Андрей Орловский. Поэзия жаңа ақпараттық кеңістікте

ТМД-дағы «Тірі ақындар» атты ең үлкен поэтикалық жобаның бас редакторы

27 жастағы ақын Андрей Орловский өте талантты жан. Ел назарын аударған үлкен жобалардың авторы. Бірнеше мәрте Ресей бойынша ақындық кештер мен турларды ұйымдастыра білген. Ол соңғы курста университеттен шығарылған математик. Үш өлең кітабының авторы: "Уметь стрелять", "Искренность", "#Спички. Дорога домой".

Менің тоқталар тақырыбым «Поэзия жаңа ақпараттық кеңістікте». Негізгі түйінім: интернет пен әлеуметтік желілер дәуіріндегі мәтіндік-мағыналық контент. Бірақ қатысушылардың сөздерін тыңдай келе олардың әрқайсысы өз баяндамаларында әлеуметтік, мәдени және халықаралық мәселелер тақырыбын қозғауға тырысты. Алайда, қаншалықты өзекті мәселелер қозғалғанымен олардың шешілу жолдары туралы ештеңе айтылмады. Осыған орай өзімнің «Поэзия жаңа ақпараттық кеңістікте» тақырыбындағы баяндамамның орнына өзімнің бастан өткен оқиғамды айтып беруге шешім қабылдадым. Себебі ол ерекше. Онда тығырықтан қалай шығу керектігін және мәселелердің шешімін қалай табуға болатындығын айтып өттім. Әрине менің сөзімді тыңдамаған адамдар үшін бұл сөзім мотивациялық тренингтердегі арзан ұран сияқты көрінуі мүмкін. Шындығына келгенде қорытынды тезис мағынасы кез-келген, тіпті шешілу жолы ең қиын деген проблеманың өзі, кез-келген оқиға ең алдымен сізді қызықтыра алатын болса ол өзгелерді міндетті түрде елең еткізе алады дегенге саяды.

- Әдеби форумға қандай баға берер едіңіз? Алдағы уақытта әдебиетшілердің арасындағы тығыз серіктестікке әсер ете ала ма? Әдебиеттің дамуына қандай үлес тигізеді?

- Мен осы уақытқа дейін көптеген әдеби жиындарға қатысып көріп жүрмін. Бүгінгі жиынның басқалардан ерекшелігі еркіндігі сияқты. Бұл әдеби қауым үшін өте маңызды форум. Осындай деңгейдегі көптеген мәдениеттер мен әр түрлі ұлттардың басын қосқан форумнан кейін Қазақстан үшін де, басқа да қатысушы ұлт өкілдері үшін де жоғары нәтижеге жетуіміз сөзсіз.

- Форум барысында әдебиет, мәдениет, поэзия төңірегіндегі қандай мәселерер қозғалды?

- Егер поэтикалық проблемалар жайлы айтатын болсақ поэзия жеке, бір ғана адамға тән құбылыс. Поэзия барлық адамға тән құбылыс болмағандықтан тұйық өнер түрі. Егер ақындардың мәселелерін мемлекеттік деңгейде шешу жайлы айтатын болсақ барлығымызға аян келеңсіздіктер қаражаттың жетіспеушілігі, барлық ТМД көлемінде жазушылар одақтарындағы жас шамасының орта жастан жоғары болуы.

- Орта жас шамамен қай жас шамасы?

- Мен Мәскеу, Киев және Минсктен басқа аймақтар жөнінде айтатын болсам, бұл аймақтарда Одақ мүшелері негізінен елуден асқан ақын-жазушылар. Бұл дегеніміз әдебиетті жасартуымыз қажет деген сөз. Себебі елуден асқан жазушылардың еңбегі жас буынға аса қызық емес. Осы тұрғыдан алғанда одақтарға жастарды қабылдау қажет.

- Постсоветтік аймақтарда қандай да бір әдеби зерттеулер жүргізіп көрдіңіз бе? Қай аймақтарда әдебиет жақсы оқылады?

- Жоқ, постсоветтік аймақтарда өткізбедім. Алайда өзімнің «Тірі ақындар» жобасында жүрген ақындар жайлы барлық ақпаратты бере аламын. Замандас ақындарымыздың ішінде кім қай қаладан, қанша ақынымыз бар олардың ішіндегі ең атақтылары жөнінде айта аламын.

