Қытай постмодернистік әдебиеті тек көркем әдеби тәжірибемен ғана шектеліп қана қоймай, әлеуметтік және саяси маңызы бар құбылысқа айналды. Бұл бағыт қытай қоғамындағы модернизация, жаһандану және мәдени өзгерістер мәселелерін көтеріп, дәстүр мен жаңашылдық арасындағы қайшылықтарды зерттейтін бағыт болды.
ХХ ғасырдың аяғында қытай әдебиеті тез өзгеретін қоғамның күрделілігі мен қарама-қайшылықтарын көрсете бастады. Бұл кезең постмодерндік әдебиеттің лебін тудырды, ол социалистік реализм сияқты бұрынғы қатаң шеңберден шығып, еркін тыныс алуына мүмкіндік берді. Социалистік реализм орнына, жазушылар баяндау мен уақиға желісін өрбіту тәсілдерін өзгерте отырып, эксперименталды формаларға бет бұрды.
1990 жылдары реформалар мен ашықтық саясаты Қытай қоғамының жедел жаңғыруын жеделдетті. Ғылым мен технология қарқынды дамып, қоғамдық көзқарастар өзгерді, осының аясында қытайлық ғылыми-фантастикалық әдебиет жаңа серпін алды.
Жазушылардың шығармашылық тақырыптары бұрынғыдай тек ғылыми білімді насихаттаумен шектелмей, адамның технологиямен қарым-қатынасына, ғылыми жетістіктердің қоғамға әсеріне және адамзаттың болашағына терең үңіле бастады. Клондау, жасанды интеллект сияқты жаңа технологиялардың этикалық мәселелері көтерілді, сондай-ақ бөтен өркениеттермен кездесу немесе ғарыштық апаттар жағдайында адамзаттың әрекеттері зерттелді.
Фантастикалық шығармалардың түрлері көбейіп, тек романмен ғана шектелмей, комикстер, кино және басқа да медиаларда кеңінен таралды. Әдеби стильдер араласу арқылы көркемдік әсері күшейді. Ойлау тереңдігі жағынан, адамдардың өзін әлемнің орталығы ретінде қарастыратын көзқарасын қайта қарау басталды және технология, қоғам мен табиғаттың үйлесімді дамуы жайлы ой қозғалды. Осы кезеңде Лю Цысинь( 刘慈欣 ) сынды жазушылардың жұлдызы жанды. Олар жаңа идеяларымен қытай ғылыми-фантастикалық әдебиетіне жаңа тыныс беріп, оның әрі қарай дамуына ықпал етті. Бұл кезең қытайлық фантастиканың маңызды өсу кезеңі болды, ол тек қоғамдық өзгерістерді бейнелеп қана қоймай, сонымен қатар кейінгі дамудың іргетасын қалап, өзіндік стиль мен жүйені қалыптастыруға жол ашты.
Лю Цысинь( 刘慈欣Liu Cixin)
Лю Цысинь – қытайлық ғылыми-фантастикалық әдебиеттің жетекші өкілі, оның шығармалары Қытай ғана емес, бүкіл әлемге танымал болды.
Лю Цысинь 1963 жылы 23 маусымда Бейжіңде дүниеге келген, ата бабасы– Хэнань провинциясы. Ол жоғары дәрежелі инженер, фантаст-жазушы, Қытай жазушылар одағының мүшесі, Қытай ғылыми-көпшілік әдебиет жазушылары қауымдастығының мүшесі, сондай-ақ Шаньси жазушылар қауымдастығының төраға орынбасары болып қызмет атқарды.
Лю Цысинь балалық шағын Шаньси провинциясының Янцюань қаласында өткізді. 1981 жылы Янцюань №1 орта мектебін тәмамдап, Хуаңхэ өзені су шаруашылығы институтының гидроэнергетика факультетіне оқуға түсті. Университетті аяқтағаннан кейін, 1985 жылы Шаньси провинциясындағы Няньцзыгуань электр станциясында компьютер инженері болып жұмыс істеді.
1990 жылдары ол ғылыми-фантастикалық шығармаларын жариялай бастады. 1999 жылы оның алғашқы әңгімесі «Кит әні» жарық көрді. Кейін «Микро әлемнің шегі» секілді көптеген туындыларын жазып, 1999 жылдан 2006 жылға дейін Қытайдың ең беделді ғылыми-фантастикалық «Галактика» сыйлығын үздіксіз 9 рет иеленді.
