Жазушы Смағұл Елубайдың бір күні

Белгілі жазушы, кинодраматург Смағұл Елубайдың бір күні қалай өтетінін білмек болып, Алматыға бардық. Бұл Рамазан айының соңғы күндерінің бірі болатын. Жазушының аузы – берік әрі үйінде жөндеу жұмыстары жүріп жатқан соң, аулада отырып әңгімелестік.

КӨШІРІП ӘКЕЛМЕСЕК, ЕНДІГІ 10-15 ЖЫЛДА 5 МИЛЛИОН ХАЛЫҚТАН АЙЫРЫЛАМЫЗ...

– Аға, биыл 70 жылдық мерейтойыңыз екен. Құтты болсын! Жақында Елбасының қабылдауында болдыңыз. Үш тілділік, оралмандар мәселесі туралы айтқаныңызды көрдік. Елдің көкейінде жүрген мәселелерді жеткіздіңіздер. Ал әдебиет төңірегінде сөз болды ма?

– Жоқ, ол жерде әдебиет туралы мәселе қозғалған жоқ. Тек Елбасы қазақ әдебиетінің озық үлгілерін үкіметтік бағдарламамен БҰҰ пайдаланатын әлемнің алты тілінде шығара бастаймыз деді. Сонымен бізді құттықтағандай болды. Біз соған мәз болдық. Негізінен ұлттық құндылықтар туралы әңгіме өрбіді. Менің айтып үлгергенім, эфирге де шықты, үш тілділікке деген наразылығымыз. Жалпы, ұлттың бірлігі керек болса, біздің жас ұрпақ балабақшадан бастап бір бағдарламамен бір тілде оқуы керек. Әлемдегі барлық мемлекеттерде солай. Соның арқасында мемлекетте халық бір-бірін бір тілде түсінетін болады. Қазіргі жағдайда біз бір-бірін түсінбейтін екітілді ел болып отырмыз. Әсіресе, орыстілді орта бізді түсінбейді. Сондықтан да осы олқылықты, келеңсіздікті жою үшін балабақшадан бастап мемлекеттік тілде оқытылуы керек. Нәтижесінде, 15 жылда Қазақстанның барлық жас ұрпағы мемлекеттік тілді біліп шығады. Әрине, бұл орыс тілінен мүлде бас тарту керек деген сөз емес. Мектепте белгілі бір пәндер орыс, ағылшын тілдерінде жүру керек. Сонда оларды да айтулы бір дәрежеде игеріп шығатын болады. Осы ойымды айттым. Содан соң «Нұрлы көштің» саябырсып қалғанына наразылық білдірдік. Өйткені, қазақтың үштен бір бөлігі шетелде тұрады. Халқының үштен бір бөлігін сырттан әкеле алмай отыру – жері кең, халқы аз Қазақстанның қауіпсіздігі үшін келеңсіз жағдай. Бұған мемлекеттің жалғыз күші жетпейтін болса, кәсіпкерлер мен бизнес өкілдерін жұмылдыру керек. Қандастарымызды көшіріп әкеліп жатқан кәсіпкерлерге салық жөнінен жеңілдік жасалуы керек. Оларға арнайы атақтар беріліп, қолдау, қолпаштау болу керек. Әйтпесе, ендігі 10-15 жылда сол 5 млн халықтан айырыламыз. Олардың аты ғана қалады, заты өзге ұлт өкілдері болып кетеді. Содан кейін олардың ұрпағы Қазақстанға қайту жөнінде ойламайды да. “Бұл – қазақ халқы үшін үлкен трагедия” - дедік. Бұны да Президент жақсы қабылдады. Жалпы, ұлт проблемаларын ашық айтып отырғанымыз ол кісіге қатты ұнады, марқайып қалғанын айтып, ризашылығын білдірді. Өзінің жақында жарық көрген, ой тамшыларынан құралған «Жылдар мен ойлар» деп аталатын кітабын сыйға тартты. Үйге келген соң қарап көрсем, өте пайдалы кітап екен. Өзімді тіл мәселесін ең көп айтқан адамның бірі шығармын деп жүрсем, олай емес екен. Тіл мәселесін Президенттің жан-жақты көтергенін осы кітаптан білдім.

- Қателеспесем, осыдан бес жылдай бұрын Елбасымен кездесуде болып, көші-қон, ашаршылық құрбандарын еске алу секілді дүниелерді айтқан едіңіз. Сол кезде көтерілген мәселелер толықтай жүзеге асты ма?

- Ол уақытта ашаршылық проблемасын қатты қозғаған едік. Рас, қазір әр жерде ескерткіштер қойылып жатыр. Шындығына келгенде, ескерткіш – жеке адамдарға қойылатын нәрсе. Ал ашаршылық сияқты геноцидке, жарты қазақты қырған бұл апатқа мемориалды кешен лайық еді. “Қайда орнатамыз?” дегенде сонау 90-жылдардың басында Алматы жанындағы Көктөбеге орнату жөнінде мәселе көтеріп едік. Іске аспай қалды. Астанадағы мемлекеттік музейдің бір қабатын бермек болған. Музейдің бір қабаты репрессия құрбандарына берілді, ал ашаршылыққа құжаттар жинақталған кішкентай бір бұрыш қана арналған. Осыған қатты қапаландым, наразы болдым. 1918 жыл мен 1933 жыл арасын алсаңыз, қырылған қазақ саны 4 миллионнан асып кетеді. Сол жоқтаусыз кеткен қазаққа бір бұрышты ғана беріп қойғанымыз тарихи санамыздың жетіспегенін, толыспағанын, ата-бабларымыздың алдында әлі жауапкершілікті сезінбегенімізді көрсетеді. Ол мәселені көтере береміз, өле-өлгенше қоймаймыз. Яғни, мемориал кешен ашылу керек. Украиндарға сондай кешенді Вашингтонда ашып жатыр. Ал Қазақстандағы ашаршылық халықаралық деңгейде мойындалған жоқ. Оған өзіміз кінәліміз. Соңғы кездесуде осыны айта алмадым. Бірақ 2012 жылғы кездесуде толығымен айтқан едім.

"АҚ БОЗ ҮЙДІ" ЖАЗАРДЫҢ АЛДЫНДА "КЛИНИКАЛЫҚ АЖАЛДЫ" БАСТАН ӨТКЕРДІМ

- Аға, ашаршылық жөнінде айтып қалдық қой. Сонау 30-жылдар зұлматы туралы алғаш жазылған көркем шығарма болғаннан кейін, қазір қазақ прозасының үздік туындыларының бірі аталып жүрген «Ақ боз үйді» айналып кете алмаймыз. Қанша осыған дейін айтылса да, жазылса да, тағы бір әңгімелеп беріңізші. Осы тақырыпқа сізді алып келген ерекше жағдай бар ма? Романға қалай дайындалдыңыз? Қанша уақытыңыз кетті?