- Қазіргі жастар не оқығанды ұнатады?

- Біздің жобамыздың редакциясына 25 000-на астам жобаға қатысуға үміткерден сұраныс келіп түсті. Олардың ішінен жоба авторлары ретінде 15 мемлекеттен келген, 85 түрлі қаладан 250 адам таңдалынып алынды. «Тірі ақындар» жобасына 100 адамнан 1 адам іріктелініп алынды.

Сұранысты толтыру барысында олардың ақындыққа келуіне себепкер болған ақындарды белгілеуін өтінеміз. Поэзиядағы заманауи жастар арасындағы заманауи атақты ақындар деп Сергей Гандлевский мен Егор Сергеевті айта аламыз. Сергей Гандлевскийдің аты шыққан, елге танымал ақын болатын болса, Егор Сергеев Петрозаводсктан шыққан жап-жас жігіт. Ең таңқаларлығы 25 жастағы жігіт замануи жастардың мәдени қалыптасуына үлкен әсер етіп жатқаны. Ал классиктер арасынан алғашқы орынға атақты ақын Иосиф Бродский, одан кейінгі орындарға Есенин мен Маяковскийді орналастырсақ болады.

- Қазіргі жас ақындар не жайлы жазады?

- Мен бір идеологияларды болмаса қатып қалған тақырыптарды қозғай бергенді көп ұната бермеймін. Ақындар жан қалауымен қаншалықты дүние жазады соншалықты көп тақырып бар.

- Жобадағы ақындардың жасы қандай мөлшерде? Басым көпшілігі жас ақындар ма?

- Жобада 16 жастан 75 жасқа дейінгі ақындар бар

- Жас ақындардың көпшілігі жас жігіттер шығар?

- Соңғы кездері жас қыздарымыз да көп.

- Неге сіз «Живые поэты» атауын "ЖЫ" деп қысқарттыңыз?

- Біз кітаптың мұқабасында осы сұраққа жауап береміз. Генийлердің барлығы: тіл ережелерін елемейді. Олар өз қалауларымен өмір сүреді. Бұл орфография тұрғысынан дұрыс емес болғанымен, аббревиатура және демонстрациялық пафос жобаның сергектік және полемиялық идеологиясын өте жақсы көрсетеді. Иә, "ЖП" - ға дейін қысқартпау керек әрине, бірақ бұл нұсқаны да қарастырдық.

- Ақын өзінің табиғаты бойынша-индивидуалист, жалғыз адам, тіпті егер қоғамдық ортамен қарым-қатынасқа түссе де осы күйді кешеді. Сенің өткеніңе үңілсем 15 жасыңда Херсондағы үйіңнен кетіп қалалар мен ауылдарды аралап еркіндік іздеп өзің көрмеген, білмейтін жақтарға шыққан екенсің. Декорациялар өзгерді, айналаңда әр түрлі адамдар пайда болды, бірақ сен өзгердің бе, әлде сол қалпыңды сақтап қалдың ба? Содан кейін кенеттен ақындық қоғамдастық құруды шештің, шын мәнінде бұл үлкен отбасы іспетті. Бұл жоба сізге қандай қажеттіліктен туды?

- Владимир Набоков әлемдік мәдениетті адам денесіндегі қан айналымымен салыстырды. Егер кейбір бөлігін оқшауласа, ол өледі. Бұл мысалмен ол кеңес әдебиетіндегі істің жағдайын суреттеді: ол өзінің "гетто" - сында тұйықталды, дүние жүзімен байланысын үзді, құлдырауға түсті. Ақындардың көпшілігі индивидуалист екеніне келісемін бірақ, мәдени атмосфера да шығармашылық адам үшін үлкен рөл атқарады. Қай бір сәттерде мен қалаларды кезіп жүріп ең білімдерімді, ең дарынды адамдарды кездестірдім. Олар әдеби кеңістікке кірмеген, немесе олар оған разы емес, немесе оған кіргісі келмейді. Оларға өз еркін алаңы қажет болды – "тірі ақындар" міне осы үддеден табыла білді. Ерікті аутсайдерлер үшін, өздерін ыңғайсыз сезінгендер үшін, өткір тіл мен еркін ойды сүйетіндер үшін осылайша жаңа платформа пайда болды.

