Ақжол Қадылбекұлы. Қадыр батырдың көз жасы 12+

Тау ішіндегі ауыр тыныштықты кенет үзілген ат тұяғының дүбірі бұзып жіберді. Қадыр батыр Жаманбай сайының қарауытқан шатқалында, түн қараңғылығының арасына сіңіп жоғалғанша, артынан аңдыған милицияларды көзімен ұзатып салды. Қабағынан кірбің кетпей, еңсесі түскен күйі атының тізгінін қайта босатты. Қара түнмен бірге жоқ болды.

Сол бір шақта батырдың жүзінде сансыз ойдың ізі жатты. Қайран туған жер… Қайран қазақтың қайғы жамылған қасіретті заманы… Қадырды көз жасына ерік бергізген дәл осы – ұлттың басына түскен қасірет еді. Өзінің де, ағайынның да, елінің де үкімет қысымынан құтыла алмай, түптің түбінде босқынға айналғаны жүрегін қарыды. Қасіреттен қан жылаған ердің сұңғыла жанары бір сәтке шағылысып барып, қайта суынды.

Ол өзіне қарсы тұрған қос милицияның көздерінен үрейді анық байқады. Бірақ олар да үкіметтің қолындағы қуыршақ екенін ұқты. Ақжардағы милиция бастығының оны алдап қолға түсірмек болған әрекеті батырдың жанына батпады. Өйткені Қадыр мұндай қулықты бұрыннан-ақ сезген, талай қысымның астында жүріп, ашық соғыс пен астыртын айланың сан түрін көрген. Ең ауыры – туған жердің өзінде жау сияқты өмір сүру, өз үйіңде бөтен адамға айналу.

Жаманбай сайындағы үйге кіре сала, әкесінің жүзіне көз салды. Райымхан қария бұған шүңірейген көздерімен ұзақ қарады. Бәрін үнсіз түсініп тұр. Арғы жағына шығатын жол жоқ екенін, мына совет үкіметінің бұл баласына өмір сыйламайтынын әке жүрегі сезді. Бірақ үмітін үзгісі келмеді.

– Балам, – деді ол жәй ғана. – Тек аман жүр. Мені уайымдама. Ерте ме, кеш пе, әділдік деген бір күні келер. Қанша мықты болса да, зұлымдықтың күні ұзақ болмайды…

Қадыр әкесінің қолын қатты қысты. Көзінен аққан жасын көрсетпей, теріс бұрылып, үйдің іргесінен асып, атқа қонды. Бір сәтке артына бұрылып қарады. Әкесі оттың жарығында арқасы еңкіш тартып, қолымен пештің қырына сүйеніп, бейнесі қараңдады. Сол сәтте батырдың жүрегі мұздап сала берді.

– Қош, әке…

Жанары жасқа толған батыр қара түннің құшағына сіңіп кете барды…

Қадырдың тағдыры – қазақтың сол бір алапат жылдардағы қасіретті тағдыры. Кеңестік үкімет үшін халыққа қорған болған батырлар қылмыскерге айналды. Өз елінде өмір сүруге мүмкіндік бермеді. Әкесін «халық жауы» деп түрмеге қамады, туған бауырын шекара асып кетуге мәжбүр етті. Кең дала, туған жер – бәрі бар, бірақ соның бір пұшпағында бейбіт өмір сүру мүмкін емес.

Бұл қазақтың талай арыстарының маңдайына жазылған тағдыр. Басына зауал төнгенде арғы бетке ауған Алаш ұрпақтарының мың сан қайғысының бірі еді бұл.

Батыр ақыры елін тастап кетуге мәжбүр болды. Бірақ оның жүрегі туған жерінде қалды. Оның көз жасы – қорғансыз қалған ұлтының көз жасы еді. Кеңестің қысымынан құтылу үшін шекара асып кетсе де, арғы бетте жат жерді туғанындай көре алмады. Қанша қаһарман болса да, өз үйінде өгей ұлға айналғанын қабылдау ауыр соқты.

Арғы бетте жүріп, қартайған шағында көз жұмды. Бірақ көзінің тірісінде әділдіктің орнағанын көре алмады.

Қадыр батырдың жанарынан аққан жас – заманның сыры еді. Ол жылаған жоқ. Ол қазақтың қасіретіне күйінді. Туған жерінің жат қолында кеткеніне, әділетсіздікке шырмалған тағдырына күйінді.

Бұл – бір ғана Қадырдың көз жасы емес. Бұл – сол замандағы сан мыңдаған қазақтың көз жасы. Күші жетпеген, қарсы тұра алмаған, бірақ жүрегінде намысы өлмеген қазақтың көз жасы.

Қадырдың тағдыры, Райымхан атаның қасіреті – бұл тарихтың ауыр жүгі. Кеңес үкіметінің қанша қазақтың көз жасына қалдырған таңбасын айғақтайды.

Бұл – батырдың ғана емес, бір халықтың қайғысы. Бір ұлттың сорлаған тағдыры.

Бірақ қазақ мәңгі жылап қалмады. Жылаған көз жасын намысқа айналдырып, қайсарлыққа ұластырды. Қадыр сияқты батырлардың арқасында қазақ рухы сынған жоқ. Бүгінде сол жылаған көздің орнында қайта сәуле бар.

Қадыр батырдың көз жасы – тек қайғы емес, ол – болашақтың намысы. Ол – елі үшін күрескен ұлылардың ұрпаққа қалдырған аманаты.

Ақжол ҚАДЫЛБЕКҰЛЫ