– Ол – тағдыр. Адам өз тағдырында болмаған нәрсені жаза алмайды. Біздің балалық шағымыз сол ашаршылықтан зардап шеккен қазақтың ортасында өтті. Ашаршылықтың алдында кәмпескелеу болып, қазақтың алдындағы малын тартып ала бастаған кезде, “малға қол салу – жанға қол салу” екенін түсінген біздің ауыл Ақтөбенің Байғанин ауданында отырған жерінен үдере көшіп, Үстірт асып, Қарақалпақстанға барды. Қарақалпақстан ол кезде Қазақстанның бір автономиялық облысы болатын. Онда барған қазақтар да аштықтан құтылмады. Сөз түсініп, ес жинап, етек жапқан кезімізде сол әңгімелерді, орын алған сұмдықтарды әке-шешемізден, ауыл адамдарынан көп есіттік. Бір табақ бидайға бола қыздарын түркіменнің шалдарына беріп кеткен жағдайлар болған екен. Осындай оқиғаларды көп естігеннен кейін бе, 1932-33 жылдардағы ашаршылық туралы көзқарасым бала кезімнен қалыптасты. 1961 жылы Қазақстанға көшіп келдік. Ол кезде жасым 13-тің о жақ бұ жағында. Ауылда мектеп болмай, 9-сыныпта Алматыдағы №12 мектеп-интернатта жатып оқыдым. Сонда жүріп әдебиетпен әуестеніп, тақпақтар мен әңгімелер жаза бастадым. Ол уақыттағы Қазақстан тарихында баяғы біз естіген, халық бастан кешкен алапат, сұмдық ашаршылық жоқ. Тек “асыра сілтеушілік болды” делінеді. “Ашаршылық” деген сөз атымен жоқ. “Егін шықпай қалды” деп қояды. Кеңестік тарихтың көзіңді бақырайтып қойып өтірік айтуы шымбайыма қатты батты. Ал мектептегі мұғалімдеріміздің бәрі “Адалын айт, турашыл бол, екі сөйлеме” деп үйретті. Ендеше сол мектебіміз үйреткен бағытта “шындықты айтатын” боп бел будым. Әдебиеттің ауылына енді кірейін деп жүрген кезім ғой. Журналистикада факультетінің бірінші курсында оқимын. Жаңа шығарманың жобасын жасадым. Ол жоба әлі күнге дейін бар. Кейіпкерлер қалай болу керек, оқиға қалай өрбуі тиіс, бәрі жазылған. Болашақ романыма «Адасқан ауыл» деген атау беріп, тақырыпты зерттей бастадым. Сөйтсем, бұл менің қолым көтере алмайтын шоқпар, жас жазушының қолынан келмейтін ауыр тақырып болып шықты. Жазушылық тәжірибені айтпағанның өзінде ұжымдастыру кезіндегі саяси, экономикалық, әлеуметтік, ұлттық жағдайларды түсінудің өзіне көп уақыт, дайындық керек екен. Сосын оны жылы жауып қоя қойдым да, әңгіме, повесть (қазір хикая деп жүрміз ғой) жаздым. Үш кітабым жарық көргеннен кейін, 1981 жылы өзім жұмыс істеп жүрген киностудиядағы бас редактордың орынбасары деген қызметімнен “Маған уақыт керек. Баяғы Үстірттегі ел көшкен жолмен жүріп өтіп, оны зерттеуім қажет”, - деп бас тарттым. Солай жалғыз өзім, Ақтөбеге кеттім. Әрі аздап ауырып жүр едім. 1982 жылдың көктемінде іссапарға шықпас бұрын естен танып құладым. Қазіргі медицина тілімінен айтсақ «клиникалық ажалды» яғни, өліп-тірілуді бастан кешірдім. Үйде құлаппын, 20 минуттай естен танып жаттым. Жедел жәрдем келіп, дәрігерлер укол салғанға дейін о дүниеге барып келдім.

- Не көргеніңіз есіңізде ме?

- Қараңғы үңгірмен оқтай зулап, зымыраған жаным үңгірдің арғы бетіне, биік әлемге шығыпты. Қырмызы нұр шалқыған, таңғы әлем екен деймін. Сол биік аспанға шыққаннан кейін бір рахат сезімді бастан кештім. Ондай рахат сезімді өмірімде сезбеген едім. Миым жұмыс істеп, санам сайрап тұр, бірақ денем бар ма, жоқ па, білмеймін. Санам “Ойпырай, әйтеуір, ақиқат әлеміне жеттің-ау! Жалған дүниеде қалай өмір сүруге болады? Қой, оған қайтудың қажеті жоқ”, - дейді. Байқасам, шын ақиқат әлем. Ол әлемде суық та, ыстық та, қайғы да жоқ. Тек жүректі лекілдеткен ризашылық, қуаныш қана бар. Ешқандай проблема жоқ. Менің жаным сол әлемде біраз қалқып ұшып жүрді. Бір жағынан қуанып, өз-өзіме “Ақиқат әлеміне жеткеніме шүкір, адам осында өмір сүру керек екен”, - деп қоямын. Енді бірде: “Осы жерде қалғаным жөн, жалған дүниеге, анау жер бетіне қайтпағаным дұрыс”, - деймін. “Өйткені, ақиқат әлемі – адамның төл мекені осында” деп ойлап жатқан күйі көзімді ашсам, дәрігерлер төңірегімде топырлап жүр. Сөйтіп ауруханада неврология бөлімінде жаттым. Дәрігерлер маған «истощение нервной системы», яғни “жүйкенің жұқаруы” деген диагноз қойып, емдеуге кірісті.

- Жүйкеңізге салмақ түсіретіндей оған дейін мазалап жүрген дүниелер бар ма еді?

