Жанарбек Әшімжан: Кер бестiнi сағындым, кең даланы

Күй

Дәуiр ағып барады жанарымнан,
Сәуiр сырғып ағады сабағынан.
Тұрлауы аз дүние тұра қашты-ау,
Қондырып ап қаралы қабағына ән,

«Балбырауын» жылатты шанағынан,
Ғазиз жылдар құлатты қабағынан.
Қара өлең неге ғана елес бердiң,
«Аққудың» алаңғасар сағағынан.

Қыз-жалған ойлы, қилы қыратты екен,
Көбеюде күн сайын сұрақ бөтен.
Қобыз шалып отырған қоңыр қызды,
«Қоңыр қаз» неге ғана жылатты екен.

Уақыттың қомағай қылығы да,
Аруларды үйiрдi құрығына.
Құмыра бел қыздардың төгiлмейдi,
Қазанғаптың «Көкiлi» бұрымынан.

Сартоқа сайран салған сардалаға,
Бөкейден Дәулеткерей паң қараған.
Соны ойлап Алматыда мен жүремiн,
Жанымда сабаз күйшi, сардар ағам.

Санам жаңа сезгендей көкте iз барын,
Қырмызыға дүние төктi ызғарын.
Тағдыры теңбiл-теңбiл арулардың,
Жанарынан оқыдым қобыз зарын.

Дәуiр ағып барады жанарымнан,
Сәуiр сырғып ағады сабағынан.
Тұрлауы аз дүние тұра қашты-ау,
Қондырып ап қаралы қабағына ән.

Уақыттың кәрiнен ықпайды арман,
Бұл да бiр шер екен ғой шыққа айналған.
Жүрекке күй боп кiрiп ақырында,
Сұм жалған сырыңды ашам құсқа айналған.

***

Бұлың да бұлың, бұлың күн,
Бұлдырап кетті-ау бұрынғым,
Ұрынбас жерде ұрындым,
Бұрылмас тұста бұрылдым,
Жанарыңа кеп тығылдым,
Құлдыраңдаған құлын-күн.

Керуен де керуен, көш керуен,
Қозғалған көшті қош көріп ем,
Қоңсы қонғанды дос көріп ем,
Бөдене басқан бөктерім ең,
Бөктерден кетпеске серт беріп ем,
Басымыз кетті-ау қаңғырып,
Бес күн жалғанның «өк» деуімен.

Қайран да қайран қайран күн,
Қайран күн саған қайранмын,
Жақсыны көріп жайландым,
Жаманды көріп қайралдым.
Оқпантауымда ойранмын,
Тәңір тауымда қайғы алдым.
Жорыққа салдың сан рет,
Тобыңды жарып бәйге алдым.
Қайран да қайран қайран күн...

Тырналар

Төбемнен өттi тырналар легi,
Есiме түстi сол әуен.
Сол әуен неткен мұңлы әуен едi,
Ұрлап алған-ай көк әлем.

– Жадыма қайта түсiрiңдершi,
Ол менiң ғана мұңым ғой, –
деп едiм сол сәт бұлтты аспан қапты,
Тырналар ғайып қарап ем.

«Тырналар легi қайда жол тартты,
айтып жiбершi күз дала?», –
деп тiл қатып ем ләм-мимi жоқ,
Жұтаған ағаш сыздана.

Тырналар ғана түсiрер еске,
Сол мұңға қатты ғашық ем.
Менiмен қоса қайғырып жатты,
Тал, терек, емен... жыр-нала.

Жанарым менiң қанталап тұрса,
Мұңайып тұрсам күз дегiн.
Ақ қайың-қызға сүйенiп тұрып,
Сыр айтып тұрсам күз дегiн.

Тағдырымды менiң күзге ұқсатыңдаршы,
Сары алтын емес – сары уайым.
Сары уайымнан сары дала тұнса,
Бағынайын ба, нағылайын...

Көзiмнен жасым көл боп ағады,
Оқысам мұңлы тектi өлең.
Тырналар салған сол iздi көрсем,
Жаныма қайғы бөктерем.

