Мұқағалиды сағыну 14+

«Қош енді, қош бол, күрең күз!..» деген еді жарықтық. Күз кейінгі өлеңдерде жасанды мұң мен жалған қайғының қолдан жасалған маусымына айналып кетті. Мұқағали күзбен шын қоштасыпты. Көңілінде не болып жатыр, соны жазған. Көңілге не келсе, соны жазу керек. Іркілмей, тілін тауып жазу керек. Деседе, сол көңіл қандай көңіл? Таза ма екен өзі? Шын өнердің ордасы ма екен? Баяғыда, бозбалалыққа енді аяқ басардың алдында, Мұқағали маған түсініксіз болды. Кейін түсініп кетсек, біздің де адамға тән табиғи сезім мен мұңды түйсіне бастағанымыздан еді.

Бүгінгі кейбір ақындарда Мұқағалидың қарапайымдылығы жоқ. Бұл қарапайымдылық, ана-мына емес, ұлылықтың өзі болатын. Мұқаңның болмысы, жан дүниесі кіршіксіз адамгершілік пен адам баласына тәуелді барша игі сезімдерден тұрғаны, оны кірлетпегені күмәнсіз. «Көңілден кірді қашырған...» жерден игілік басталады. 

Қарапайым кісілік келбеттен көз жазған адамның сөзі оқырманды өлеңнің өн-бойындағы адамдық көркем сипаттармен баурауға, ұлы рухтың әлеміне сүйіндіруге дәрменсіз келеді. Енді сол бос көңілден (қурап, солған жан дүниеден) шыққан сөз басқа әлеміш-жәлеміш бірдеңелермен сыртын жасауға тыраштанады. Ынтығы кеткен кісісін сыртын саудалап, қылығын сатып өзіне қаратқысы келген жеңілтектік сияқты. Ондайлар келе-келе жазғанына дән риза дәруіштік бір күйге ауады. «Өзін-өзі өзгешелікпен артық көрсетпек адамдықтың нұрын, гүлін бұзады» (Абай), нұры мен гүлі бұзылған болмыс өлеңге әуестенсе, әуелде қасиетті жолға міндеттелген, рухтың қайырымды, кескін, жарқын келбетін танытуға бағытталған поэзиядағы ішкі қуаттың орнын немен толтырмақ? 

Әрине, қалыптан шығады, қалыптан шығуға, өзгешеленуге мәжбүр. Бояулы сөздерді орынсыз тықпалайды, ол тықпалау сезім мен ойды бұлдыратады, тіпті бүлдіреді, күйреген ішкі әлемнің сыртын түрлі күрделі рухтық деңгейлерді әйгілейтін әлемет сөздермен жасандырып қояды. Бір қарағанда керемет, таңғажайып          рухани деңгей сөйлеп тұрғандай көрінеді. Бірақ, сіздер білесіздер, шын сезім, шын жүрек оянғанда, және ол кезі келіп өлеңге айналғанда, ондағы сәтті түскен жалғыз сөз, «Ауыздан құты қашпай шыққан» (Абай) бір тармақтың өзі кез келген дені бүтін оқырманды қасиетті рухтың шырқау көгіне бір-ақ шығаруға әбден қауқарлы. Жалғыз ауыз сөз, бір тармақ. Ал, мына өлеңдердегі әрбір тармақта сіресіп тұрған сырлы, маңызды мән арқалайтын жоғары иқуатты сөздерде жаңағы алапат қуат бар ма?  Бар болса, неге күрделіленеді? Белгілі салхар сезімдік күйдің тілін таба алмаған соң, аңғартып ғана тұр ма? Әмбеге аян, рухани оянған сәтте (бізше «Шабыт») күллі құпия атаулының сыры шешіліп, жаратылыс жан-жақтан сөйлеп кеткендей болады, бәрін еркін түсініп, маңайыңызды түгел сүйе бастайсыз, тіпті, дұшпандыққа да түсінушілікпен қарай қаласыз! Бұндай күй күнде бола бермейді, бірақ оқу, ізденістегі адам үнемі кешетін жағдай. Ондай жағдайда жазылған шығарма еркін, қисынды, ойлы һәм өзгеше сұлу тартымдылыққа ие. Деседе, мынау өлеңдер тартымды емес, тартымды сияқты, қонымды емес, ауытқыған адамның сандырағы сияқты. Біреу ғана болса және бір сөз, осындай ақындар көбейіп кетті емес пе. Сонда бәрі талант па? Дәстүрден, қалыптасқан сөйлеу дағдысынан аяқ астынан ауытқып, біздің шамалы түсінігіміз танып жетпеген биікке оп-оңай көтеріле қалуы күмән тудырады.

«Ғашықпын, шын ғашықпын сол адамға...», «Қайтемін? ғашықпын мен, шын ғашықпын!!!... Махаббатқа арнап бір ән шығарсын, Шәміл-ау! Шәмші қайда? Шәмші қайда?...» деп еді. Өстіп қара аспанды «төндіріп», «аттанға» басса да, сөздері осынша қарабайырланса да, Мұқағалидікі орынды сезілетіні, ғашықтығының шын екені білініп тұратыны несі?

Ешкімге болмасын демейміз, ұлылық атаулының қарапайым болатыны ежелден бар кеп, сыртын бұлдамай, боямасыз ішкі сырын, қымбат қимастығын, садағасына жанын беруге әзір арының асқақ лепесін жаза білгендер кішіпейіл болған, еркін ойдың кеңістігін түгел баураған терең иірімдердің бәрі бізді күрделі соқпақтарда адастырмайды, алдымен миға жетіп, басымызды қатырмайды, шымырлап жүрекке құйылып, бой-бойыңды тұтас жаулайды. 

Басқаны қойыңызшы, араға уақыт салып барып сағынтады. Ғайыптан Мұқағалиды сағына қалдым. Жайсаңдығы, аңғал сенгіштігі, өзгені өзім деп ойлай салатыны, маңайын түгел иіріп алатын жұмсақтығы көзіме көрініп тұрғандай. Бұл сөздер Мұқағали үшін жеткіліксіз рас. Сондай кіршіксіз рухты адам шын егіліп іздейді. Себебі, жақсылықты таниды екенсің, ұмыта алмайсың. Біз оны өлеңдерінен таныдық. Әдетте есіңе алмауың, күнде оқысаң, жалығуың да мүмкін. Бірақ ұзақ уақыт көрмей кетсең, бір күні қайта оралады. Толық бітімімен. Ол кісі қайтқанда, бір орыс өзін балконнан атып өліпті дейтін. Мұқағалиды өлімге қимаған? Сөз - рух. Ғалымның сөзі өлмейді, дуалы сөз иесі өзі де өлмейді. «Осы мен, осы мен өлмейтін шығармын, сәл ғана мызғап ап, қайтадан тұрармын» демеуші ме еді тағы бірде. Біз сөзіміздің аман қалатынына, өлмейтініне сенеміз бе? Қазірдің өзінде тірі ме екен сол сөздер?