- Болған, болған. Неге екенін білмеймін, үнемі ұйқысыздық мазалайтын. Жүрегім лекілдеп көтеріліп тұратын, тыныштық жоқ болатын. Сөйтіп 24 күн емделіп шықтым да, бірден жұмысқа арыз бердім. Сол кездегі киностудия басшылары мені шығарғысы келмеді. Бірақ ештеңеге қарамаған мен жұмысты тастап, «Ақ боз үйге» бет бұрдым. Осы кітапты жазбасам, жайрап қалатындай психологиялық сезімді бастан кешірдім. Жазбасам, өліп кететіндей көріндім. Өзіме “өл, тіріл, жазуың керек!” деген талап қойдым. Ол кезде бұл тақырыптың есігі, жолы жабық болатын. Жазбақ тұрмақ, айтқызбайтын. Айтқан адамның өзін қудалайтын. Мысалы, Мұрат Әуезов 1975 жылы Қазақстан Жазушылар одағының пленумында «Ашаршылық тәрізді ұлттық қасіретті аттап өткен әдебиеттің болашағы жоқ», - деп айқай салған. Содан кейін оның шығайын деп жатқан «Эстетика кочевья» дейтін кітабын турап тастады. Әр сөзін аңдыған тиісті органдар ізіне шам алып түсті. Міне, осындай жағдайда өмір сүріп жатыр едік. Ал менің қорықпай кіріскенім алдымен Алла Тағаланың бұйрығы, сосын жастық жалыны деп ойлаймын. “Қалай да жазуым керек, бітті. Ақиқат айтылу керек” деп есептеп, Ақтөбеге келдім. Атам Елубайдан Абылай, Абат деген екі ұл қалған. Менің әкем – Абат. Әкесінен балалық шағында айырылып, жетім қалады. Байғанин ауданында Хантөрткүл деген төбе бар. Кезінде хандар сол төбенің басында кеңес өткізеді екен. Оның етегінде атам заманнан қалған ескі зират бар. Сол зиратта атам Елубай жатыр дегенді естіп іздеп барғаныммен таба алмадым. Өйткені, басына жөнді белгі де қойылмаса керек. Бірақ елдегі қариялармен әңгімелестім. Байғанин ауданының мәслихат төрағасы, ол кезде Кеңес қызметкері Өтеміс дейтін ағамыз алып жүрді. Одан кейін бір барғанымда партия комитетінің хатшысы Қарлыға апамыз аралатты. Әйтеуір, 2-3 рет барып, сол заманды көзі көрген адамдармен сұхбат құрдым. Енді бір барғанда Байғанин ауданының бірінші хатшысы Айжарықов мырза Үстірттің үстіне шығарды. Келесі барғанымда Үстірттің жолымен Қарақалпақстаннан бір-ақ шықтым. Ол жерде де кезінде Үстірттің үстінен кеткен қалың ел отырды. Тарихи деректерде Ақтөбенің Байғанин ауданынан 40000 үй көшті делінеді. Халық қалмаған болып тұр ғой. Шынында да, Байғанин ауданына барсаңыз, бір жерде зираттың, енді бір жерде ескі мешіттердің төбесі шошайып тұр. Ел жоқ. Негізінен Қарақалпақстанға қоныстанған болатын. Кейбіреуі біздің ауыл секілді Түркіменстанға өтіп кетті. Мен туғаннан кейін 1947 жылы ары қарай көшіп, Түркіменстанға өтіп, Ауғанстанның шекарасына барып, бір-ақ тоқтаған. Қарақалпақстандағы сол заманды көзбен көрген қариялармен сұхбаттастым. Нәтижесінде болашақ романның кейіпкерлері пайда болды, өмірде болған адамдар туралы аңыздар алынды. Мысалы, өмірде болған Қаңғыбай деген мергеннің тарихын романдағы Бұлыш мергенге телідім. Ал Пахраддин – жинақталған кейіпкер. Ондай адамдарды өмірде көп көрдім. Бірде 10-сыныптан бастап бізді оқытқан ұстазым Сәуле апай Қабдолова үйіне апарып Зейнолла Қабдолов ағамызбен таныстырды. Сол кісінің портретін Пахраддинге пайдаландым. Зейнолла ағамыз сөйлеген сөзі, жүріс-тұрысы зиялы, салиқалы, кемеңгер тұлға болатын. Лабақ ахун да өмірде болған адам. Тек атын өзгертіп пайдаландым. Ол қызылдардың қуғынына ұшырап, ақыры Әмударияның бойында қаңғып өледі. Менің әкем Абат күйгелек, әділ, шырылдап жүретін, қарапайым шал болды. Соның мінезін Шәріп деген кейіпкеріме бердім. Сөйтіп, кітаптың басты кейіпкерлері өмірден жинақталды. Оқиғасыз роман болмайды. Біздің ауыл қалай көшіп, қай жерде отырды, қандай қалалармен сауда жасасты, қалай күн көрді, бәрін тиянақтап зерттеп барып, сол қалпында бердім. Ол заман туралы жазылған әдеби шығармаларды, әсіресе, Бейімбет Майлиннің әңгімелерін көп оқыдым. Сосын сол замандарда жазылған газеттерге үңілдік. Өкінішке қарай, біз іздеген тақырыптар, ашаршылық трагедиясы газеттерге шықпайтын. Негізінен “осылай болып жатыр” деген мәлімет қана жарық көретін. Романға дайындық бітті. Алайда денсаулығым сыр беріп әрі клиникалық ажалдан кейін есеңгіреп қалған болатынмын. Бірақ жазу керек еді. Онсыз өмір сүре алмайтындай жағдайға келдік. Ақша да, жұмыс та жоқ, бірақ жазуға деген құлшыныс шаш етектен болды. Сосын шопан ағамның бір жаман үйін алдым да, Алматының батыс жағында, Каменканың ар жағындағы, Ақсай деген жерге барып, бұлақтың басына киіз үй тіктім. Үш жаз отырып, кітапты сол жерде жазып бітірдім.

ӘБДІЖӘМІЛ НҰРПЕЙІСОВТЫҢ МЕНІ АЯМАҒАНЫНА АЛҒЫС АЙТУМЕН КЕЛЕМІН

- Кабинетті емес, киіз үйді әдейілеп таңдадыңыз ба? Мұның қандай да бір себебі бар ма?

