттауға сәйкес келмейтінінің көрсеткіші болып есептелінеді.  Чул Ханның өз сөзімен айтатын болсақ, бүгінгі қоғам Фуконың емханалар, жындыханалар, түрмелер, казармалар мен зауыттардан тұратын диссиплин қоғамы емес. Олардың орнын фитнес орталықтарынан, кеңсе мұнараларынан, банктерден, әуежайлардан, сауда орталықтарынан және гендік зертханалардан тұратын мүлде басқа қоғам басқан. Сәйкесінше 21 ғасыр қоғамы енді дисциплинді қоғам емес, перформанс қоғамы. Бұл қоғамның мүшелері қазақ айтпақшы «басқа түссе баспақшыл» деген дисциплинге мойын ұсынған субъектілер емес, перформанс субъектілері. Ал бұл субъектілердің өздеріне дейінгі қоғам мүшелерінен айырмашылығы, өз-өздеріне құл, өз-өздеріне қожайын. Чул Ханның ойынша, Фуконың билік аналитикасы дисциплиндік қоғамның перформанс қоғамына айналуымен болатын психологиялық және топологиялық өзгерістерді сипаттай алмайды. Жиі қолданылатын «бақылау қоғамы» тұжырымдамасы да бұл трансформацияға толық аша алмайды. Тіпті аталған екі қоғам түрі де шамадан тыс негативтерді қамтиды дейді Чул Хан. Яғни, ендігі уақытта адамдарды дисциплендіру үшін белгілі бір мекелемелердің қажеті жоқ. Себебі биліктің негізгі орындары жабық алаңдар емес, көрнекілікке басымдық беретін әлеуметтік медиа. Ендігі уақытта Фуконың жабық мекенінде орын алатын тәртіптік қадағалау кеңістіктерден шығып, адамның күнделікті өмірінің барлық дерлік аспектілеріне сіңіп кеткен.

Чул Хан негативке толы дисциплинді қоғамды неміс тіліндегі «Sollen» сөзімен түсіндіруге тырысады. «Sollen» сөзін қазақ тіліне аударсақ, «Керек!» деген мағына береді. Яғни, дисциплинді қоғам «Мынаны жасау КЕРЕКСІҢ», «осыны істеу КЕРЕКСІҢ» сынды сөздерден тұрады. Мұнда ешқандай таңдау құқығы берілмейді. Бұл бейне бір қазақ қоғамындағы биліктің қоғамға, қоғамның жеке индивидтерге, ата-ананың балаға, ер адамның әйелге, қожайынның құлға «КЕРЕКСІҢ!» деген міндеттемелерінің негативті көрінісі іспетті. Ал перформанс қоғамы барынша негативтен ада, бақыт пен шаттыққа құралған «мөлдір қоғам». Мұны Чул Хан неміс тіліндегі «Können» сөзімен түсіндіреді. «Können» сөзін мағыналық жағынан қазақ тіліне аударатын болсақ, «Жасай алу», «Істеу алу», «Қолдан келу» сынды сөздер шығады. Яғни, «кönnen» перформанс қоғамындағы позитивке негізделген көмекші етістік. Әлеуметі және психологиясы екі ұшты қазақ қоғамындағы шамадан тыс уағызшылдар мен мотиваторлардың, коучтар мен психологтардың көбеюі және олардың индивидттерге «Сенің қолыңнан бәрі келеді», «Сен мұны жасай аласың» немесе колонизаторлық тілде «нет ничего невозможного» сынды позитивті мотивацияға толы сөздері перформан қоғамның айқын көрінісі. Бір сөзбен айтқанда, бұйрық, әмір, заң сынды дисциплинді қоғамның элементтерінің орнын, проект, мотивация, курстар мен «тегін сабақтар» алғанын көруге болады. Чул Хан дисциплинді қоғамның негативінен жындылар мен қылмыскерлер шығатын болса, перформанс қоғамның шамадан тыс позитивінен депрессия мен түгесілген адамдар көптен шығады дейді.  Себебі ендігі уақытта бұл қоғамның кез-келген мүшесі әр сәт сайын, әр қадам басқан сайын жаңа перформанс көрсетуіңе тура келеді және ең қорқыныштысы «СЕН МҰНЫ ЖАСАЙ АЛАСЫҢ», «СЕНІҢ ҚОЛЫҢНАН КЕЛЕДІ». Міне, осы кезде субъектінің жазбаның эпилогта жазылған Мұқағалидің өлеңі секілді «шаршадым білем, жантая кеткім келеді» дегісі келеді. Бірақ оған жантаюға уақыт жоқ. Себебі қоғам одан жаңа перформанс күтіп отыр. Сәйкесінше индивидтің үстінде «Können-нің» позитивтілігі, «Sollen-нің» негативтілігінен әлдеқайда ауыр болып шығады. Себебі саған енді «ІСТЕУ КЕРЕКСІҢ» демейді, «ІСТЕЙ АЛАСЫҢ», «СЕНІҢ ҚОЛЫҢНАН КЕЛЕДІ» дейді. Интернеттен беттерін кезіп жүрген мотивациялық видеолар мен мәтіндердің де түп атасы Чул Ханның «Können» сөзі болып шығады: «СЕН ЖАСАЙ АЛАСЫҢ». Мысалы, Мотивацияны демеу үшін сәтті 5 қадам деп берілген мәтінге көз салатын болсақ,