2011 жылы оның «Үш дененің мәселесі 3: Өлім мәңгілік» романы «Қазіргі заман» журналының үздік бес романының бірі атанды. 2015 жылы «Үш дененің мәселесі» романы 73-ші Халықаралық ғылыми-фантастикалық конвенцияда Хьюго сыйлығын жеңіп алды, бұл – Азия әдебиеті үшін тарихи жетістік болды.
2019 жылы оның шығармалары экранға шықты: «Көшпенділер ғаламшары» және «Ғарыштан келген ақылсыз» фильмдері қытайлық көрермендер арасында үлкен танымалдылыққа ие болды.
2023 жылы 14 маусымда «Түс теңізі» жобасы жарияланып, Лю Цысинь оның бас продюсері ретінде екітілді.
Лю Цысиньнің «Үш дененің мәселесі» трилогиясы қытай ғылыми-фантастикалық әдебиетінің маңызды белесі саналады, ол Қытай фантастикасын әлемдік деңгейге шығарды.
Оның шығармалары кең ауқымды ғаламдық көзқарасы, терең ғылыми пайымдаулары және әсерлі сюжеттік желісімен ерекшеленеді. Лю Цысинь тек Қытайда ғана емес, шетелде де кеңінен оқылып, қытай ғылыми-фантастикалық әдебиетінің халықаралық танымалдылығын арттыруға үлес қосты.
«Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы» (超新星纪元）
«Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы» – Лю Цысиньнің адамзат тағдыры мен болашағы туралы терең ойларының жемісі. Бұл роман ХХ ғасырдың 90-жылдары, Қытай ғылыми-фантастикалық әдебиеті салыстырмалы түрде құлдырау кезеңінде жазылды. Бірақ Лю Цысинь өзінің ғылымға деген сүйіспеншілігі мен табандылығының арқасында шығармашылықты жалғастырды.
Ол адамзат үшін экстремалды сценарий ұсынды: алып сверхновая жұлдыз жарылып, одан тараған жоғары энергиялы сәулелену Жерге жетеді және 13 жастан асқан барлық адамдардың өліміне себеп болады. Нәтижесінде әлемді тек балалар билейтін жаңа дәуір басталады – «Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы».
Бұл шығарманың жазылу барысы ұзақ әрі күрделі болды. Лю Цысинь романның алғашқы 100 000 сөздік нұсқасын 1991 жылы жазып бітірді, бірақ ол оған қанағаттанбады. Ол мәтінді қайта қарап, 1995 жылы 150 000 сөзге дейін кеңейтілген екінші нұсқасын аяқтады. Алайда, сол кезеңде Қытайдағы ғылыми-фантастикалық әдебиеттің дамуы бәсеңдеп, кітапты бірден басып шығару мүмкін болмады. Тек 1997 жылы «科幻世界»（«Ғылыми-фантастикалық әлем»）журналында романның кейбір тараулары жарияланып, оқырмандардың назарына ілікті.
Ақыры 2003 жылы толық 180 000 сөздік нұсқасы басылып шығып, бірден үлкен қызығушылық тудырды. Роман ғылыми-фантастикалық әдебиет қауымдастығында үлкен беделге ие болды және қытай оқырмандары арасында кең танымалдыққа жетті.
Сюжеті:
Роман сверхновая жарылысы туралы жаңалықтан басталады. Ғалымдар анықтағандай, жарылыстың сәулеленуі бір жылдан кейін Жерге жетеді және адам геніне қайтымсыз өзгерістер енгізеді. Нәтижесінде 13 жастан асқан адамдардың барлығы өлімге ұшырайды.
Жер бетінде қалған бір жыл ішінде әлемдік қауымдастық үлкен дағдарысты бастан кешіреді. Адамдар аман қалу жолдарын іздейді, алайда ғылым бұл мәселені шеше алмайды. Уақыт өтіп, сәулелену Жерге жеткенде, ересектердің барлығы көз жұмады, ал тірі қалған балалар хаос пен қорқынышқа тап болады.
Алайда, көп ұзамай балалар жаңа қоғам құруға тырысады. Олар қалаларды басқаруға, экономика мен әлеуметтік жүйені реттеуге, мектептер мен ауруханаларды ұйымдастыруға мәжбүр болады. Әр жастағы балалар әртүрлі рөлдерді атқарады:
Мектеп жасына дейінгі балалар – толық инстинкттерге сүйенеді.
Бастауыш сынып оқушылары – аңғал әрі батыл келеді.
Орта мектеп оқушылары – салыстырмалы түрде ақылды және ұйымдастырушылық қабілетке ие.