- Өйткені, менің балалық шағым киіз үйде өтті. 13 жасыма дейін мал баққан көшпелі ауылдың баласы болдым. Әке-шешеміз Түркіменнің колхозының малын бақты. «Ақ боз үйдегі» оқиға сол көшпелі ауылда өтетін болғаннан кейін сондай ауылдың атмосферасын сезіну керек болды. Киіз үй тігіп, май шамды қойып, сол жерде жамбастап жатып, кітап жазуға тура келді. Жалғыз өзім жаттым. Бала-шағам Алматыдан автобуспен тамақ әкеліп тұрды. Үш жазда бітті, бірақ ары қарайғы тағдыры қиын болды. Ол кездегің жалғыз баспа “Жазушы” еді ғой. Жолатпақ тұрмақ, құтылу үшін сыни мақалалар ұйымдастырды. Бір жағынан жұмыс жоқ, екінші жағынан 5 жыл төккен терім далаға кетіп, кітабым тағы 5 жыл басылмады. Ол мен үшін өте ауыр жылдар еді. Әйтеуір, Құдай Тағала бар қазаққа қорлық көрсеткен, қазақты ашаршылыққа ұшыратқан қызылдардың төбесінен жай түсіріп, жер бетінен жойып жіберді. 1990 жылы компартия, 1991 жылы одақ құлады. Бізге жол ашылды. Егер Кеңес үкіметі құламағанда бұл кітап шықпайтын еді. Ол тақырыпты қозғаған біз қудаланып, мүмкін түрмеге түсетін едік. Тағы бір айтарым, “Ақ боз үй” Брежневтің заманында жазылды. Ол уақытта Кеңес әдебиетінде де, қазақ әдебиетінде де бұл тақырыпқа роман жазған жазушы болған жоқ. Жабық тақырыпты жазған біздікі жанкештілік еді. Бір жағынан жастық, әумесерлікпен барып қалдық. Мүмкін, ақымақтық та шығар. Ақылы бар адам ондайға бармайды. Маған кеңес беріп: «Бекер шаршайсың, өміріңді босқа сарып қылдың-ау. Мынау Кеңес үкіметі тұрғанда бұл тақырып өтпейді», - деп аяған ұстаздарым да болды. Шынында, 5 жыл бойы қоңыз теріп кете жаздадым. Өзім кеткен жұмысқа барғым келмеді. Бірақ, әйтеуір, 1975 жылы Мәскеуде сценаристер мен режиссерлердің екі жылдық курсын бітірген мамандығым болды. 1982, 1983, 1985 жылдары үш фильмім қатар шығып, соның гонорары құтқарды. Күн көруге септігін тигізді.

- “Ақ боз үйді” алғаш Зейнолла Қабдолов оқығанын айтасыз. Одан кейін, Әбдіжәміл Нұрпейісов пен Сайын Мұратбеков оқыпты. Олар қандай пікір білдірді? Ол кісілерге кітап қалай әсер етті?

- Зекең адамның да, әдебиеттің де күнгей жағын көруге ұмтылатын ақкөңіл, ақжарқын, жүрегі кең адам болатын. Ол кісі төбесіне көтергендей ғып баға берді. Зекеңе: “Ең дұрысы, қолыңызға қалам алып, әр бетке “плюс”, “минус” белгісін қойып отырыңызшы. Өйткені, көп ұзамай қысқартамын, сол кезде пайдасы тиеді”, - дедім. Ол кісі солай жасап берді. Одан кейін қолжазбамды әдебиетке өте қатал қарайтын Әбекеңе беріп едім. Ол кісі біз сияқты жаңадан қалам ұстағандарға тіпті қатал. Көлгірсуді білмейтін адам. Әбекең ә дегеннен патырлатып сынап берді. Алғашқы нұсқасында ашаршылыққа ұшыраған ауылға Алматыдан ЦК хатшысы Абдолла Асылбеков келеді. Расымен өмірде де біздің ауылды құтқарған сол – Абдолла Асылбеков. Ол келіп, қазақтарды жинап, Арал теңізіндегі паромға салып, Арал қаласына дейін жеткізіп, одан әрі Жамбыл қаласына апарып, сол жерде ашаршылықтан адамсыз, еңбек қолынсыз босап қалған ауылдарға далада қалған қазақтарды орналастырады. Бірінші нұсқасында роман сол оқиғамен бітетін. Әбекең: “Бұлай болмайды. Айналайын, сен аяйды екенсің, кейіпкер дегенді аямау керек. Осынша қиындық көргеннен кейін “Бай болды, арман-мақсаттарына жетті” деп аяғы ертегідей болып кетпесін. Сөйтіп, Әбекеңнің сынынан кейін “Ақ боз үйдің” бірінші нұсқасының аяғын табан астында қайта отырып, жөндедім. Пахраддин мен Сырғаның далада қалып, ашаршылықтан өлуі осылай кейін қосылды. Сол дұрыс болды деп ойлаймын. Әбекеңнің сол кезде мені аямағанына жазушы ретінде өмір бойы алғыстымын. Жалпы, әдебиетте жазушыны аяуға болмайды.Сен аяғанмен оны уақыт аямайды. Қазіргі заманда ешкім сын көтермейтін болды. Содан кейін үндемейміз. Қазір әдебиет туралы пікір айтпайтынымыз содан.

ТҰҚЫМЫМДА АҚЫН ДА, ЖАЗУШЫ ДА ЖОҚ

Смағұл ағамен сұхбаттасқан бұл күні Алматыда ми қайнатар ыстық болып тұрды. Ұзақ әңгімеден шаршаған жазушы ертеңінде Астанаға жол жүргелі жатқанын, онда түрік тілінде шыққан кітабының тұсаукесері болатынын, қазір сапарға дайындалатынын айтып, рұқсат сұрады. Әңгімемізді кешке, бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының ауызашарында ертерек келіп жалғамақ болдық. Сөйттік те...

- Аға, “Ақ боз үйден” кейін “Мінәжатты” жаздыңыз ғой?

- “Ақ боз үйдің” жариялануы – Тәуелсіздіктің жемісі. 1989-1991 жылдар аралығында “Ақ боз үйдің” жалғасы “Мінәжат” жазылды. Бұл – 1937 жылғы репрессия туралы жазылған алғашқы көркем роман. Мұны біздің сыншыларымыз елемейді, әлде елесе де айтқысы келмейді. 1937 жылдың ойранынан сол ауылдың қалай өткені, кешегі достардың бүгін қалай жауға айналғаны, бір-бірін ұстап бергені, дені сау адамдардың қалай сатқындыққа барғаны сипатталады. Мынандай сұмдық болды ғой, 1937 жылғы сол ойран тұсында бізден 25 мыңдай адам атылды, 70 мыңдай адам қудаланды. Ал енді мынау тұрған Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстанда ондай жағдай болған жоқ. Өзбекстанда атылған адамдар саны аз. Тәжікстан, Қырғызстанда да аз. Сонда қазақ қазақты аямаған болып шықты ғой. Бұл біздің ұлттық болмысымызға таңба болған тарихи оқиға деп ойлаймын. Құдай сақтасын, осындай жағдай қазір туындаса да бірін-бірі оққа байлап беретіндер қазір де табылатын шығар. Сондай қиын-қыстау заманда халық өзінің көрнекті тұлғаларын неге оққа байлап берді? Соны ойлағанда қанымыз басымызға шабады.