– Қандай нәтижеге ие болатыныңды жарқын түрде елестет. Өз еңбегіңнің жемісін көз алдыңа елестет. Мотивацияң таусылған сайын немесе шаршаған сәттерде жемісіңді, жететін нәтижеңді ойла.

– Мақсатың физикалық тұрғыда өзіңмен бірге болуы керек. Демек, құлшынысыңды арттыратын, оған қараған сайын мақсатыңды есіңе түсіретін белгілі-бір зат болуы қажет.

– Жоспарларың мен мақсаттарыңды қағаз бетіне түсір. Орындалған жоспарларыңды түртіп отыр.

– Өз-өзіңе сөз бер. Аяғына дейін баратыныңа, тайсалмастан нәтижеге жететініңе уәде ет немесе жақындарыңа сөз бер.

– Еліктейтін тұлға болса, соған қарап бой түзеп, «Ол жеткен жетістікке мен де жетемін» деген ұранмен өмір сүр.

– Идеяластарыңды тап. Жақындарың немесе достарыңның арасынан сенің бастамаңа қолдау білдіретін немесе өзіңмен бірге іске кірісетін адамдар болса, нағыз мотивация сол болмақ.

Көріп отырғанымыздай, шамадан тыс позитивке толы, мөп-мөлдір ұсыныстар мен «ақылдарды» үйіп-төгіп, субъектіні жаңа перформанс жасауға итермелейді. Нәтижесінде әлеуметтік бейсаналық Солленнен Кенненге аударылады. Ең өкініштісі, перформанс жасаушы субъект дисциплинді субъектке қарағанда жоғарыдағы «Können-дік» мәтіндердің «айтақтауымен» әлдеқайда өнімді және тез жұмыс істейді. Десе де, коннен солленді жоққа шығармайды дейді Чул Хан. Перформанс көрсетуші субъект яғни біз дисциплинді болып қала береміз. Бұл дегеніміз  коннен мен соллен арасында үзіліс жоқ, керісінше сабақтастық бар. Нәтижесінде депрессияның да «қанатын жаятын кезі де» осы гиперактивті перформанс қоғам болып шығады.  Яғни, индивидтің тек қана өзіне тиесілі болудың орнына, қоғамның үнемі жаңа перформанс талап етуі шаршау мен депрессияны тудырады. 

Бірақ жан-жағымыздан қоршаған мотиваторлар бізге демалуға мүмкіндік бермейді. Керісінше санамызға допинг құйып, «Сен шаршаған жоқсың. Сен әлі жасай АЛАСЫҢ» деумен болады. Чул Хан шаршаған перформансқа толы қоғамда аяққа тік тұру үшін мотиваторлардың индивидтерге шамадан тыс допинг «құйып» жатқанын да айтуды ұмытпайды. Үздіксіз жаңа перформанс талап ететін қоғамда түгесілген субъект ендігі уақытта тек қаласын яки қаламасын допингпен ғана өмір сүруге мәжбүр. Бұл дегеніміз перформанманс қоғамы біртіндеп допинг қоғамына айналып барады дейді Чул Хан.  

Ал өзінің табиғи күшінен айрылған субъект іштей жанын жегідей жеп,​​ ешбір бөгде адамның мәжбүрлеусіз-ақ өз еркімен өзін-өзі қанайтын хәлге душар болады. Чул Ханның тілімен айтатын болсақ, өз-өзіне аңшы да, аң да. Мұндағы  «депрессия – «ЖАСАЙ АЛАСЫҢНЫҢ», «ІСТЕЙ АЛАСЫҢНЫҢ», Конненнің шаршауы. Үздіксіз перформанс талап ететін қоғамның ішінде өз-өзін қиратуға, өз-өзін жоюға алып келетін депрессия бұл. Яғни, Чул Ханның тілінде, депрессия - позитивтіліктің артықшылығынан зардап шегетін қоғам ауруы деп түйіндесек болады.