Әлемдік экономика күйреу қаупіне ұшыраған кезде, Қытай мен АҚШ-тың балалары «үлкен алмасу ойынын» бастайды, онда екі елдің әртүрлі ресурстары айырбасталады. Алайда, балалардың тәжірибесіздігі салдарынан қымбат ресурстардың ысырап болуы, әлеуметтік тәртіптің бұзылуы сияқты түрлі қиындықтар туындайды.
Сонымен қатар, балалар өздерінің әскерін құрып, соғыс өнерін үйрене бастайды. Роман кульминациясы – «Антарктида шайқасы», онда балалардан құралған армиялар үлкен қақтығысқа түседі. Бұл шайқас ойын сияқты көрінгенімен, оның зардаптары өте ауыр болады.
Балалар ақырында соғыстың шынайы мәнін түсінеді және бейбітшіліктің маңыздылығы туралы ойлана бастайды.
Негізгі идеялар мен тақырыптары: «Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы» – ерекше ғылыми-фантастикалық роман, себебі автор ересектер жойылғаннан кейінгі жаңа қоғам моделін зерттейді. Лю Цысинь осы жағдай арқылы адам табиғаты, қоғамның тұрақтылығы, соғыс пен бейбітшілік туралы терең сұрақтар қояды.
1.Адамзат өркениеті қалай қалыптасады?
Балалар қоғамды жаңадан құруға тырысады, бірақ олардың шешімдері көбінесе аңғал және ойланбай жасалады. Бұл бізге өркениеттің қалыптасуындағы тәрбие мен тәжірибенің рөлін көрсетеді.
2.Соғыс пен бейбітшіліктің шынайы мәні
Балалар алғашында соғысты ойын ретінде қабылдайды. Алайда, Антарктида шайқасында олар оның қаншалықты қатыгез және жойқын екенін түсінеді. Бұл эпизод соғыстың адамзат үшін қаншалықты қауіпті екенін еске салады.
3.Қоғамдағы билік пен жауапкершілік
Ересектер жойылғаннан кейін, балалар билікті өз қолдарына алады. Бірақ олар билікті дұрыс қолдана ала ма? Бұл биліктің табиғаты мен адамдардың оған деген көзқарасын зерттейді.
Романның ерекшелігі:
Қызықты сюжеттік желі: Әңгіме күтпеген бұрылыстарға толы, оқырманды үнемі қызықтырып отырады.
Ғылыми негіздеме: Лю Цысиньнің шығармаларындағы ғылым мен қиял үйлесімі осы романда да ерекше көрінеді. Философиялық ойлар: Автор тек фантастикалық оқиғаларды ғана емес, сонымен қатар терең философиялық идеяларды да қамтиды.
Шығарманың маңызы: «Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы» – Қытай ғылыми-фантастикалық әдебиетінің маңызды туындыларының бірі. Ол қытай фантастикасының жаңа кезеңіне жол ашып, кейінгі жазушыларға шабыт берді.
Бұл роман оқырмандарды қазіргі қоғамның болашағы, ғылымның дамуы және адамзаттың тағдыры туралы ойлануға шақырады. Ол тек балалар үшін ғана емес, ересектер үшін де маңызды сабақ береді.
«Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы»:
Түн жарым ауа, күнтізбелік сағатта тек соңғы жасыл жұлдыз ғана қалған еді. Бұл қараңғы шөлдегі жалғыз сәуле, ол күнтізбе сағатының сол жақ жоғары бұрышында жалғыз өзі жарқырап тұрды. Залда өлі тыныштық орнады, балалар тас мүсіндей қозғалмай, сол жасыл жұлдызға қадала қарап, ескі дәуірдің соңғы сәтін күтті.
Бірақ бір сағат өтті, екі сағат өтті, ал ол жасыл жұлдыз әлі де сөнбей тұрды. Балалар бір-біріне қарағыштап, сыбырласа бастады.
Күн шығыстан көтеріліп, бұл тыныштық қаланың үстінен асып, батысқа қарай кетті. Күні бойы күнтізбе сағатындағы сол жалғыз жасыл жұлдыз сөнбей тұрды.
Түс мезгілінде ақпарат ғимаратында бір қауесет тарады: «Сверхновая радиациясын емдейтін дәрі баяғыда-ақ ойлап табылған, бірақ оны өндіру баяу жүріп жатқандықтан, тек санаулы адамдарға ғана жеткен. Бұны қоғамда дүрбелең туғызбас үшін жарияламаған. Әлемнің әр түкпірінде ең қабілетті адамдар таңдалып, сол дәрімен емделіп, аман қалған. Қазір жарқырап тұрған жасыл жұлдыз – олардың орналасқан жері».