- Бұл қазақтың міні ғой, енді...

- Бұл – сүйекке таңба болған қасиет. Мынау рухани жаңғыру тұсында осыны айтуымыз, мойындауымыз керек. Осы жаман қасиеттен құтылуымыз керек. «Қазақтың досы – қазақ» деген насихат жүргізіп отыруымыз қажет.

- Қанына сіңген бұл қасиеттен қазақтың арылуы мүмкін бе? Ол үшін не істеу керек деп ойлайсыз?

- 37-дегі сұмдықтың болған себебі, 20-жылдардан бастап, шамамен 20 жыл бойы қызылдар елдегі иманның тұтқасы болған молда, ишан, сопыларды, ауылдың, елдің арасындағы зиялы қауым өкілдерін оққа байлап атты. Нәтижесінде оқымаған, надан, кедей-кепшік балаларының қолына пистолет, қалтасына мандат салып, дінге қарсы қойды. Ораза ұстағандарды жығып, аузына арақ құйған жағдай болды. Жастардың арасында “Құдайсыздар қоғамы” деген құрылды. Комсомолға мүше болғандай сол заманның балалары “Құдайсыздар қоғамына” да мүше болған. Құдайдан құтылған адам сайтанға айналады. Әсіресе, жастар сайтанға айналып, кез келгенді сатты, ұлтты ойлап жатпады, мандат үшін былықтың бәрін жасады. Біз солай имансыздықтың құрбаны болдық. Әлі де болып келеміз. Біздің қазіргі имансыздарымыз имандылардан анағұрлым көп деп білемін . Бұл - өте қауіпті жағдай. Ақша үшін қазір әке-шешесін де өлтіреді. Ол деген сөз, егер 37 қайталанып келер болса, мансап үшін, мандат үшін көзге түскен адамды оққа байлап беру қазір де етек алуы мүмкін. Өйткені, имандылардан имансыздар көп. Қылмысты бұғаулау сондықтан мүмкін емес. Оны бұғаулау үшін жұрт өзінің ұлттық, иманды қалпына қайтадан түсуі керек. Сонау 1917 жылға дейінгі жағдайына қайтып келуі керек. Ол ғылымға, техникаға көз жұм деген сөз емес. Зайырлы, зиялы қауым қалыптасуі керек. Жүрегінде – иман, қолында – кәсіп, адал ақша табатын, жан-жақты ғылымға бой ұрған жастар керек. Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбар ғылым Қытайда болса да үйренуге шақырады. Өкінішке қарай, біздің кейбір молдаларымыз жұрттың алдына шығып, насихат айтқан кезде тек қана исламияттың аясынан шықпай қояды. Құран мен хадистен шықпайтын уағызды тек намаз оқитындар тыңдайды, солар ғана түсінеді. Ал біз намаз оқымайтындардың көзін ашуымыз керек. Біздің молдалар ә дегеннен арабша жаттап алғанын қайталайды да тұрады. Ол иманға бет бұрмаған, намаз оқымаған адамға түсініксіз. Түсініксіз нәрсені неге елдің алдына шығып айтуға тиіспіз?! ТВ тәрізді үлкен трибунаға шыққан кезде белгілі бір топтың емес, жалпы халықтың тілінде сөйлеу керек.

– Түсінуімше, «Жалған дүниедегі» кітабы жарық көрмей сабылған жазушы Едіге – өзіңіздің прототипіңіз. Сіздің де «Ақ боз үйіңіз» басылмай жатты, оған қарамастан «Мінәжатты» жаздыңыз. Кейін “Жалған дүние” өмірге келді. Кітаптарыңыз халыққа жетпесе де, Сізді жазуға соншалық жетелеген қандай күш?

– Бір кезде басылатын шығар деген үміт болды. «Ақ боз үй» - ашаршылықта құрбан болғандарға, көмусіз қалғандарға салынған бір уыс топырақ. Жоқтаусыз, сұраусыз кеткен миллиондаған әруақтардың алдында өтеген перзенттік парызымыз. Бұл еңбекті маған жаздырған жоғарыдан келген Алланың бұйрығы деп білемін. Әйтпесе, менің тұқымымда не ақын, не жазушы жоқ. Әке-шешеміз сауат ашпаған, қарапайым адамдар болды. Сол сұраусыз кеткен әруақтар бізге тыныштық бермеді. Олардың зары, көз жасы күбірлеп тұрды. Кітап үстінде солар болып жыладық, солар болып қайғырдық, солар болып түңілдік, солар болып күрестік, солардың тақсіретін бастан кештік. Ашаршылықтан шыққан халық 1937 жылы одан да жаман дозаққа килікті. Репрессия деген. Біз сол оқиғаның маңынан айналып өте алмадық. «Мінәжат» сондықтан жазылды. Ал «Жалған дүние» кейіпкерлері Брежнев заманындағы тоқырау кезінде өмір сүрді. Ұлт рухани тоқырауға ұшырап, дастарқанымыз арақсыз жайылмайтын заман келді. Керек десеңіз, Алматының қазақтары жаназаға арақ құя бастады. 1980 жылдары рухани азғындық дәуірі келді. Өйткені, ол кезде сонау діні бұзылмаған, бес уақыт намазын оқитын аға ұрпақ кетіп қалған еді. Оның орнына 30-жылдары қолында наганы, қалтасында мандаты бар, «Құдайсыздар қоғамына» мүше болған жастардың ел ағасы болған заманы келген болатын. 1970-80 жылдар сол комсолмолдардың қартайған шағы болатын. Ауыр да болса тілінен, дінінен, дәстүрінен, ең жаманы, иманынан айырылған халық туралы жазу парыз деп білдік. Сол атеистердің балалары бүгінде, тілін, дінін білмей үкіметте жүр. Сол ноқайлар тіл мәселесі, мектеп, оралмандар десе жиырылады. Ұлттық қозғалыстарға үнсіз кедергі жасайды. Міне, бұл – ұлт үшін үлкен проблема. Оны да ашық айтуымыз керек. Бүгін біздің аяғымыздан шалып жүрген сол «кеңестік санамен» тәрбиеленген, шала қазақтар. Бізге өзге ұлт өкілдері қарсы шығып жатқан жоқ, өзімізбен-өзіміз шарпысып жатырмыз. Бұларды жеңу үшін тіліміз, дінініміз, тарихи санамыз, бәрін қалпына келтіруіміз керек. Санасы азат жаңа ұрпақ тәрбиелеуіміз қажет. Сонда жаңағы шалалар өзінен-өзі бықсып-бықсып сөнеді. Әйтпесе, біз әрекетсіз, ішкен мен жегенге мәз болып, қамсыз өмір сүре берер болсақ, ұлт ретінде жойылып кетуіміз мүмкін, жаһандану деген жалмауыз заманда. Біздің бүгінгі ұлттық құндылықтар үшін күресіміз қалай болса, болашағымыз да солай болады.