Баяғы сол шық тырналар легi,
Тiзбекке қосып ап кеткен,
Мұңымды менiң қайтарып бермей,
Күз мәңгi сенi жек көрем.

Аға

Өмiрдiң өгей қолаттарында,
Жалғанның жайсыз жолақтарында,
Жапырақтарымды тонатқанымда,
Ақпаным ақ қар боратқанында,
Сарша тамыздың сор, аптабында,
Ұмайды iздеген қолақпан ұлға,
Құмай қондырған бекзат жан!

Ауылдан кеткенiме өкiнгенiмде,
Тағамды тасқа ұрып кетiлгенiмде,
Берiштей болып бекiнгенiмде,
Бес аттай алмай бесiнге мүлде,
Қара ноқатқа тесiлгенiмде,
Иiрiлiп қайта есiлгенiмде,
Жүрегiн жайған бекзат жан!

Тауымды ұлар тастап кеткенде,
Бауымды бүрге жасқап кеткенде,
Қылтамды қырқай қақпан қауып қап,
Аяғымды шайнап асқақ кеткенде,
Шежiре шалдарым тастақ беткейде,
Ажал жастығын жастап кеткенде,
Басуын айтқан бекзат жан!

Алдамшы дәурен алқымдағанда,
Бiлте-өмiр түбi жалпылдағанда,
Қоғамым кенет салқындағанда,
Бекзат жандарды ән қылып жүрем,
Әкелер мейрамы жақындағанда.

Ауылға хат

Қалай бауыр, ауылда шал аман ба,
Ағашты ат қып мiнген бала аман ба?
Торайғырдың төсiнен қар кеттi ме,
Сал Қапез әнге қосқан дала аман ба?

Сенi ойласам бөлiнiп санам мыңға,
Отырамын күбiрлеп ар алдында.
Топырағын өзгенiң жерсiнбейтiн
Қолды болған торыңды таба алдың ба?

Тағы қандай шаруалар еңсерiлдi?
Ала алдың ба даярлап жем-шөбiңдi?
...Сендерде ғой адалдық, бекзадалық,
Жiгiттерi-ай ел жақтың ең сенiмдi!

Ауыл жақтан ән жетсе құлағыма,
Байыз таппай кетемiн тұрағымда.
Бақұл болсын... бiраз шал кетiп қапты,
Әлдилеген бiздердi тұмағына.

Жалаң жiбек жамылған қыздарымды,
Қылыш мiнез сағындым ұлдарымды.
Шалдарымды сағындым, бауларымды,
Солар едi киесi түзгi ауылдың.

Ауылда ғой гүл көктем, жайдары күз,
Құрақ ұшар атты да, жайдағыңыз.
Кер бестiнi сағындым, кең даланы,
Кеттiк достым, ауылға, сайланыңыз!

Нарынқол, Жалаңашым – дала мекен,
Жаралы екен, осы өңiр жаралы екен.
Заманақыр зауалы таяғанда,
Бұл ел де жер түбiнде қала ме екен?..

Аға, сiз айтыңызшы пәтуәнi,
Туған ұл жерсiнбеп пе жат ұяны!
Құлағыңа жете ме бақи әнi?
Бiз топырақ iздеймiз.
Кiм iздейдi?
Жолбарыс ұл ұл жоғалса қапияда.

Опырылып отырам осыны ойлап,
Қонбады ғой тәңiрi, басыңа-ай бақ.
Тас-талқан қып кетедi аспанымды,
Кенеттен күн құбылып, жасын ойнап.

Жалаң жiбек жамылған қыздарымды,
Қылыш мiнез сағындым ұлдарымды.
Шалдарымды сағындым, бауларымды,
Солар едi киесi түзгi ауылдың.

Болмады ғой тiптi де өмiр – бұйым,
Үйiрiп тағы әкеттi жемiр-құйын.
Алматының аспаны ағыл-тегiл –
Тiк тұрып құлап түстi көңiл-күйiм.