Бірақ мұндағы ең маңызды проблемалардың бірі де, перформанс көрсетуші субъект оны жұмыс істеуге немесе оны пайдалануға мәжбүрлейтін кез келген сыртқы биліктен тәуелсіз. Жоғарыда айтқанымыздай, ол өзінің қожасы, қожайыны. Сондықтан ол өзінен басқа ешкімге бағынбайды. Бірақ үстемдік институттарын жою,  оны еркіндікке апармайтынын ұмытпағанымыз жөн. Керісінше, жоқ керісінше емес: мұнда субъект еркін болуға мәжбүр. Тек еркін емес бақытты болуға, табысты болуға, жетістікке жетуге мәжбүр. Себебі жан-жағыңыздан «ІСТЕЙ АЛАСЫҢ» сөзінің жатырынан төлденген жан мен санаға киілген гегемония перформанс қоғамының адамын ешқашан тыныш қалдырмайды. Мысалы, «Сен неге бақытты емессің?!», «Әлі өзіңді дамытамын деп жүрсің бе?», «Неге матовациялық подкасттар көрмейсің?» деген сынды сұрақтар немесе «Бақытты болудың ең оңай жолы», «Табысты болудың он қадамы», «Екінші болма», «Жетістікке жеткен адамдардың өмірбаяны», «TEDx баяндамашылардың жетістікке жету жолындағы табыстары», «Жетістік пен табысқа негізделген өмір мәні» сынды жарнамалар сіздің қалауыңыздан тыс санасыңызға бетперде болып киіліп алады. Субъект қанша жерден қаласа да, қаламаса да олармен үнемі соғысуға тағы да мәжбүр. Нәтижесінде «СЕНІҢ ҚОЛЫҢНАН КЕЛЕДІ» гегемониясы субъектіні еркін және бақытты болуға мәжбүрлеп, оны депрессияға ұшыратады. Осылайша, шамадан тыс жұмыс және перформанс көрсету субъектінің өзін-өзі қанауға, отарлауға жол ашады. Ал бұл отарлау яки қанау өзгелер тарапынан қанаудан гөрі әлдеқайда қауіпті, өйткені Сіз теориялық тұрғыда еркінсіз, өз өміріңіздің қожасысыз, СІЗДІҢ ҚОЛЫҢЫЗДАН БӘРІ КЕЛЕДІ. Бірақ осылай бола тұра Сіз мұндағы құлдың да ролін ойнауға мәжбүр боласыз.  Ал бір уақытта құл да, қожайын да болуыңыз үшін сізге жоғарыда айтқанымыздай допинг керектігі және бар. Допинг іс жүзінде жоқ нәрсені мәжбүрлеу дегенді білдіреді. Яғни, перформанс орындалмай жатып пермормансты мүмкін етеді. Тіпті соңғы уақыттарда ғалымдар тарапынан мақұлданған допинг жайлы да жазуды ұмытпайды Чул Хан. Өзінің пермормансқа толы шаршаған қоғамын суреттеу үшін тезис келтірген ғалымдардың пікірінше, допингтің көмегімен жоғары концентрацияда операция жасай алатын хирург аз қателіктер жібереді-мыс және көп адамның өмірін сақтай алады-мыс. Мұнымен қоса, егер спортта допингке рұқсат етілсе, ол фармацевтикалық жарысқа айналатынын ескерте отырып, қазіргі таңдағы адамдардың перформанс машинасына айналып бара жатқанын тілге тиек етеді. 7/24 позитивке толы допингпен өмір сүру, үздіксіз перформансты арттыру соңында психологиялық инфарктқа әкеледі. Ал ендігі осы танымдамаларды негізге ала отырып, онсыз да әбден қалжыраған қазақ қоғамына объективті қарайтын болсақ, жұмысынан шаршап келіп қай жыртығын жамайтынын білмей, ертең таң ата сала тағы бір жаңа перформанс көрсету керекпін деп монитор алдында екі көзі қанталап белгісіз бір коуч-мотиватордың поскастынан допинг алып отырған адам елестейді. Сайып келгенде бұл адамның «ҚОЛЫНАН БӘРІ КЕЛУІ» немесе (оны) ЖАСАЙ АЛУЫ» міндетті емес.

                                                                                                                                                                                                                                                                                        жалғасы бар