Ауызашарда мүфтидің "Дін мен дәстүр" кітабының тұсауы кесілді

АҚША ҮШІН ЖАЗЫЛҒАН КОММЕРЦИЯЛЫҚ ӘДЕБИЕТТІ ИТТІҢ ЕТІНЕН ЖЕК КӨРЕМІН

– Осы трилогияңыздан кейін прозадан алыстап кеткен сияқтысыз. Жазуға уақыт болмай жүр ме, әлде тақырып табылмай жүр ме?

– Қазір әдебиеттің, әсіресе реалистік-классикалық әдебиеттің жағдайы қиын. Бүгінгі күні әдебиеттің алдыңғы шебіне коммерциялық әдебиет шықты. Америкадағы Кинг, Жапониядағы Мураками, Ресейдегі Акунин, Латын Америкасындағы Пауло Коэльолар коммерциялық романдардың негізін салды ғой. Қысқа, бас алмай оқисың, бірақ оқып болғаннан кейін көп ұзамай-ақ ұмытасың. Екінші қайтып оған соқпайсың. Ал классикалық әдебиеттің құдіреті – сен өмірбақи оған айналып соғып отырасың. Оған суреткердің жүктеген рухани құдіреті мәңгілік өшпей тұрады. Алайда қазіргі заман оқырмандары классиканы коммерциялық әдебиетке айырбастап жіберді. Олардың қолынан айфоннан кейін коммерциялық әдебиет түспеуге айналды. Дүкенге барсаңыз, коммерциялық әдебиеттің айдарынан жел есіп тұр, солар өтіп жатыр. Классика сөреде тұр. Біздер Майлин, Әуезовтердің мектебінен шыққан қаламгерлерміз ғой. Жаңағыдай жағдайды көргеннен кейін шошыдық. Шынын айтқанда, жазудан қорқатын болдық. Қазіргі заман оқырманын құрықтап ұстап отыру үшін коммерциялық әдебиет тәсілін қолдану керек. Ал біз болсақ, осындай, ақша үшін жазылған коммерциялық әдебиетті иттің етінен жек көреміз. Біздің жазбай жүргеніміздің себебі сол. Ал классикалық дәстүрде әдебиет жазатын болсаң, оның өз оқырманы жоқтың қасы. Коммерциялық әдебиетті тоқтату қиын. Өйткені, бүгінгі заманда ақшамен күресу қиын. Ақшаны көксеген құлқынмен күресу қиын. Бүкіл әлем сол құлқынның құлына айналып кино шығарады, коммерциялық әдебиет жасайды. Классикалық-реалистік әдебиеттің тоқырауы осыдан. Әсіресе, Қазақстанда соңғы 30 жылда классикалық әдебиет тоқырап қалған сияқты елестейді. Бірақ түк жоқ деп айтуға болмайды. Жазылып жатыр, реалистік әдебиет өкілдері жазып жатыр. Бірақ баяғы үлгіде жазылған үлкен-үлкен романдардан шошитын болдық. Оны кім оқиды? «Ақ боз үй» ағылшын тіліне аударылған кезде оны аямай қысқартқанымыз, ширатқанымыз сол себептен. Өйткені, қазір ағылшынтілді әлем оқырмандары біздің классикалық әдебиет тұрмақ, өздерінің классикалық әдебиетінен бас тартып жатыр. Кешегі Хэмингуэйлер қайда ? Бірақ, шын талант – Тәңірден. Құдайдан бұйрық келсе, шын талант өл-тіріл жазады. 2000 жылы трилогия біткеннен кейін прозаны тоқтаттым. Өйткені, жоғарыдан бұйрық жоқ. Бұзып-жарып шығып жатқан әдеби идея да жоқ. Тек кинодраматургиямен айналысып жүргенімнің себебі – осы. Әдебиет соншалықты киелі. Ертең ол оқылмай, аяқасты болып жатса, ол - жазушының өлгені. Бір кітап болса да, жұрт аялап, аяқ астына тастамай кітап сөресіне қойып, оқитын кітап болса екен дейміз.

– Биыл «Ақ боз үйіңіз» ағылшынтілді оқырмандарға жол тартып жатыр екен. Құтты болсын! Қазақтың трагедиясын олар қалай қабылдады?

– «Ақ боз үй» ағылшын тіліне «Lonely yurt» болып, яғни «Одинокая юртадан» тікелей аударылды. Сол аптадағы бестселлер болды дейді. Әзірге кітабым туралы әдеби сын қолыма түсе қойған жоқ. Алайда, кітапты аударған Сюзанна Фицджеральд деген тәжірибелі аудармашы жақсы баға беріп отыр. «Кез келген американдық оқуы тиіс роман» деп интернетке өзінің пікірін де салып қойды. Мынау нарық заманында шығарманы оқырманға жеткізу қиын, жеткізгеннен кейін ұстап отыру тағы қиын. Жарнамамен жұмыс істемесе, ол кітапты ешкім қолына алмайды. Ал қолына алғаннан кейін жазушы сынға түседі. Бірінші сөйлем, бірінші беттен бастап оқырманды ұстай алмасаң, шаруаң бітті, ол кітапты оқырман кейін ысырады. Қазіргі заманда классикалық, реалистік әдебиет жасаудың қиындығы осы. Ал коммерциялық әдебиет бірінші сөйлемнен бастап оқиғаға құрылады да, сол оқиғамен сізді елітіп әкетіп, аяғынан бір-ақ шығарады. Бір ғана Стивен Кингтің жылдық табысы 2 млн доллардың о жақ бұ жағы. Кітабы көп сатылады. Шыққан кітабының бәріне фильм түсіріледі. Мысалы, Кингтің кітабының желісімен түсірілген «Побег из Шоушенка» ғасырдың үздік фильмдерінің қатарына енді. Сюжеті өте қызық. Гуманистік пафосы да керемет, таза оқиғаға құрылған. Кино болған себебі, коммерциялық әдебиеттің кинодраматургиядан айырмашылығы шамалы. Егер мен коммерциялық әдебиет жанрына бой ұрар болсам, маған оны жазу қиынға түспес еді деп ойлаймын.