- Мұндай платформаны құру үлкен еңбекті қажет етеді. Саған шығармашылық адам ретінде уақытыңды алып, кедергі келтірмеді ме? Өз шығармашылығың үшін уақыт табыла ма?

- Өте маңызды тақырып, мен шынымды айтсам, бұл туралы бұрыннан ойлап келем. Уақыт тапшылғы анық, бірақ мен оны жеңуге тырысамын. Бұл менің шығармашылығым үшін әрине қорқынышты. Соңғы екі жыл ішінде мен тек екі-үш өлеңімді және әдебиетке қатысы жоқ ондаған журналистік мақалаларымды жарияладым, менің шығармашылығымның алдында ұйымдастырушылық-менеджерлік қызметтің пайдасына таңдау жасауға тура келді. Әйтпесе, "Тірі ақындар" болмас еді, жоғарыда айтылған адамдар араласып өмір сүре алатын және дамитын орта қалыптаспас еді, тіпті өзім де. Қазір шығармашылыққа оралу мүмкіндігі пайда болды. Жақында мен үлкен желілік жобаны ашамын, ол " Репортаж изнутри" деп аталады. Эссе, өлеңдер, сын – бұл ақын ойлаған шындыққа, жаңалықтарға эмоциялық реакция тәжірибесі. Сонымен қатар, екі кітап дайын: менің сөз сөйлеуге және оқырмандармен қарым-қатынас жасауға уақытым болмаса да, осы екі жыл бойы мен қысқа түнгі уақытта жазуды жалғастыратынмын. Күзде олардың бірі – " Спичка" деген атпен қайта басылып шығады. Бұл махаббат хаттарының жинағы шыққаннан кейін маған көптеген пікірлер мен ұсыныстар түсе бастады. Оқылымның жоғары екенін жақсы түсіндім. Сондықтан мен кітаптан бірнеше тарауларды алып, жаңа піскен ойларыммен, жаңа өлеңдеріммен көп мөлшерде толықтырғым келеді. Екінші кітап мүлдем басқа.

– "Тірі ақындар" - бұл жаңа поэтикалық формация. Ол қоршаған ортамен қалай әрекеттеседі? Бұл поэтикалық қоғамдастық шындық қаншалықты ашық? Бұл адамдардың айналасында болып жатқан оқиғалардан не жазады?

- Бұл тірі өлеңдер: олар тірі тілмен жазылған, оларда өзекті мәселелер туралы айтылады,олар заманауи оқырманға түсінікті. Жоба авторларының арасында саяси немесе әлеуметтік шындықты саналы түсінетін адамдар жоқ. Олардың өлеңдері метафорлы, оғаш, уақыт пен көңіл-күй атмосферасын бейнелейтін, бірақ ұрандарсыз. Бірақ, жобаның барлық қатысушыларын біріктіретін бірыңғай идеялық ту ұстаушы – жай ғана жоқ екенін түсіну керек. Рок-музыканттар мен рэперлер, силлабо-тоника мен верлибралар, желілік ақындар мен әдеби журналдарда жарық көрген авторлар: мен "тірі ақындарды" бір-бірімен не біріктіретінін анықтау туралы көп ойладым, бірақ дәл тұжырым таппадым.

- Бүгінгі поэзия рөлі қандай? Қандай бағытта дамуда?

- Поэзияның рөлі өзгеріссіз: ақын – бұл Мәңгілік туралы айтқан адам, ол ғалам мен тіл арасын байланыстырушы, Артюр Рембоша айтсақ, "әрқашан заманауи". Барлық уақытта поэзия өзекті форманы іздейді және бүгін осы ізденістерде ол, менің ойымша, кітаптар, концерттер немесе әлеуметтік желілер аясына сыймайтын деңгейге дейін жетті. Ол одан әрі, медиа бейне, көркем өнер, эксперименттік театр, рэп және т.б өлшемдерге бет алды.