Балалар бұл ақпаратты ой елегінен өткізді. Мүмкін, бұл шындыққа жанасатын шығар? Олар БҰҰ Бас хатшысының «Әлемдік алмасу декларациясын» қайта оқып шықты. Бір сөйлем олардың назарын аударды:
«Күнтізбе сағаты толықтай қара түске енген кезде ғана балалар ресми түрде заңды түрде әлем билігін өз қолдарына алады. Бұған дейін, ересектер әлі де билікке ие».
Бұл өте қызық сөйлем еді.
Егер ересектердің барлығы жойылған болса, олар билікті бұрын-ақ тапсырып кетер еді. Бірақ неліктен күнтізбе сағаты толық қара түске енгенше күту керек?
Тек бір ғана мүмкіндік бар:
Ересектердің бір бөлігі аман қалуы мүмкін!
Кеш түсе келе, балалар бұл ойға толықтай сеніп кетті. Олар жасыл жұлдызға үмітпен қарады. Қараңғы мұхиттағы алыстағы шам секілді, ол оларға үміт сыйлады. Олар сол жұлдыздың орналасқан жерін анықтауға тырысты, онымен байланыс орнатқысы келді. Бірақ олардың барлық әрекеттері сәтсіз аяқталды.
Құпия баспаналардың барлығы із-түзсіз жоғалғандай болды. Олар басқа бір әлемде тұрғандай еді. Балалар енді тек күтуден басқа амал таппады.
Күн қайта қараңғыланды.
Түн ортасы жақындады.
Залда күнтізбе сағатының алдында отырған балалар сол жарқырап тұрған жасыл жұлдыздың жылы шуағында бірінен соң бірі орындықтар мен дивандарда ұйықтап қалды. Түсінде олардың барлығы ата-аналарының құшағына оралды…
Сыртта жаңбыр жауа бастады.
Жаңбыр тамшылары мөлдір етіп бапталған биік терезелерге тиді.
Сырттағы қала қараңғылық пен жаңбыр астында қалды.
Сирек жанып тұрған шамдардың жарығы тұман арасында көмескі тартты.
Мөлдір қабырғалардың сыртында жаңбыр суы жіңішке бұлақтар болып ақты.
Уақыт та ағып жатты.
Дыбыссыз, мөлдір тұман секілді, бүкіл ғаламды шарлап өтті.
Кейін жаңбыр үдеді.
Кейін жел көтерілді.
Кейін найзағай ойнап, күн күркіреді.
Кенеттен, залда бір бала айқайлап жіберді.
Сол сәтте жасыл жұлдыз сөнді!
Күнтізбе сағатындағы соңғы жапырақ та құлады.
Күнтізбе сағаты толық қараңғылыққа енді.
Енді Жер бетінде бірде-бір ересек адам қалмады.
Осы сәтте жаңбыр басылды.
Күшті жел аспанның жартысындағы бұлттарды таратып жіберді.
Ғаламның түкпірінен алып роза тұмандығы пайда болды.
Ол көкшіл сәуле шашып тұрды.
Бұл жарық жерге жеткенде, күмістей жарқырап,
жаңбырдан кейінгі әлемнің әрбір бөлшегін айқын етті.
Осы жарық астында қала шамдарының барлығы көмескі тартты.
Балалар А-тәрізді ғимараттың ең биік төбесіне көтеріліп, ғарыштағы алып роза тұмандығына таңдана қарады.
Бұл – қарт жұлдыздардың қасиетті қабірі, және жаңа жұлдыздардың ғажайып құрсағы. Балалардың кішкентай денелері күміс сәулеге бөленді. Супер жұлдыздар дәуірі басталды.
Қорытынды: Лю Цысиньнің «Супер жұлдыздар дәуірінің басталуы» – бірегей ғылыми-фантастикалық роман, ол адамзат өркениетінің шекараларын зерттей отырып, соғыс, билік, қоғам және адам табиғаты туралы терең ой тастайды.
Бұл кітап оқырманды таңғалдырумен қатар, оны терең ойларға жетелейді.
Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және Adebiportal.kz порталына гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. Байланыс: adebiportal@gmail.com 8(7172) 64 95 58 (ішкі – 1008, 1160)
Мақала авторының көзқарасы редакцияның көзқарасын білдірмейді.