Жазушы діннің қазақ өміріндегі маңызы туралы сөз сөйледі

– Қазір қазақ әдебиетін әлемдік деңгейге шығару, дүниежүзіне таныту деген әңгімені көп көтеріп жүрміз ғой. Әлем оқырмандарына не ұсына аламыз? Жазушыларымыз коммерциялық әдебиет жазу керек пе, әлде бұрынғы классиктерімізді, сіз айтқандай, сығымдап аударуымыз керек пе?

– Классиктерімізді ықшамдап, қысқартып аударып жіберу керек. Бұл тәжірибе әлемде бар. Мысалы, еуропалық халықтар әдеби классикаларын сол кірпіш күйінде оқымайды. «Үш ноянды» алайық. Оның бастауыш мектеп оқушыларына арналған нұсқасын шағын ғана етіп біреу жазып шыққан. Көзіммен көрдім. Сосын орта мектептен жоғарыларға басқа ірілеу нұсқасы дайындалған. Ары қарай жұрттың уақыты болып жатса, түпнұсқасын оқиды. Әдебиетті жоғалтып алмау үшін классикасы қарапайым тілмен сол сюжет, сол концепцияны кішкентай ғып бере салған.

Үкіметіміз әдебиетіміздің үздік туындыларын алты тілге аудартамыз деп жатыр ғой, оның жауапкершілігі тіптен ауыр деп ойлаймын. Бізге ұнағанды шетел тура солай қабылдайды деп ойласақ, оңбай қателесеміз. Шетел оқырмандары қазірдің өзінде коммерциялық әдебиетке үйренді. Сондықтан оларға ықшамдап ұсынау керек деп білемін.

– Елбасының «Рухани жаңғыруы» аясында қазір қазақ әдебиетінің ең үздік шығармаларын әлемнің алты тіліне аудару жөнінде бастама көтеріліп жатқанын өзіңіз де айтып қалдыңыз. Шет тілдеріне қай жазушыларымыздың нақты қандай туындылары аударылуы керек деп ойлайсыз?

– Аударылуы керек деп, Әуезовтің революцияға дейінгі әңгімелері: «Қорғансыздың күні», «Қаралы сұлу», «Көксерек», «Кінәмшіл бойжеткен», хикаяттарынан «Қараш-Қараш оқиғасы» және «Абай жолының» бірінші томын айтар едім. Әбіш Кекілбаевтің «Аңыздың ақыры», «Дала балладалары», «Шыңырау», «Ханша дария хикаясы» да керемет дүниелер ғой. Солар сыртта жақсы қабылданады деп сенемін. Бейімбеттің «Шұғаның белгісі» мен 3-4 әңгімесі бар. Олар да шетелде жақсы оқылса керек. Ғабиттің әңгімелері. Бердібектің «Менің атым Қожасы» балаларға ұнайтын дүние деп ойлаймын. Сайынның әңігемелері, Төленнің шығармалары, Дулаттың повестері, Оралханның,Тынымбайдың әңгімелері секілді шағын жанрдың шедеврлері де жақсы қабылданады деп ойлаймын. Ал енді романның жағдайы өте қиын. Роман жанрында әдебиетімізді аудару – үлкен сын. Обал болып, оқылмай қалуы мүмкін. Әбіш ағаның «Аңыздың ақыры» мен «Ақ боз үйім» қазір amazon.com дейтін әлемдік интернет дүкеніне қойылды. Яғни, жер шарының кез-келген нүктесінен ағылшын тілін білетін адам сатып алып оқи береді. «Қанша сатылады? Қалай болады?» дегендей нәтижесін бір жыл өткен соң баспадан сұрап көрмекпін. Осы екі романның АҚШ-та шығуына Қазақ ПЕН-клубының төрағасы Бигелді Ғабдуллин, Алматы облысының әкімі Амандық Баталов атсалысты. Әбіш аға аруағы атынан да, өз атымыздан да осы азаматтарға риясыз алғыс білдіреміз. Биылдан бастап қазақ әдебиетін шетелде шығару мәселесімен үкімет айналыспақ. Бұл Елбасы қолдаған тамаша идея. Енді осы тамаша идеяны күлге аунатып алмасақ жарады. Шетелге шын мәнінде қазақ әдебиетіне абырой әкелетін кітаптар аударылуы керек.

"ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ" СЕРИАЛЫНЫҢ "АЛТЫН ТАҚ" ДЕГЕН ЖАЛҒАСЫ ТҮСІРІЛІП ЖАТЫР

– Сұхбат барысында наныңызды кинодраматургиядан тауып жүргеніңізді,қанша жылдан бері өзіңізді кино асырап келе жатқанын айттыңыз. Жақында тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай сценарийін сіз жазған “Қазақ елі” сериалы көрерменге жол тартты. Ол туралы Ілияс Есенберлиннің “Алмас қылыш” романы басшылыққа алынғаны айтылған еді. Алайда фильм мен роман мазмұны арасында қарама-қайшылықтар көп секілді. Сонда жаңадан жазып шықтыңыздар ма?

– Сериалдың сценарийі түгелдей жаңадан жазылды. Ілияс Есенберлиннен кейіпкерлердің аты мен негізгі патриоттық тарихи концепция алынды. Сериалдағы аң аулайтын сцена Ілиястан алынғанымен, біз оны қайта құрдық. Режиссер оны одан әрмен дамытты. Жалпы, Есенберлинге совет заманында осынау қазақ тарихына қалам тартқаны үшін бас июіміз керек. Ал кітаптарының көркемдік деңгейі ылғи да көңілді көншіте бермейді.

- Кинодраматургияның талаптарына да жауап бермеді ме?

– Иә, классикалық әдебиет жанрында болғаннан кейін қазіргі заманғы кино талабынан алыс жатты. Ал «Алмас қылыш» қазіргі көрерменнің сұранысына сай фильм болып шықты. Рүстем – бүгінгі киноның талабын тамаша білетін режиссер. Тағы бір қуанарлық жайт, «Қазақ хандығының» «Алтын тақ» деп аталатын жалғасы түсірілгелі жатыр. Телевидениеге арналған он серия мен прокатқа арналған бір серия Алла қаласа, қыста дайын болуы мүмкін. Қазір соның сценарийін бітіріп, өндіріске жібердік. Мұндағы оқиға Керей, Жәнібек хандығының аяғына дейін жалғасады. Ары қарай Керей мен Жәнібектің ұлдары Бұрындық пен Қасымның тарихы басталуға тиіс. Бұрындықтан кейін хан болған Қасым Еуразия кеңістігіндегі ұлы мемлекет құрды. Сол кездің тарихшысы Дулати ол туралы «Жошы ханнан кейінгі мемлекет Қасыман хандығы болды» деп жазды. Қасым ханды қолға алуға Президент рұқсат беріп отыр. Құдай қаласа, Қасым ханның сценарийіне де отырармыз; Тимур Жақсылықов, Рүстем Әбдіраш үшеуміз.