Және де бір айтарым, музыка кез келген мәтінді қабылдауды жеңілдетеді. Нашар өлеңдер жазатын адамдар бар, бірақ әуенмен бірге олар кенеттен дыбыстала бастайды – және өте жақсы естіледі. Бірақ бұл жалған: күшті мәтін өзі үшін, музыкасыз және тіпті дауыссыз болуы керек. Егер сіз оны парақтан немесе экраннан оқысаңыз да, талантты жазылған өлең қалай да жүрекке жетеді. Сергей Актушпен және Эдик Быковцпен бірге "үзілісті" аяқтағаннан кейін келесі альбомға композиторды іздеймін. Осы уақыт ішінде көптеген адамдармен жұмыс істеуге тырыстым, бірақ маған қажетті дыбысталу мен көзқарас таппадым, сондықтан ең алдымен бәрін өзім жасайтын боламын. Кем дегенде, алдағы жаздың бір ай бойы Ableton- мен жұмыс істеуге үйренуді жоспарлап отырмын.

- "Тренд"ұғымын қалай бағалайсыз? Поэзия трендте бола ала ма және оны осы деңгейге шығару керек пе?

– Егер тренд түсінігі туралы айтатын болсақ, трендтер бір мәдени саладан екіншісіне, елден-елге қоныс аударады, сөзіміздің қарапайымдылығы үшін бұл ұғымды "продюсерлер" деп атайын. Оны қабылдаған адамдар өзінше үлгілейді. Мен мұндай адамды әдебиеттен ұзақ іздедім, ақыры таппаған соң өзім болуға шешім қабылдап, Мәскеуге көштім. Бұл 2015 күзінде болған жай. Сізге бір нәрсе қажет, бірақ лайықты маманды таба алмайсың. Өзің бол! Соңғы екі жыл ішінде мен көп нәрсені үйрендім, бірнеше пиар-агенттіктерде жұмыс істедім, өзім де аштым, түрлі масштабтағы ондаған ақпараттық кампанияларда жұмыс жүргіздім: андеграунд клубтарында шағын музыкалық концерттерден – халықаралық киножобаларды Ресей нарығына шығаруға дейін бардым. Поэзия - әдепкі бойынша таза жеке дүние. Бұл жерде тренд мәселесі бойынша оның ең тартымды ерекшеліктерін, нәзік иірімдерін көрсету қажет. Ол шын мәнінде батыл ойлаудың, қырағылықтың биік деңгейі, тілдің ең жоғары формасы болып қала береді.

Барлық ойлаған дүниеңді іске асырып келесің. Ішкі сенім мен қуатты қалай нығайтуға болады?

- Мен Иосиф Бродскийді жақсы көремін, бірақ ол зиянды ақын деп санаймын. Оның вирусты бейнелі жүйесі бар, және сіз оның шығармаларын оқығанда, ол сенің өзіңді шабуылдайды. Бұл шайқаста жеңе алатын адамдар аз – ақынның өлеңдері бойынша, егер ол жақында Бродскийді оқыған болса, әрқашан көрініп тұрады. Кейде ол тіпті жақсы жазуға келгенде, ойыңнан шықпай тұрып алады. Мысалы, «Путеводителя по переименованному городу» оқығаннан кейін менің санамда кітап жұмысы екі айға жуық жүрмей тұрды. Қалай болса да, мен Бродскийге қарыздармын, себебі ол Николай Пуниннің: «Главное – не терять отчаяния» деген сөзін есіме қайта жаңғыртты. "Тірі ақындар" кітабының мұқабасына мәтінді он жеті рет жаздым, ал алғысөзім – одан да көп. Біздің антологиямыздың шығуымен байланысты кідірістер көп жағдайда менде болды. Соған қарамай барлық кезеңде дизайнер Андрей Гусев өзінің шыдамдылығын танытты. Әдемі дизайнерді жеке беттерге жұмыс жасауға мәжбүрледім. Мен өзіме ешқашан қанағаттанбаймын, "үлкен кітап" жасадым немесе "үлкен жазушы" болдым деп сезінуге мүмкіндік бермеймін. Не үшін күресесің – барлық мағына сол күрестің өзінде тұрады.

Сұхбаттасқан: Арман Шеризат

Суреттер ғаламтордан алынды.