– Бір кездері Қобыланды эпосын экранға шығару арманыңыз болған екен. «Қазақ елі» сериалынан қыпшақ батырының ерекше тұлғасы мен болмысын байқап қалдық...

– Ілияс Есенберлин Қобыландыны есерсоқ ақылы шамалы батыр ретінде береді. Біз ол кісінің бұл концепциясын біз қабылдамадық. Қобыландының қазақ жырларындағы батырлық келбетін экранда қайта тудыруға күш салдық. Алдағы «Алтын тақта» Қобыланды мейлінше айшықты көрінетін болады.

– Сосын Ислам дінінің жөн-жоралғылары да экраннан жиі байқалып қалатындай...

– Дін – қазақ киносында көтерілмеген тақырып. Осы тақырыпқа арнап 2012 жылы «Оазис» деген сценарий жаздым. Ол кезде аты басқа болатын. Сол фильм осыдан екі жыл бұрын ғана министріміз Арыстанбек Мұхамедиұлының қолдауымен өндіріске кетті де, қазір аяқталып дайын тұр. Ішінде екі-ақ кейіпкер бар. Бірі – діні де, тілі де, тарихы да бұзылмаған, оралман жігіт. Екіншісі – Алматыдағы балалар үйінде тәрбиеленген, тілі де жоқ, діні де жоқ, тарихи жады да жоқ шала қазақ. Фильм далада кездескен осы екі қазақтың қақтығысына құрылған. Бірін-бірі өлтіріп қоя жаздайды. «Оазис» – қазақ киносындағы дін тақырыбын қозғап, иманы бұзылған қазақ қоғамы үшін иманның қаншалықты маңызды екенін кино тілімен айтуға ұмтылған алғашқы фильм деп білемін. Режиссері – Бекарыс Елубаев, менің балам. Бұл оның Ерлан Нұрмұхамедовпен бірігіп түсірген «Аңшы баладан» кейінгі екінші фильмі.

– Естуімше, Қожа Ахмет Яссауиге байланысты киносценарийіңіз де дайын тұрған көрінеді. Оның тағдыры қалай болып жатыр?

– Қожа Ахмет Яссауиге байланысты сценарийді бір жыл жаздым, дайын тұр. Оның болашағын шешуде Дін, Мәдениет министрліктері сақтық жасағаннан кейін өткен жолы Елбасы Бексұлтан Нұржекеев, Дулат Исабеков үшеуімізді қабылдаған күні Президенттің қолына бердім, оқып шығуын сұрап.

Сценарий ұлы далаға Исламды әкелген Әзірет сұлтанның ерлігі, басынан өткен қиындығы жайлы. Біздің ата-бабаларымыздың исламды қабылдауы оңай болмаған. Қожа Ахмет пен шәкірттерінің жанкештілігінің арқасында Ұлы Дала бетін иманға бұрған.Фильм осы рухани ерлікті жырлауға тиіс еді.

Ертеңіне жазушы кітабының тұсаукесері Астана академиялық кітапханасында өткенін естідік

– Аға, шыны керек, Сіздің замандастарыңыздың көбі діннен алшақ. Жазушылар, зиялы қауым өкілдерінің өзі түсінбестік танытып жатады. Ал сіздің бұл тақырыпта жазған «Қиямет-қайым ғасыры» атты кітабыңызды оқыдым. Ата діннен ажырамай, ұстап қалуыңыздың сыры неде деп ойлайсыз? Қазаққа дін неліктен керек? Және ол дінді ұстанудың формасы қандай болуы керек?

– «Қиямет-қайым ғасыры» – атеистерге, күмән келтірушілерге арналған кітап. Ата-анам бес уақыт намазын қаза етпейтін қарапайым адамдар болды. Өмірлері көз алдымызда өтті . Әкемнің ағасы Абылай Кеңес одағында өмір сүрген қазақтың ең соңғы сопысы болды. Дүниенің қызығына алданбайтын, тек қана сол Құдай жолында өмірін сарп еткен ерекше тұлға болды. «Ақ боз үйдегі» Лабақ ахунның сөз саптауы Абылай атамның сөз саптауынан алынған болатын. Ол кісі отырған жерде керемет имани әңгімелер толғайтын, соны ұйып тыңдайтынбыз. Бірақ біз оның бәрін жас кезімізде «ескіліктің қалдығы» деп қабылдадық. Бір құлағымызбен тыңдасақ, бір құлағымыздан шығып кететін. Кейін неге екенін білмеймін, студенттік кезден бастап жанымнан тыныштық кетті. Ақыр түбінде, жоғарыда айтқан клиникалық ажалға ұрындым. Сөйтіп жүріп, жас 63-ке таяған кезде сәждеге бас қойдым. Сонда ғана шырылдаған жаным тыныштық тапты. Содан бері мен «Қиямет-қайымды» жазумен келе жатырмын. Өйткені мен атеист болудың да зардабын бастан кештім, сәждеге бас қойған қазақтың да тағдырын бастан кештім. Соның бәрін бастан кешкеннен кейін «Қиямет-қайым ғасыры» жазылды. Кітап әлі де толығып жатыр.

70 демекші, елу жылдық шығармашылығымызды қорытындылап өткен жылы ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің тапсырысы бойынша Жазушылар Одағының «Анарыс» баспасынан 2 томдық таңдамалы шығармалар жинағым жарық көрді. Қазақстан Жазушылар Одағының ұсынысымен Қазақстанның сол кездегі Түркиядағы елшісі, бүгінде ОҚО әкімі Жансейіт Түймебаев мырза «Ақ боз үй» романын түрік тілінде шығарып берді. Бұл азаматтарға ерекше алғыстымын. Жақында «Ақ боз үй» романының осынау шетелде жарық көрген нұсқаларын Астанадағы академиялық кітапхана «ЭКСПО – 2017» аясында тұсауын кесіп берді. Кітапхана директоры Үмітхан Мұңалбаева ханымға алғыстымын. Әдеби тірлігіміз осылайша аяңдап өтіп жатыр...

Марфуға ШАПИЯН